بریده‌هایی از کتاب سیره تربیتی پیامبران؛ حضرت یوسف (ع)، جلد اول

نقل شده است که در لحظه آخر، وقتی می‌خواستند یوسف‌علیه‌السلام را به چاه بیندازند، بعضی از برادران به‌ویژه یکی از آنان بسیار منقلب شد و خواست مانع این کار شود. برادران دیگر گفتند عیب ندارد، اما یوسف دیگر فهمیده است که می‌خواهیم با او چه کنیم، اگر نزد پدر بازگردد همه را برای او خواهد گفت و نمی‌توانیم جواب‌گو باشیم. آن برادر نیز چاره‌ای ندید و راضی به این کار شد. وقتی انسان در آستانهٔ کار بدی قرار گرفت، همین باعث می‌شود که تحت‌فشار قرار گیرد و آن کار را تا پایان انجام دهد؛ بنابراین باید از ابتدا جلوی ورود یا شرکت در خلاف را گرفت. انسان نباید فکر کند، این مقدار شراکت در خلاف چیزی نیست. وقتی وارد شود، شریک جرم می‌شود و آشکار شدن آن برای او نیز جرم و رسوایی است و به همین دلیل مجبور می‌شود تا آخر با آن‌ها همراه شود.

«من گاهی بعضی از بچه‌هایم را عمداً روی پایم می‌نشاندم، با اینکه این تکلیف من نبود و شأن آن فرزند نیز این نبود، اما این کار را می‌کردم که همان داستان یعقوب‌علیه‌السلام و یوسف‌علیه‌السلام و برادران او اتفاق نیفتد». یعنی امام‌علیه‌السلام دربارهٔ بعضی از فرزندانشان که زمینهٔ حسادت در آن‌ها وجود داشت، توجه ویژه‌ای می‌کرد تا به گناه و خطا نیفتند.

وعدهٔ الهی به تکرار تمام سنت‌های پیشین، در امت خاتم می‌تواند فرصتی را ایجاد کند که با تبیین زندگی و حوادث امت‌های گذشته و نحوهٔ برخورد صحیح انبیا در رفع مشکلات، انسان مسلمان عمری طولانی به وسعت تاریخ انسانی بیابد و با آمادگی کامل حوادث را پیش‌بینی کند و راه برون‌رفت صحیح از آن‌ها را تشخیص دهد و با عبرت از سرگذشت کسانی که انتخاب غلط کرده‌اند، از تکرار عمل غلط آن‌ها و ابتلا به سرگذشت ذلت‌بارشان مصون و محفوظ بماند.

یک نکته این است که نباید قبایح را به‌صورت آشکارا بیان کرد؛ زیرا این پرده‌دری باعث می‌شود برای دیگران نیز قبح آن فروبریزد و امکان انجام آن برای آن‌ها تداعی شود.

در روایت آمده است: «اگر کسی خود را از تفریح دور کرد، مانند مرکبی است که زخمی می‌شود و این مرکب دیگر او را به مقصد نمی‌رساند».

ما باید بدانیم به زبان آوردن برخی از مسائل و حساسیت داشتن دربارهٔ آن‌ها، باعث می‌شود بعضی از وقایع اتفاق بیفتد. در روایت آمده است که اگر چیزی به ذهن رسید که خوب نبود، به زبان نیاورید؛ زیرا به زبان آوردن، در تحقق آن تأثیر دارد.

شیطان تک‌تک انسان‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کند تا بفهمد بهترین نقطه برای تصرف کدام است. پس از اینکه توانست نقطه‌ای را بیابد، بسیار آرام و بدون اینکه انسان حساس شود، از آن نقطه نفوذ کرده و کم‌کم آن را توسعه می‌دهد و عمیق می‌کند.

ده برادرِ هم‌خون برای کشتن یوسف‌علیه‌السلام متفق شدند و یوسف‌علیه‌السلام را در چاه انداختند، سپس اسیر شد، عبد شد، فروخته شد، سالیان درازی دور از پدر بود، پدر آن‌گونه در فراق او اشک ریخت و آن‌ها هجده سال چیزی نگفتند! حسادت، انسان را تا این مرحله می‌کشاند و تا این اندازه کشش دارد!

تدریجی بودن وسوسه‌های شیطان برای گناهان بزرگ قرآن این گفت‌وگوها را در یک آیه بیان می‌کند، اما این گفت‌وگوها و رسیدن به نتیجه و تصمیم‌گیری، چند سال به‌طول انجامید. آن‌ها سال‌ها حرص می‌خوردند و کینهٔ بیشتری پیدا می‌کردند. کینه و حسد آرام‌آرام در وجودشان نهادینه شد تا جایی که قبح عمل ریخت و ده برادر با همدیگر اتفاق کردند که در مقابل پدر بایستند و سرانجام تصمیم به قتل یوسف‌علیه‌السلام بگیرند.

دیدگاه اشتباهی وجود دارد که می‌گوید: «هدف وسیله را توجیه می‌کند»؛ هدف عالی است، اما وسیله غلط است. در نگاه الهی وسیله مسیر هدف و جزئی از هدف است. هدف وسیله را توجیه نمی‌کند؛ بلکه خود وسیله نیز برای ما هدف است و موضوعیت دارد.