بریده‌هایی از کتاب امام علی (ع) و پویایی رهبری (کلمه چهارم)

اسلام دکانی نیست که بخواهیم منافع آن را حفظ کنیم و مردم را برای خدمت به آن مسخر کنیم. یعنی شیوه‌ای که سازمان‌ها و نهادهای دینی پیش گرفته‌اند.

علی بن ابی‌طالب (ع) برای ما پیشوا و الگوست. همۀ ابعاد زندگی او بدون استثنا شایستۀ پیروی کردن و الگوبرداری است، زیرا رسول خدا که «وَمَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی. إِنْ هُوَ الاّ وَحْیٌ یُوحَی»(۱۸) فرموده است: «علی با حق و حق با علی است. هرکجا علی باشد، حق نیز بر محور او می‌گردد.»(۱۹) نیز فرموده است: «أنا مَدینةُ العِلمِ وَعَلِیٌّ بابُها»(۲۰) (من شهر علمم و علی دروازۀ آن است.)

دشمن او، معاویه، در توصیف او گفته است: «اگر او دو خانه یکی از طلا و دیگری از کاه داشته باشد، طلاها را قبل از کاه‌ها در راه خدا انفاق می‌کند.»

سخن امام در رویارویی با تهدیدها و افسونگری‌ها معروف است: «یا دُنیا غُرّی غَیری.» (ای دنیا، کسی غیر مرا فریب ده.) علی بن ابی‌طالب خلیفۀ مسلمانان است و مال و ثروت، میلیون میلیون نزد او می‌آید. ولی او همۀ آن را به نیازمندان و مستحقان می‌دهد و سپس، بیت‌المال را جارو می‌کند و دو رکعت نماز می‌خواند و خدا را برای توفیق در ادای امانت شکر می‌کند.

جوانان ما صبر پیشه کردند. خانه‌هایشان را در آتش سوزاندند. آزارهای تحریک‌آمیز و ستم‌ها ادامه یافت و از پشت به آنان خنجر زدند با آنکه از حق و از مقاومت فلسطین دفاع می‌کنند، آشکارا به آنان تهمت زدند و ناسزا گفتند. به‌رغم همۀ این‌ها، جوانان ما هنوز مورد حمله قرار می‌گیرند و هنوز نیز از راه راست منحرف نشده‌اند. از این روست که می‌گوییم علی پیشوای ماست و ما راه او را دنبال می‌کنیم.

محمد بن ابی‌بکر، که در شرح ابن ابی‌الحدید نقل شده است، آورده است: «در زمان رسول خدا، علی در چشم ما همچون ستاره‌ای بود.» در نظر اصحاب پیامبر، علی به ستاره‌ای می‌مانست. علی هم‌ردیف و هم‌سطح آنان نبود. اما به او ستم کردند و به زور از او بیعت گرفتند و وارد خانه‌اش شدند و درِ خانه‌اش را سوزاندند و همسرش را آزردند. با همۀ این آزارها و آشوب‌گری‌ها، علی در خدمت به اسلام هرگز سستی نکرد.

آنچه امروز برای ما مهم است، این سخن امام است: «لاتَستَوحِشوا فی طَریقِ الهُدی لِقِلَّةِ أهلِهِ.»(۱۱) (در پیمودن راه هدایت، از اندک بودن همراهان نهراسید.) امام ثابت کرد که فریفته نمی‌شود و در برابر سختی‌ها و تهدیدها و یورش‌ها و تبلیغات مسموم و گمراه‌کننده، عقب‌نشینی نمی‌کند و به اصول و مبادی خود پایبند است و در راه آن‌ها از پا نمی‌نشیند.

امروزه، مؤسسه‌های دینی دارای اموال، اوقاف، کارمندان، تشریفات، دشمنی‌ها، دیدارها و منافع خاص هستند؛ درست مانند اتحاد جماهیر شوری و چین که پس از آنکه به دولت تبدیل شدند، فراموش کردند که یک جنبش انقلابی جهانی هستند و به فکر حفظ دستاوردهای خود افتادند.

ای جوانان، بی‌گمان مرگ به سراغ همه خواهد آمد پنجاه سال دیگر هیچ یک از افرادی که اکنون اینجا نشسته‌اند، وجود نخواهند داشت. همۀ ما از دنیا می‌رویم. حال که خواهیم مرد، پس چرا می‌خواهیم منحرف شویم؟ حال که می‌میریم، پس چرا می‌ترسیم؟ حال که مرگ جان ما را خواهد گرفت، پس چرا جان خود را ارزان معامله کنیم؟

اگر نماز عبادت نفس باشد، اگر نماز برای جلب احترام دیگران باشد یا از روی ترس یا طمع در مال یا مقام یا برای رسیدن به اهداف مادی، چنین نمازی نه تنها ما را به خدا نزدیک نمی‌کند، که از او دور می‌کند. از این رو بود که در نهروان به روی امام شمشیر کشیدند و او را کافر شمردند و از او خواستند توبه کند. گفتند ای علی، تو کافر شده‌ای. همچنان که دربارۀ او گفتند که او شوخ‌طبع است.

