بریده‌هایی از کتاب اصلاح رویکرد در زمینه رجوع به قرآن؛ آموزش روش های تدبر در قرآن

بنابراین قرآن خواندنی که باید در برنامه زندگی فرد نهادینه شود دارای چهار ویژگی زیر است: ۱. چینشی هدفدار را دنبال کند. ۲. به گونه‌ای باشد که تجلی آیه‌ها و سوره‌ها در زندگی خود و دیگران، دستاورد آن باشد. ۳. همراه با دریافتن دانستنی‌ها باشد به گونه‌ای که علم فرد درباره معارف قرآنی را افزایش دهد. ۴. همراه با راهکار، چاره‌اندیشی و نهادن راهبردهایی برای زندگی باشد.

عادت کردن و از روی تأمل و تفکر به زندگی نگاه نکردن، یکی از عامل‌های بی‌رغبتی به قرآن است زیرا فرد نیازی در خود نسبت به قرآن پیدا نمی‌کند.

به نظر می‌رسد در خواندن قرآن ناچار باید چهار رکن همواره حضور داشته باشند: نیاز حقیقی به قرآن، صرف وقت برای قرآن، به کارگیری دانسته‌ها، مطالعه پیوسته. هر گاه این ارکان حضور داشته باشند،‌ حرکت فرد به سوی پیشرفت بوده و با ضعیف شدن هر یک از آنها در خواندن قرآن خلل پیش می‌آید که به صورت‌های مختلفی آشکار خواهد شد.

هر کسی، در هر سطحی که هست و در هر سطحی که قرآن را می‌خواند، باید مبتنی بر همان سطحی که فهمیده، عمل‌هایی را در زندگی از خود بروز دهد. کسی که این کار را انجام می‌دهد، در صورت پیگیری، شایستگی پیدا می‌کند که بیشتر بفهمد، و در نتیجه خود و دیگران را به اسلام حقیقی نزدیک‌تر کند. پس کسی که زندگی خود را در ارتباط با قرآن می‌بیند، از اینکه قرآن را برای دانستن می‌خواند فرار نمی‌کند، زیرا هر چه بیشتر بداند، بیشتر عمل خواهد کرد. پس چنین کسی چرا برای دانستن آموزه‌های قرآن، وقت نگذارد در حالی که ایمان دارد تاثیر این دانستن، دیر یا زود خود را در عمل‌هایش نشان می‌دهد؟!

گاهی نیز چون فرد به زندگی کنونی عادت کرده و احساس نمی‌کند که مشکل یا پرسشی که برایش در زندگی روزانه، علمی، حرفه‌ای و یا... پدید آمده، ممکن است با خواندن قرآن و قرار گرفتن در مسیر دانش و معرفت آن، پاسخ داده شود.

مفهوم «تلاوت» که در اثر رجوع به قرآن معنا پیدا می‌کند به این معناست که پس از نیاز مخاطب به قرآن،‌ خود قرآن سیر نیازها را نظام داده و پیشرو رفع نیازها می‌گردد. پس کسی موفق به تلاوت می‌شود که کتاب خدا را امام خود قرار دهد.

گزاره نویسی به عنوان روشی برای یادگیری قرآن به کار گرفته می‌شود. منظور از گزاره‌نویسی، استخراج گزاره‌هایی است که انسان را در شناخت خود، هستی و زندگی کمک کرده و علم او را در این زمینه افزایش می‌دهد. بنابراین گزاره، جمله‌ای حاوی علم و معرفت است. پس هم صلاحیت دارد برای انتقال علم میان افراد به کار گرفته شود تا هر انسان دیگری را به معرفت و دانش بالاتری برساند و هم صلاحیت دارد که پایه عمل یا عمل‌هایی شایسته در خود فرد یا دیگران قرار گیرد. پس می‌توان بر اساس آن، به تصمیم‌گیری درباره گزینش‌ها و راه‌های زندگی و نیز کارها و عمل‌هایی که در زندگی باید انجام داد دست پیدا کرد.

