بریده‌هایی از کتاب سیره تربیتی پیامبران؛ حضرت یوسف (ع)، جلد اول

در علم اخلاق و روایات معصومان‌علیهم‌السلام سفارش شده است: «اگر غضبناک شدی، چنانچه ایستاده‌ای، بنشین! اگر نشسته‌ای، برخیز!» یا «وضو بگیر و آبی به صورت بزن! بگذار آتش غضب فروکش کند! در آن لحظه تصمیم نگیر!»

ولی چه باید کرد که انسان مقداری از توانش را به‌کار می‌گیرد، ولی شیطان تمام توانش را به‌کار گرفته است؛ ازاین‌رو نمی‌تواند بر شیطان غلبه کند. دغدغهٔ مقابله با شیطان برای ما هر لحظه و دائمی نیست، درصورتی‌که عداوت شیطان، عداوتی عظیم و همیشگی است؛ به همین جهت بسیاری از اوقات زمین می‌خوریم، ولی کسانی که باور کردند شیطان دشمن آشکار و قسم‌خورده است و مراقب او هستند بر او غلبه می‌کنند و اگر گاهی هم ضربه‌ای بخورند به‌سرعت با توبه و اعمال صالح جبران می‌کنند.

گاهی شخصی خصوصیت بدی دارد، اما انسان باید برای خصوصیات خوبش، به او محبت کند.

انسان‌ها وقتی در امر ناشایستی کنار هم قرار می‌گیرند و با هم گفت‌وگو می‌کنند، به هم جرئت و جسارت می‌دهند. همین مسئله باعث می‌شود که قبح آن کار ناشایست فروریزد. در کارهای خیر نیز همین‌گونه است. وقتی جمعی کنار هم قرار می‌گیرند، انجام کار شایسته، آسان‌تر می‌شود. برادران یوسف نیز با هم جمع می‌شدند و یکی می‌گفت: (أُقْتُلُوهُ) (او را بکشید). دیگری می‌گفت: (أَوِ اطْرَحُوهُ) (یا او را در بیابان رها کنید). به همین ترتیب، جرئت پیدا می‌کردند و میزان قبح آن کارهای ناشایست، ریخته می‌شد. همین امر نشان می‌دهد که اگر جمع و گروهی تشکیل شود و در رأس آن، راهنمایی الهی نباشد؛ این گروه آرام‌آرام به فساد کشیده می‌شود.

ازآنجاکه ما دنبال شیطان در بیرون از وجود خودمان هستیم، خیالمان از خودمان راحت است؛ درصورتی‌که شیطان تصرف خود در انسان را از مراتب خطورات درونی انسان آغاز می‌کند و انسان القائات درونی خود را غیر و بیگانه نمی‌بیند. خطورات یعنی آنچه به ذهن انسان می‌آید و نقشه‌هایی که در درونش می‌کشد؛ انسان اینها را کار و نقشه و حرف خودش می‌بیند، نه شیطان؛ ازاین‌رو احساس نمی‌کند که این ذهنیات از شیطان است تا مقاومت کند و در برابرش بایستد. سبب وادادگی انسان در برابر شیطان همین مسئله است.

دربارهٔ نوح نبی‌علیه‌السلام گفته شد که او را تا سرحد مرگ می‌زدند، به‌گونه‌ای که از هوش می‌رفت و گاهی سه روز از شدت ضرباتی که زده بودند، به هوش نمی‌آمد و فکر می‌کردند او را کشته‌اند. با این حال وقتی بلند می‌شد، می‌گفت: خدایا، قوم من جاهل هستند، آن‌ها را بیامرز! اولین دعای آن‌ها این بود که خدایا، این مردم نمی‌فهمند! انبیای الهی به ما صبوری و رفتار با دیگران را می‌آموزند.

نکته‌ای تربیتی است که باید سعی کنیم پرده‌های حیا در مورد خطاکاران دریده نشود و حالتی از شرم و حیا در بین افراد باقی بماند.

از این مطلب نتیجه گرفته می‌شود که اگر انسان در جمعی قرار گرفت که بر کار ناصحیحی اتفاق کرده‌اند و او نمی‌تواست جلوی آن را بگیرد، نباید ساکت شود؛ بلکه باید آن را تا جایی که می‌تواند تخفیف و میزان گناه را کاهش دهد.

اگر انسان به چیزی بدبین شود، رفتارهای عادی را نیز بد می‌بیند. این یکی از خطراتی است که بین روابط ما شکل می‌گیرد. اگر به کسی بدبین شویم، خوبی‌هایش را هم بد می‌بینیم

خداوند متعال انسان را به‌گونه‌ای قرار داده که اولاً شیطانِ هرکسی در حدِ وجودی اوست، نه بالاتر و بلکه به‌گونه‌ای است که اگر انسان اراده کند و قوایش را به‌کار بگیرد به‌یقین بر او غلبه می‌کند.