امام فرموده است که زمانی می‌آید که آن کس که می‌خواهد دین‌داری کند، مانند کسی است که می‌خواهد آتش در دست نگه دارد. این‌طور نیست؟ ولی اگر این‌گونه نباشیم، چه ارزشی داریم؟

علی (ع) بر عمرو، قهرمان عامری چیره شد و خواست او را بکشد (البته این پس از آن بود که او از پذیرفتن اسلام خودداری کرد و بر ضد اسلام شمشیر کشید) عمرو به علی اهانت کرد. امام دست نگه داشت و از روی سینۀ او برخاست و ساعتی راه رفت تا خشمش فرو نشست. سپس بازگشت و او را کشت. چرا؟ برای آنکه خشم برای نفس با خشنودی پروردگار آمیخته نشود و انگیزۀ کشتن این دشمن خدا، تنها خشنودی خدا باشد و خشم او هرگز در این کار نقشی نداشته باشد.

فاطمه (س) در خطبۀ خود دربارۀ شوهرش چنین فرموده است: «هرگاه آتش جنگ می‌افروختند، خداوند آن را خاموش می‌ساخت؛ هرگاه شاخ شیطان سر بر می‌آورد یا فتنۀ مشرکان دهان می‌گشود، پیامبر برادرش را در کام آن می‌افکند و او بازنمی‌گشت، مگر آنکه آن را سرکوب کرده بود و زبانه‌های آتش را با شمشیر فرو نشانده بود. در راه فرمان خدا سخت می‌کوشید، بدان سان که خود را از نفس می‌انداخت. همواره نزدیک رسول خدا بود و سرور اولیای خدا؛ کمر همت بسته بود. خیرخواه و تلاشگر و سخت‌کوش بود. ولی شما، در زندگی مرفهِ خود، آسوده و سرخوش و ایمن بودید و بلا و گرفتاری ما را در کمین نشسته بودید و گوش به زنگ اخبار آن بودید. هنگام کارزار عقب می‌نشستید و از جنگ فرار می‌کردید.»(۹)

«ما خُلَقتُ لِیَشغَلَنی أکلُ الطَّیِّباتِ کَالبَهیمَةِ المَربوطَةِ هَمُّها عَلَفُها أو المُرسَلَةِ شَغَلَها تَقَلُّبُها.»(۸) (مرا نیافریده‌اند تا خوردنی‌های گوارا سرگرمم سازد، چون چارپایی بسته که به علف پردازد، یا آن که واگذارده است و به این سو و آن سو رود.)

در جنگ خندق که مأمور نبرد با عمر و بن عبدود شد و همچنین، در جنگ‌های بدر و احد و حنین و دیگر جنگ‌ها، هیچ‌گاه از مبارزه و جان‌فشانی خودداری نکرد. ایشان در سخنی مشهور فرموده است: «باکی ندارم از آنکه به کام مرگ درافتم یا مرگ مرا در کام خود کشد.»(۷)

برادران؟ این نکته بسیار مهم است. گاه انسان می‌تواند با سوءاستفاده از احساسات یا حوادث یا سخنان یا عقاید باطل و مبالغه‌آمیز، هدفی اساسی را به پیش ببرد، ولی اسلام این شیوه را نمی‌پذیرد، زیرا اسلام به دنبال مؤمن بیدار و هوشیار است، نه مؤمن پرشور و پر هیجان که در تفکر خود بر اوهام تکیه می‌کند.

همان‌طور که می‌دانیم، علی بن ابی‌طالب (ع) در کعبه به دنیا آمد و این افتخاری است که هیچ‌کس جز او بدان نرسیده است.

دکتر شریعتی در یکی از کتاب‌های خود می‌گوید: «در فرانسه خواستم مجلۀ ژون افریک (۲) را بخرم. دیدم دستگاه امنیتی فرانسه همۀ شماره‌های این مجلۀ نوپای آفریقایی را جمع‌آوری کرده است. با خود گفتم سبحان‌الله! فرانسه که مهد آزادی و مرکز انواع گرایش‌ها از کمونیسم تندرو تا تروتسکی تا راست‌گرایی و اگزیستانسیالیسم و انواع تفکرات است، چگونه از این مجله در هراس است و آن را از بازار جمع‌آوری می‌کند؟»