بریده‌هایی از کتاب احسان نراقی؛ تنهای در جمع

امام خمینی دائماً به طرد خشک‌مقدس‌ها می‌پرداخت و رسومی را جاری کرد که اگر خیلی از این آقایان بودند جاری نمی‌کردند.

دریدا می‌گوید احترام به حقوق بشر __که روزبه‌روز اروپایی‌ها بیش از امریکایی‌ها نسبت به آن علاقه نشان می‌دهند__ میراث همین ادیان ابراهیمی است.

سعدی شخصیتی دیگر است. او قبل از متفکران اروپایی از آزادی و عدالت اجتماعی و جامعهٔ مردمی سخن می‌گوید و تجدد را در سبک و محتوا به ادبیات ایران و جهان عرضه می‌دارد. او کرامت آدمی و رسالتش را به بهترین شیوه نگاشته‌است. این مسئله جای تأمل دارد که متوجه باشیم آزادگی و آنچه در قرون اخیر به‌عنوان حقوق بشر عنوان می‌شود، مفهوم ناشناخته‌ای در فرهنگ ما نبود. دیگر اینکه جوانان و روشنفکران ما فقط متوجه غرب نباشند بلکه به مفاهیم آزادی و حقوق بشر در فرهنگ خودمان هم رجوع کنند.

نویسندگان کتاب به این نتیجه رسیده‌اند که در کمتر کشوری از کشورهای جهان است که اختلاف سطح معلومات میان کارشناسان و مردم عادی در مسائل جهانی به اندازه ممالک متحده امریکا باشد.

در تاریخ دوم ژوئن سال ۱۹۶۷، کشته‌شدن یک دانشجوی آلمانی هنگام مسافرت شاه ایران به آلمان به‌عنوان همدردی با جوانان ایران و اعتراض به خشونت‌های ساواک به توسعه تظاهرات دانشجویان آلمان منجر شد و درنتیجه، در یازدهم ژوئیه همان سال این تظاهرات به تشکیل کنفرانس وسیعی به نام مجمع انتقادی دانشجویان آلمان در قبال مسائل جهانی منتهی شد.

امروز هر امریکایی صاحب‌اندیشه‌ای راجع‌به گذشته و روش آموزش آن به نسل جوان به تردید و تزلزل دچار شده‌است، چون هنوز هم به نوجوانان چنین تعلیم داده می‌شود که امریکایی‌ها مردمان متحمل و بردبار و معتقد به حق و حقوق دیگران‌اند و این در صورتی است که مطالعه در سرنوشت اقلیت‌ها، در خود امریکا این ادعا را باطل می‌کند

مسئله فرار یا غارت مغزهای جهان سوم را برای اولین بار در سازمان ملل احسان نراقی گزارش مفصلی مطرح کرد و قدر و منزلت جهانی دانشمندان را نشان داد.

«امروز یک دکتر ریاضی در امریکا سه‌هزار دلار در ماه می‌گیرد و ما نمی‌توانیم با ماهی دوهزار تومان او را نگه داریم.»

شاه، نه به اهل سیاست اعتقاد داشت و نه به روشنفکران؛ فقط‌وفقط ساواک را پاسخگوی همه مسائل می‌دانست. پس از ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ __که پیش شاه رفتم و اوضاع را برای او تحلیل کردم__ اولین عکس‌العملش این بود که پس چه‌طور ساواک چنین تحلیلی را ندارد؟ من پاسخ دادم که این تحلیل سیاسی و علمی است و در حوزهٔ صلاحیت ساواک نیست. این بود انحراف اصلی شاه.

دکتر شایگان مدام می‌گفت: «بد شد.» مصدق که چمباته‌زده بود سرش را ناگهان مغرضانه بلند کرد و گفت: «چرا بد شد آقا!» عوض آنکه چند تا مزدور بی‌وطن و اوباش در مجلس ما را ساقط کنند و رأی عدم‌اعتماد به ما بدهند، دو ابرقدرت ما را ساقط کردند؛

نراقی در پایان این سخنان گفت: «من همیشه دربارهٔ انقلاب اسلامی __با وجود انتقاداتی که دارم__ نظر مثبتی داشته‌ام. همواره به جوانان می‌گویم که خوش‌حال باشید که پشت‌سر این انقلاب، صفت اسلامی خوابیده‌است؛ زیرا انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلاب‌های دیگری __مثل روسیه و چین که میلیون‌ها قربانی برجای گذاشت__ به‌خاطر درنظرگرفتن اسلام چنین نکرد. اکنون مقامات مختلف رفتار مختلفی دارند. اگر رفتار آنان با تأمل، خردورزی و جوانمردی توام باشد می‌توانند مشکلات را حل کنند. چنان‌که در زندان هم چنین می‌کردم. ما باید در نظر بگیریم که انسان‌ها از چوب و چدن ساخته نشده‌اند. آنها عوض می‌شوند. اگر رفتار انسان‌ها با دیگران از روی اخلاق و اعتقادهای دینی باشد، سعادت و خوش‌بختی در جامعه به ارمغان خواهدآورد.»