به ترتیل خواندن آیات قرآن: هنگامی است که آیه‌های قرآن در چینشی منظم که معنای درستی را می‌رساند خوانده می‌شوند. (سوره مبارکه مزمل) تلاوت کردن آیات قرآن: هنگامی است که آیه‌های قرآن به گونه‌ای که مفاهیم آن در باور و عمل انسان انعکاس یابد خوانده می‌شوند. (سوره مبارکه جمعه) قرائت قرآن: هنگامی است که آیه‌های قرآن برای شنیده شدن و فهمیدن از روی کتاب خوانده می‌شوند و یا برای شنواندن و فهماندن برای دیگران خوانده می‌شوند. (سوره مبارکه اسراء) تدبر قرآن: هنگامی است که مطالب گفته شده در قرآن، برای این خوانده می‌شوند که ارتباط آن با عاقبت‌ها و صحنه‌های پیش روی زندگی فرد دانسته شود. (سوره مبارکه ص و نساء)

نیازی در کسی نسبت به قرآن خواندن برانگیخته نمی‌شود مگر آنکه در او نیاز به تغییر کردن و اصلاح شدن به وجود آید.

قرآن مجید، از سنخ کلام است و مانند سایر کلام‌های معمولی، از معنی مراد خود کشف می‌کند و هرگز در دلالت خود گنگ نیست و از خارج نیز دلیلی وجود ندارد که مراد تحت اللفظی قرآن، جز آن است که از لفظ عربی‌اش فهمیده می‌شود. برخی گفته‌اند در تفهیم مرادات قرآن، به بیان تنها پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله یا به بیان آن حضرت و بیان اهل‌بیت گرامی‌اش باید رجوع کرد. ولی این سخن قابل قبول نیست، زیرا حجیت بیان پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و امامان اهل‌بیت علیهم السلام را تازه از قرآن باید استخراج کرد و بنابراین چگونه متصور است که حجیت دلالت قرآن، به بیان ایشان متوقف باشد، بلکه در اثبات اصل رسالت و امامت باید به دامن قرآن، که سند نبوت است چنگ زد. و البته آنچه گفته شد، منافات ندارد با اینکه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اهل‌بیت علیهم السلام، عهده‌دار بیان جزئیات قوانین و تفاصیل احکام شریعت -که از ظواهر قرآن به دست نمی‌آید- بوده‌اند.

در اینکه قرآن دارای ظاهر و باطن است کسی تردید ندارد ولی در مورد اینکه آیا هر دو اراده شده یا تنها اکتفای به ظاهر مراد است نظرهای متفاوتی است. با توجه به آیات قرآن و این استدلالکه ظاهر و باطن در طول هم بوده نه در عرض همدیگر؛ نه اراده ظاهر لفظ، اراده باطن را نفی می‌کند و نه اراده باطن، مزاحم اراده ظاهر است. بیانات قرآن مجید نسبت به بطونی که دارند، جنبه مَثَل به خود می‌گیرند، یعنی نسبت به معارف الهیه که از سطح افهام عادی بسی بلندتر و بالاتر است، مَثَل‌هایی هستند که برای نزدیک کردن معارف نامبرده به افهام زده شده‌اند. چنانکه ملاحظه می‌شود، از آیه کریمه «و لا تشرکوا به شیئاً؛ خدا را بپرستید و هیچ چیزی را شریک او قرار ندهید.» در ابتدا فهمیده می‌شود که نباید بت‌ها را پرستش نمود و با نظری وسیع‌تر، فهمیده می‌شود که انسان از دیگران، به غیر اذن خدا پرستش نکند و با نظری وسیع‌تر از آن، دانسته می‌شود که انسان حتی از دلخواه خود نباید پیروی کند و با نظر وسیع‌تر از آن، نباید از خدا غفلت کرد و به غیر او التفات داشت.