بریده‌هایی از کتاب به یاد معلم

به کسی که سخن می‌گوید نگاه مکن، به سخنی که می‌گوید دقّت کن

رسول خدا (ص) فرمودند: «صِنْفانِ مِنْ اُمَّتی اِذا صَلُحا صَلُحَتْ اُمَّتی، وَ اِذا فَسَدا فَسَدَتْ اُمَّتی. قیلَ یا رَسُولَ اللهِ وَ مَنْ هُما؟ قالَ: الْفُقَهاءُ وَالاُمَراءُ؛ اگر دو گروه از امّت من اصلاح شوند تمام امّت اصلاح خواهد شد و چنانچه آن دو فاسد شوند تمام امّت من به فساد کشیده می‌شوند. شخصی پرسید: ای رسول خدا! آن دو گروه کیانند؟ فرمود: «عالمان و حاکمان» .

آری، ندانستن عذر نیست، باید رفت و یاد گرفت. و لذا طلب علم در اسلام واجب شده و تفاوتی در این مساله بین زن و مرد نیست،

هیچ یک از شما در سؤال کردن نسبت به آنچه نمی‌داند خجالت نکشد

«عمل زیادِ بدون کیفیت که شخصِ جاهلِ تابعِ هوا و هوس انجام می‌دهد، مردود است

پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: «لا خَیرَ فِی الْعَیشِ اِلّا لِرَجُلَینِ: عالِمٍ مُطاعٍ اَوْ مُسْتَمِعٍ واعٍ؛ زندگی فقط برای دو گروه مفید است (وبقیه از زندگی بهره‌ای نمی‌برند) اوّل: عالمان مطاع (دانشمندانی که سخنانشان مورد قبول و عمل مردم است) دوم: کسانی (که عالم نیستند، ولی) گوش به فرمان عالمی هستند و به سخنانش عمل می‌کنند» .

آیا به شما خبر دهم که بخشنده‌ترین بخشندگان چه کسی است؟ اصحاب گفتند: بله، ای رسول خدا. حضرت فرمود: خداوند بخشنده‌ترین بخشندگان است و من بخشنده‌ترین فرزندان آدم هستم. و بخشنده‌ترین انسان‌ها پس از من شخصی است که علمی را فراگیرد و آن را در میان مردم منتشر کند که خداوند چنین انسانی را در روز قیامت همچون یک اُمّت مبعوث می‌سازد و شخصی که جانش را بر کف گیرد و در راه خدا کشته شود» .

امام چهارم (ع) می‌فرماید هر موجود خشک یا تازه‌ای که زیر پای طالب علم قرار می‌گیرد متوجّه می‌شود که او در پی دانش است و برایش تسبیح می‌کند و یا طبق برخی از روایات برای او طلب مغفرت می‌نماید.

پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: «لا خَیرَ فِی الْعَیشِ اِلّا لِرَجُلَینِ: عالِمٍ مُطاعٍ اَوْ مُسْتَمِعٍ واعٍ؛ زندگی فقط برای دو گروه مفید است (وبقیه از زندگی بهره‌ای نمی‌برند) اوّل: عالمان مطاع (دانشمندانی که سخنانشان مورد قبول و عمل مردم است) دوم: کسانی (که عالم نیستند، ولی) گوش به فرمان عالمی هستند و به سخنانش عمل می‌کنند» .

استواری دین و دنیا به چهار چیز است؛ (نخست) دانشمندی که علم خود را به کار گیرد (و دوم) نادانی که از فراگیری علم سرباز نزند (و سوم) سخاوتمندی که در کمک‌های مالی به دیگران بخل نورزد (و چهارم) نیازمندی که آخرت خود را به دنیایش نفروشد» .

اگر دو گروه از امّت من اصلاح شوند تمام امّت اصلاح خواهد شد و چنانچه آن دو فاسد شوند تمام امّت من به فساد کشیده می‌شوند. شخصی پرسید: ای رسول خدا! آن دو گروه کیانند؟ فرمود: «عالمان و حاکمان»

اساساً فرق انسان خوشبخت و بدبخت در همین نکته است که انسان سعادتمند زمام نفس را به دست دارد. هر زمان اراده کند آن را به حرکت وا می‌دارد و هر زمان بخواهد آن را متوقّف می‌سازد. امّا انسان شقاوتمند زمامش به دست نفس است، که او را به هر کجا بخواهد می‌برد.

دین ما علم را مقدّمه عمل می‌داند و همه عالمان باید تلاش کنند ابتدا به آموخته‌های خود عمل کنند، سپس آن را در اختیار دیگران قرار دهند.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «یجیئُ الرَّجُلُ یوْمَ الْقیامَةِ وَ لَهُ مِنَ الْحَسَناتِ کالسَّحابِ الرُّکامِ اَوْ کالْجِبالِ الرَّواسِیَ، فَیقُولُ: یا رَبِّ اَنّی لی هذا وَ لَمْ اَعْمَلْها؟ فَیقُولُ: هذا عِلْمُکَ الَّذی عَلَّمْتَهُ لِلنّاسِ یعْمَلُ بِه مِنْ بَعْدِکَ؛ روز قیامت کسی را به صحنه محشر می‌آورند که حسناتش مانند کوه‌های سر به فلک کشیده یا ابرهای متراکم است. خطاب به خداوند عرض می‌کند: این اعمال که من آن‌ها را به جا نیاورده‌ام از کجا وارد نامه اعمال من شده است؟ خداوند می‌فرماید: این نتیجه دانش توست که به دیگران تعلیم دادی و پس از تو به آن عمل کردند» .

ای هشام! عمل مختصر و کمی که عالِمِ عاقل انجام می‌دهد، هم قبول است وهم دو چندان می‌شود؛ امّا عمل زیادی که اهل هوا و هوس و جاهلان بجا می‌آورند پذیرفته نمی‌شود

خداوندا! به ما توفیق علم و عمل عنایت فرما و روز به روز بر ایمان و تقوایمان بیفزا.

«بخشنده‌ترین بخشندگان کسی است که علمی را فرا گیرد و آن را به دیگران نیز منتقل سازد»

مصلحت روزه مبارزه با هوای نفس است که منشأ همه خطاها و گناهان می‌باشد.

همه کمال‌ها در سه چیز (زیر) خلاصه شده است: تفقّه در دین، صبر در مقابل حوادث ناگوار، حساب و کتاب در مخارج زندگی» .

این که گفته شده: «مردم تابع دین حاکمان و رهبران خود هستند» ؛ (الناسُ عَلی دِین مُلوکهِم) سخن صحیحی است، زیرا حاکمان و رهبران جامعه سرنوشت‌ساز هستند. مردم مکه قبل از اسلام که زیر نظر ابوسفیان‌ها و ابوجهل‌ها بودند عصر جاهلیت را تشکیل دادند، و همان انسان‌ها بعد از ظهور اسلام هنگامی که زیر نظر پیامبر اکرم (ص) قرار گرفتند انسان‌هایی پیشرو و سرآمد و نخبه روزگار شدند. و دوباره پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) هنگامی که زیر نظر خلفا قرار گرفتند به ارزش‌های جاهلی بازگشتند و در عصر حکومت علی (ع) دوباره به سمت ارزش‌های انسانی و دینی حرکت کردند. بنابراین، هر جامعه‌ای هم به عالم و دانشمند نیازمند است وهم به امیر و حاکم و هر دو در سعادت و شقاوت جامعه تأثیر گذارند.