بریده‌هایی از کتاب دام نبوغ

به گفتهٔ ویلیام جیمز، روان‌شناس بزرگ قرن نوزدهم، «بسیاری از افراد در این خیال‌اند که می‌اندیشند، حال‌آنکه صرفاً پیش‌داوری‌هایشان را سر هم می‌کنند».

نه‌تنها هوش عمومی و تحصیلات دانشگاهی نمی‌تواند ما را از خطاهای مختلف شناختی در امان بدارد، بلکه افراد باهوش نسبت به انواع خاصی از افکار احمقانه آسیب‌پذیرترند. مثلاً افراد باهوش و فرهیخته کمتر از دیگران از اشتباهات خود درس می‌گیرند یا از دیگران مشورت می‌خواهند. هنگامی هم که مرتکب اشتباه می‌شوند، قادرند برای توجیه عمل خود استدلال‌های مفصلی سر هم کنند که دست‌آخر موجب می‌شود نسبت به دیدگاه‌های خود سرسختی بیشتری نشان دهند. از همه بدتر، به نظر می‌رسد که آن‌ها «نقطهٔ کور تعصب» گسترده‌تری دارند، به این معنی که کمتر قادر به تشخیص خلأها و ناکارآمدی‌های موجود در منطق خود هستند.

اعتمادبه‌نفس کاذب و خشک‌اندیشی نقطهٔ آغازینِ افتادن افراد متخصص در دام خطاست.

پیشرفت‌نکردن آزمون‌های هوش در این سال‌ها مثل این است که پزشکان هنوز از داروهای منسوخ قرن نوزدهم برای معالجهٔ بیماری‌های کشنده استفاده کنند. او به من گفت «ما در زمینهٔ سنجش هوش هنوز در سطح استفاده از جیوه برای درمان سفلیس هستیم، به‌گونه‌ای‌که امروزه آزمونی مثل استعداد تحصیلی تعیین می‌کند چه کسانی وارد دانشگاه‌های خوب شوند و بعد شغل‌های خوب نصیب چه کسانی شود، اما نتیجه‌اش می‌شود یک مشت تکنسین ماهر که از عقل سلیم بی‌بهره‌اند».

اگر رانندگی بلد باشید، اتومبیلِ سریع‌تر می‌تواند شما را سریع‌تر به مقصدتان برساند. اما اسب بخار بیشتر و موتور قوی‌تر تضمین نمی‌کنند که با ایمنی و خیال راحت به مقصد خود برسید. بدون دانش رانندگی و تجهیزات مناسب -همچون ترمز، فرمان، سرعت‌سنج، قطب‌نما و نقشه‌ای مناسب- خودروِ پرشتاب ممکن است شما را صرفاً دور خودتان بچرخاند یا با خودروهای مقابل سرشاختان کند. و دراین‌صورت، هرچه موتور سریع‌تری روی خودرو سوار باشد، خطر هم بیشتر خواهد بود. هوش هم دقیقاً به همین منوال می‌تواند به شما در یادگیری و فراخوانی حقایق و پردازش سریع اطلاعات پیچیده کمک کند، اما برای بهره‌گیری صحیح از قدرت مغز نیز به کنترل و توازن نیاز دارید، چراکه، در غیاب آن، هوش بیشتر می‌تواند موجب سوگیری بیشتر در افکارتان شود.

«دانشمندان، به‌خصوص هنگامی‌که رشتهٔ تخصصی خود را رها می‌کنند، درست به اندازهٔ افراد معمولیْ کله‌خراب و غیرمنطقی می‌شوند و هوش عجیب و سرشار آن‌ها صرفاً سوگیری‌هایشان را خطرناک‌تر می‌کند»

انعطاف‌پذیری یکی از قربانیان شهود بالاست: ممکن است افراد خبره آن‌قدر به طرح‌واره‌های رفتاری موجودشان تکیه کنند که قادر به پذیرش تغییر نشوند.

همهٔ ما می‌توانیم عاقلانه‌اندیشیدن را به خود بیاموزیم.

باورهای ما در ابتدا از نیازهای عاطفی‌مان ناشی می‌شود و پس‌ازآن است که عقل برای توجیه و عقلانیت‌بخشی به احساساتمان وارد عمل می‌شود، فارغ از اینکه این احساسات چقدر عجیب‌وغریب باشند.

یکی از عناصر هوش خلاق که به ما امکان می‌دهد به نتایج و خروجی‌های بدیل یک رویداد بیندیشیم یا لحظه‌به‌لحظه خود را در موقعیت دیگری تصور کنیم. این سبک تفکر یعنی استعداد پرسیدن سؤالاتی مثل «چه می‌شود اگر...؟» و، بدون آن، ممکن است در مواجهه با چالش‌های غیرمنتظره درمانده شوید.