«بیشتر ایرانی‌ها عادت دارند مسائل را سیاه و سفید ببیند.» اما از نظر او بین این دو رنگ، طیف‌های دیگری هم وجود دارد و گاهی مسائل را به رنگ خاکستری می‌توان دید. این ما را از تعصب به دور می‌دارد. به گفتهٔ نراقی سیاه و سفید نگاه‌کردن ایرانی‌ها ریشه در تبلیغات کمونیستی ۵۰ سال گذشته دارد که هنوز اشخاص را به‌طور ناخواسته تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد.

شاه فکر می‌کرد که رابطه‌داشتن با امریکا و دوستی با برخی از کشورهای اروپایی باعث می‌شود تا ایران هم به مانند آنها پیشرفت کند و به لحاظ امکاناتی به غرب برسد. به همین دلیل، هرگز نخواست به حرف‌های دیگران گوش کند و هرقدر که دربارهٔ ضررهای نفوذ بیش از حد امریکایی‌ها و انگلیسی‌ها حرف می‌شنید. از این گوش می‌گرفت و از آن گوش درمی‌کرد. شاه هیچ‌وقت نخواست که انگیزه واقعی امریکا را از حضور و نقش‌داشتن در ایران متوجه شود.

ببینید! محمدرضا در سال‌های تحصیل در سوئیس، به‌جای درس‌خواندن، یا به ماشین‌سواری می‌پرداخت یا وقتش را فقط در حال خوش‌گذرانی سپری می‌کرد. به همین دلیل، وقتی او برای نشستن بر تخت سلطنت به ایران برگشت، شایسته این عنوان نبود و البته این را خودش هم می‌دانست که عرضهٔ پادشاهی را ندارد.

چه علتی دارد که تا این حد بر نقش محمدرضا پهلوی در این زمینه اصرار دارید؟ محمدرضا مغرور بود و به‌جز خود، کس دیگری را قبول نداشت. این غرور در حالی بود که واقعاً نمی‌توانست صحیح را از ناصحیح تشخیص دهد. در کل می‌توانم بگویم شاه از اولین فاکتورهای لازم برای شاهی محروم بود و از «قدرت تشخیص» برخوردار نبود.

اگر انقلاب اسلامی و چهرهٔ خردمندانه امام خمینی در نوفل لوشاتو، جهانیان، به‌ویژه ملل مسلمان را به سمت انقلاب اسلامی جلب کرد به این تصور بود که این بار موتور انقلاب فریادهای الله‌اکبر در بام خانه‌ها و دوری از هر نوع خشونت است.

تجلیل ولتر از سعدی نشان می‌دهد که متفکران فرانسوی نظیر او و منتسکیو __که او هم از بانیان دموکراسی و آزاداندیشی است__ با نوشتن کتاب چگونه می‌توان ایرانی بود خواسته‌اند به مردم __که قرن‌ها دردنیای فروبستهٔ قرون وسطای اروپایی به‌سربرده‌اند__ نشان دهند که خارج از تمدن و زندگی اروپای کاتولیک، فرهنگ‌ها و انسان‌های دیگری هم وجود داشته‌اند تا از این راه درس مدارا را به آنها بیاموزند.

در صد سال اخیر هم اصلاح‌طلبان، هم انقلابی‌ها و هم محافظه‌کاران شکست خورده‌اند. آیا هر سه گروه، حلقهٔ اقبال ناممکن را جنبانده‌اند. اگر تندروی محکوم به شکست است، چرا اصلاح‌طلبان شهد پیروزی را در کام خود حس نمی‌کنند.

برای اولین بار در تاریخ معاصر ایران در میان گروه‌های مختلف و با نظرهای گوناگون مسئلهٔ وجود خارجی یا تحریک‌های خارجی در میان نیست. ما خودمان با خودمان بحث و اختلاف نظر داریم و این خیلی مهم است… قطع ید خارجی از مهم‌ترین نتیجه‌های انقلاب بود. دیگر جناح‌ها به یکدیگر انگ خارجی (بودن) نمی‌زنند.

وی از دوران اوین به‌عنوان دورهٔ آموزشی یاد می‌کند و با اینکه دو سال در زندان اوین می‌ماند، اما به یک ضد انقلاب تبدیل نمی‌شود