بریده‌هایی از کتاب استبداد؛ بیست درس از قرن بیستم

برای مقاومتِ موفقیت‌آمیز، از دو مرز باید عبور کرد: اول اینکه تفکرات در مورد تغییر باید افرادی با سوابق گوناگون را که دربارهٔ همه‌چیز هم با هم موافق نیستند جلب کند؛ دوم آنکه مردم باید متوجه شوند در مکان‌هایی هستند که خانه‌شان نیست و میان گروه‌هایی از مردم هستند که از قبل دوست‌شان نبوده‌اند. اعتراض می‌تواند از طریق رسانه‌های اجتماعی سازماندهی شود، اما هیچ‌چیز تا وقتی نهایتاً به حضور در خیابان‌ها نینجامد واقعیت پیدا نمی‌کند. اگر مستبدان حس کنند اعمال‌شان هیچ پیامد و عاقبتی در جهانِ سه‌بُعدی ندارد، هیچ تغییری رخ نخواهد داد.

ثروتمندترها آزادی بیانِ بسیار بیشتری دارند و بنابراین عملاً قدرت رأی‌ِ آنها بسیار بیشتر از دیگر شهروندان است.

اگر هیچ‌یک از ما آمادگیِ مرگ در راهِ آزادی را نداشته باشد، همگی در سایهٔ استبداد خواهیم مرد.

هاوِل نوشت: «اگر ستون اصلیِ نظامْ زندگی کردن با دروغ باشد، پس عجیب نیست که تهدید اساسی برای نظامْ زندگی کردن با حقیقت باشد.»

تاریخ هم می‌تواند آگاهی بدهد و هم هشدار.

قهرمانِ نمایشنامهٔ هملت اثر شکسپیر مرد بافضیلتی است که، به‌حق، از ظهور ناگهانیِ یک فرمانروای شریر تکان خورده است. او که خیالات و تصورات پریشانش کرده است و کابوس‌های شبانه از پا درش آورده‌اند، تنها و جداافتاده، احساس می‌کند که باید درک و حسّش را نسبت به زمان و زمانه بازسازی کند. هملت می‌گوید: «این زمانه را سامان گسسته است. آی کینهٔ پلید، همانا که من زاده شده‌ام تا آن را به سامان باز آورم!» زمانهٔ ما هم مسلماً از هم گسسته است. از یک طرف به این دلیل که تاریخ را فراموش کرده‌ایم و از طرف دیگر هم به این دلیل که اگر مراقب نباشیم، از آن غافل خواهیم ماند. اگر می‌خواهیم بیعت‌مان را با آزادی تجدید کنیم باید درک و حس‌مان را نسبت به زمانه ترمیم کنیم.

ملی‌گراها می‌گویند: «محال است در اینجا چنین اتفاقی بیفتد» که همانا گام اول به سمتِ فاجعه است. اما میهن‌دوستان می‌گویند: «اینجا هم ممکن است چنین اتفاقی بیفتد، اما ما نمی‌گذاریم.»

آرِنت می‌اندیشید که اشتیاق ما به امور پنهانی به طرز خطرناکی یک امر سیاسی است. تمامیت‌خواهی تفاوت‌های میان حریم خصوصی و ساحت عمومی را از میان برمی‌دارد تا نه فقط آزادی افراد را سلب کند بلکه همچنین کلّ جامعه را از سیاستی که به طور عادی و طبیعی جریان دارد دور کند و به‌سوی تئوری‌های توطئه ببرد. ما، به‌جای توضیح و تبیین واقعیت‌ها یا انجام تحلیل‌ها و تفسیرهای لازم، در دام پندار وجود واقعیت‌های پنهان و توطئه‌های پشت پرده می‌افتیم که همه‌چیز را برایمان توضیح می‌دهند و توجیه می‌کنند.

یک لبخند، یک دست دادن، یا یک احوالپرسیِ کوتاه و ساده ــ که در شرایط عادی حرکاتی عادی هستند ــ در آن شرایط اهمیت زیادی پیدا می‌کرد. وقتی دوستان و همکاران و آشنایان از هم رو برمی‌گرداندند یا به آن طرف خیابان می‌رفتند تا با هم برخورد نکنند، ترس و هراس گسترش می‌یافت. نمی‌توان مطمئن بود که امروز یا فردا کیست که در ایالات متحده احساس خطر و تهدید کند. اما اگر با همه مهربانی پیشه کنید می‌توانید مطمئن باشید که برخی افراد احساس بهتری خواهند داشت. در خطرناک‌ترین دوران‌ها، کسانی که می‌گریزند و زنده می‌مانند معمولاً کسانی را می‌شناسند که می‌توانند به آنها اعتماد کنند. داشتن دوستانِ قدیمی به معنای سیاستِ «آخرین چاره» است. و پیدا کردن دوستان تازه اولین قدم به سمتِ تغییر است.

راندن اتومبیل را در نظر بگیرید. ممکن است رانندهٔ دیگر را نبینیم، اما این را می‌دانیم که نباید به اتومبیل او برخورد کنیم. می‌دانیم که خسارت دوطرفه خواهد بود. روزانه بارها و بارها از دیگران محافظت می‌کنیم بدون اینکه آنها را ببینیم. پس به همین ترتیب، با اینکه اشخاصِ دیگر را جلوی کامپیوترهایشان نمی‌بینیم، به سهمِ خود مسئولِ آن چیزی هستیم که آنها می‌خوانند. اگر بتوانیم از آسیب رساندن به ذهن دیگرانی که در اینترنت هستند و ما نمی‌بینیم پرهیز کنیم، دیگران هم یاد خواهند گرفت که همین‌طور عمل کنند. و آن‌وقت شاید رفت‌وآمدها در دنیای اینترنت دیگر شبیه تصادفات بزرگِ مرگبار نباشد.

