بریده‌هایی از کتاب برگزیده پیام قرآن (جلد اول)

باید مفهوم «بسم اللّه» در روح و جان انسان پیاده شود، به هنگامی که این جمله را بر زبان جاری می‌کند تمام وجود خویش را در پناه خدا ببیند؛ و از ذات پاکش با تمام هستی خویش مدد طلبد

معروف این است که «رحمان» کسی است که رحمتش عام است، و همگان را شامل می‌شود، در حالی که «رحیم» به کسی گفته می‌شود که رحمتش خاص است، بنابراین رحمانیت خداوند سبب شده است که فیض نعمتش دوست و دشمن، ومؤمن و کافر را شامل شود؛ ولی رحیمیت او ایجاب می‌کند که مؤمنان را مشمول مواهب خاصّی در دنیا و آخرت قرار دهد.

(وَقُلْ رَّبِّ زِدْنِی عِلْمآ) ؛ «بگو: پروردگارا! علم مرا افزون کن» . این آیه می‌گوید حتی پیغمبر اکرم (ص) با آن مقام علم عظیم باز مأمور بود علم بیشتری را طلب کند، و این نشان می‌دهد که انسان در هیچ مرحله از عمر فارغ التحصیل نمی‌شود. (قَالَ لَهُ مُوسَی هَلْ أَتَّبِعُکَ عَلَی أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدآ) ؛ «موسی به او گفت: آیا (اجازه می‌دهی) از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو تعلیم داده شده و مایه رشد وصلاح است، به من بیاموزی؟» . به این ترتیب موسی (ع) آن پیامبر اولوالعزم مأمور می‌شود که در برابر خضر (ع) زانو زند، و همچون یک شاگرد از او درس بیاموزد.

چرا در آغاز سوره برائت بسم اللّه نیست؟ پاسخ این سؤال با صراحت در حدیثی از امیرمؤمنان علی (ع) چنین نقل شده است: «لَمْ ینْزَلْ بسم اللّه الرحمن الرحیم عَلی رَأسِ سُورَةِ بَراءة لاَِنَّ بِسم اللّه لِلأَمانِ وَالرَّحْمَةِ، و نُزِلَتْ بَراءةُ لِرَفْعِ الاَْمانِ بِالسَّیف؛ بسم اللّه الرحمن الرحیم در آغاز سوره برائت نازل نشده است؛ زیرا بسم اللّه برای امان و رحمت است، وسوره برائت برای رفع امان (از کفار پیمان‌شکن) نازل شده و شمشیر در آن نهفته است!» .

اهمیت «بسم اللّه» تا آن اندازه است که در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) می‌خوانیم: «اِذا قالَ المُعلِّمُ لِلصَّبِیِّ بسم اللّه الرحمن الرحیم (و قالَ الصِّبیُّ بسم اللّه الرحمن الرحیم) کتَبَ اللّه بَرَائَةً لِلصَّبِیِّ وَبَرَائَةً لاَِبَوَیهِ وَ بَرائَةً لِلمُعَلِّم؛ هنگامی که معلم به کودک بگوید: بسم اللّه الرحمن الرحیم ـ و او تکرار کند ـ خداوند فرمان آزادی از دوزخ برای کودک و پدر و مادرش و معلّم می‌نویسد»

در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: «بِسم اللّه الرَّحمن الرَّحیم أَقْرَبُ اِلی اِسمِ اللهِ الأَعَظَمِ مِنْ ناظِرِ الْعَینِ اِلی بَیاضِها؛ بسم الله الرحمن الرحیم به اسم اعظم خدا نزدیکتر است از مردمک چشم به سفیدی آن» !

(کتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیکَ مُبَارَکٌ لِیدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَلِیتَذَکرَ أُوْلُوا الاَْلْبَابِ) ؛ «این کتابی است پر برکت که بر تو نازل کرده‌ایم، تا در آیات آن تدبر کنند و خردمندان متذکر شوند» . در آیه هدف از نزول قرآن را تدبر بیان کرده؛ تا مردم تنها به خواندن آیات به عنوان یک سلسله کلمات مقدّس قناعت نکنند، و هدف نهایی را به دست فراموشی نسپارند. و این دعوتی است عام به‌سوی اندیشیدن،

قرآن مجید با استفاده از جمله «اعلموا» (بدانید) دعوت صریح به فراگیری علم شده است که نمونه‌هایی از آن را ذیلا می‌خوانیم. ۱. (فَاعْلَمُوا أَنَّ اللهَ عَزِیزٌ حَکیمٌ) ؛ «بدانید (گریزی از مجازات الهی نخواهید داشت،) زیرا خداوند توانا و حکیم است» . ۲. (اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یحْیِ الاَْرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا) ؛ «بدانید خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده می‌کند» .

متأسفانه بعضی از افراد بی‌سلیقه به خاطر این‌که مبادا نوشته‌های آن‌ها به دست افراد بی وضو برسد، و یا زیر دست و پا، و یا کوچه و بازار بیفتد از نوشتن «بسم اللّه» در آغاز نامه‌ها و نوشته‌ها، خودداری می‌کنند؛ و یا به جای آن چند نقطه می‌گذارند؛ غافل از این‌که اگر این امور ایرادی داشته باشد حذف کردن «بسم اللّه» و سانسور کردن اسم خدا ایرادش به مراتب بیشتر است.

در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: «بِسم اللّه الرَّحمن الرَّحیم أَقْرَبُ اِلی اِسمِ اللهِ الأَعَظَمِ مِنْ ناظِرِ الْعَینِ اِلی بَیاضِها؛ بسم الله الرحمن الرحیم به اسم اعظم خدا نزدیکتر است از مردمک چشم به سفیدی آن» !