می‌پرسید چه بخوانیم؟ هر رمان خوبی توانایی ما را برای اندیشیدن به موقعیت‌های مبهم و پیچیده و سردرآوردن از مقاصد دیگران شکوفا می‌سازد. شاید برادران کارامازوفِ فیودور داستایفسکی و سبکیِ تحمل‌ناپذیر هستیِ میلان کوندرا (در ایران: بارِ هستی) مناسبِ زمانهٔ ما باشند؛ ممکن نیست در اینجا اتفاق بیفتد اثر سینکلِر لوئیس شاید یک اثر هنری ممتاز نباشد؛ توطئه‌ای علیه امریکا  اثر فیلیپ راث بهتر است. رمانی که میلیون‌ها جوان امریکایی می‌شناسند و روایتی از استبداد و ایستادگی در برابر آن است هری پاتر و قدیسان مرگ اثر جِی. کِی. رولینگ است. اگر شما یا فرزندان‌تان بار اول آن را با این نگاه نخوانده‌اید، می‌ارزد دوباره بخوانیدش.

اشتباه در آن است که مسلّم فرض کنیم حکمرانانی که از طریق نهادها به قدرت می‌رسند نمی‌توانند همان نهادها را تغییر دهند یا نابود کنند ـــ حتی اگر این دقیقاً همان کاری باشد که آن حکمرانان وعدهٔ انجامش را اعلام کرده باشند. انقلابی‌ها گاهی به‌راستی قصدِ نابود کردنِ ناگهانیِ نهادها را دارند.

شاید وسوسه شویم این‌طور فکر کنیم که میراث دموکراتیکِ ما خود به خود ما را در برابر چنین تهدیدهایی محافظت می‌کند. این واکنش اشتباه است. سنّت ما (امریکایی‌ها) چنین اقتضا می‌کند که تاریخ را به قصدِ شناخت ریشه‌های عمیقِ استبداد واکاوی کنیم و در فکرِ واکنش‌های مناسب به آن باشیم. ما از اروپایی‌های قرن بیستم عاقل‌تر یا باهوش‌تر نیستیم که شاهد بودند دموکراسی چطور جای خود را به فاشیسم یا نازیسم یا کمونیسم داد. تنها مزیت ما این است که شاید بتوانیم از تجربیات آنها درس بگیریم. و حالا زمان مناسبی برای درس گرفتن است.

گاهی نهادها از نیروی حیات و کارکردی که دارند تهی می‌شوند و به‌صورت شبحی از آنچه روزگاری بوده‌اند درمی‌آیند، به‌طوری که به‌جای مقاومت در برابر نظم نوین آمادهٔ پذیرش آن می‌شوند.

اشتباه در آن است که مسلّم فرض کنیم حکمرانانی که از طریق نهادها به قدرت می‌رسند نمی‌توانند همان نهادها را تغییر دهند یا نابود کنند ـ

نهادها خودشان از خودشان محافظت نمی‌کنند. آنها یکی پس از دیگری از هم می‌پاشند مگر آنکه از همان ابتدا از یکایک‌شان دفاع کنیم. پس نهادی را که برایتان مهم است انتخاب کنید ــ دادگاه، روزنامه، قانون، اتحادیهٔ کارگری ــ و از آن حمایت کنید.

۶: حواستان به شبه‌نظامیان باشد. هنگامی که مردان سلاح‌به‌دستی که همیشه ادعا می‌کرده‌اند مخالف نظام هستند لباس‌های متحدالشکل بپوشند و با مشعل‌ها و تصاویری از یک پیشوا راهپیمایی کنند، پایان کار نزدیک است. وقتی که شبه‌نظامیانِ طرفدار پیشوا و پلیس رسمی و ارتش با هم مخلوط شوند، پایان فرا رسیده است.

زندگی امری سیاسی است، نه به این دلیل که دنیا به احساس شما اهمیتی می‌دهد، بلکه چون دنیا به کاری که شما می‌کنید واکنش نشان می‌دهد. انتخاب‌های کوچکِ ما هم نوعی رأی دادن هستند و احتمال برگذاری انتخاب‌های آزادانه و عادلانه در آینده را بیشتر یا کمتر می‌کنند.

۱: پیشاپیش اطاعت نکنید. بیشتر قدرتِ استبداد را آزادانه و با میل و رغبت به آن بخشیده‌اند. در این‌گونه بُرهه‌های زمانی، افراد پیشاپیش به این فکر می‌کنند که یک حکومتِ سرکوبگرتر چه خواهد خواست، و سپس خودشان بی‌آنکه از آنها خواسته شود همان را تقدیم می‌کنند. شهروندی که خود را این‌گونه تطبیق می‌دهد به قدرت می‌آموزد که چه کارها می‌تواند بکند.

تاریخ اروپای قرن بیستم نشان می‌دهد که جوامع ممکن است از هم بپاشند، دموکراسی‌ها ممکن است سرنگون شوند، نظام‌های اخلاقی ممکن است فرو بریزند، و انسان‌های عادی ممکن است خود را در موقعیتی بیابند که تفنگ در دست روی گورهای دسته‌جمعی ایستاده‌اند. امروزه درک و فهمِ چراییِ این اتفاقات خدمتِ بزرگی به ما خواهد بود.