بریده‌هایی از کتاب مدل های ذهنی برتر؛ مفاهیم تفکر کل نگر

در یکی دیگر از شرایط بحرانی، در سال ۱۹۸۹ ببرهای بنگال حدود شصت نفر از ساکنان روستای دلتای گنگ هندوستان را کشتند. انگار هیچ سلاحی برای مقابله با ببرها کارساز نبود، حتی نصب مترسک‌هایی که با سیم‌های برق پوشانده شده بود هم نمی‌توانست ببرها را بترساند و از روستا دور کند. بعد از مدتی، یکی از دانش‌آموزان باشگاه علمی کلکته متوجه شد که ببرها فقط زمانی حمله‌ور می‌شوند که فکر می‌کنند کسی آن‌ها را نمی‌بیند و یادآوری کرد که طرح‌های روی بدن برخی از گونه‌های پروانه‌ها، سوسک‌ها و کرم‌های ابریشم شبیه چشم‌های درشتی است که ظاهراً هدف از آن‌ها، فریب شکارچیان و القای این فکر است که طعمه دارد آن‌ها را نگاه می‌کند. درنتیجه، نقاب‌هایی شبیه صورت انسان ساختند و پشت‌سرشان قرار دادند. جالب است که تا سه سال بعد از آن، ببرها به هیچ‌یک از افرادی که نقاب می‌زدند حمله نکردند؛ همهٔ افرادی که در آن دوره طعمهٔ ببرها شدند یا اصلاً نقاب نزده بودند یا موقع کار نقابشان را برداشته بودند.

فکر کردن به مفهوم احتمالات اهمیت بالایی دارد. چیزهای مختلف یا وجود دارند یا ندارند. مثلاً، امروز یا صاعقه به ما می‌خورد یا نمی‌خورد، اما مسئله اینجاست که تا این اتفاق نیفتد نمی‌توانیم مطمئن شویم. وقتی‌که صبح یک روز داریم برای آن روزمان برنامه‌ریزی می‌کنیم، همین ناآگاهی مانع از تصمیم‌گیری درست می‌شود، اما آینده اصلاً قطعی و از پیش تعیین‌شده نیست و ما با فهمیدن احتمال وقایعی که می‌تواند بر ما تأثیر بگذارند، می‌توانیم آیندهٔ بهتری را رقم بزنیم. همین دانش ناقص ما از دنیای پیرامون باعث پیدایش نظریهٔ مفید احتمالات شده است. ما می‌دانیم که آینده اساساً پیش‌بینی‌ناپذیر است چون از همهٔ متغیرها آگاهی نداریم و وجود کوچک‌ترین خطایی در داده‌های ما، در چشم‌برهم‌زدنی پیش‌بینی‌هایمان را به باد می‌دهد.

تا زمانی که در حالت دفاعی باشیم، دیدن فرصت‌ها و استفاده از آن‌ها سخت‌تر می‌شود، چون اولویت ما محافظت از خودمان است و همین اولویت‌بندی باعث می‌شود دید ما کاهش یافته و به‌جای توجه به تصویر بزرگ‌تر، روی مقابله با تهدیدات تمرکز کنیم.

«هوش زمانی درجه یک و ناب است که بتواند هم‌زمان دو ایدهٔ متضاد را در خود نگه دارد و همچنان کارایی خود را حفظ کند. مثلاً بااینکه می‌داند شرایط، ناامیدکننده است باید بتواند قاطعانه برای تغییر شرایط تلاش کند.» اف اسکات فیتزجرالد

«نظریهٔ احتمال تنها ابزار ریاضی موجود است که به‌کمک آن می‌توانیم موارد ناشناخته و مهارناشدنی را شفاف‌سازی کنیم. خوشبختانه، این ابزار بااینکه گیج‌کننده است، اما بسیار قدرتمند و کارآمد است.» بنوآ ماندل‌برو

مراقب باشید تفکر مرتبهٔ دوم ارزشمند است، اما نیاز به تعدیل هم دارد، به این معنی که نباید بگذاریم این تفکر به فلجی به‌نام «اثر شیب لغزنده» منجر شود

اعتمادسازی برای موفقیت در آینده اعتماد درنتیجهٔ تعاملات متعدد به وجود می‌آید. به همین دلیل است که تفکر مرتبهٔ دوم از ارزش بسیار بالایی برخوردار است. اولویت دادن به دستاوردهای آنی در تعامل با افراد تقریباً همیشه باعث می‌شود تعامل‌ها ادامه‌دار نباشد، مگر اینکه تعامل دو سر برد باشد. به حداکثر رساندن مزایا چیزی است که با گذشت زمان اتفاق می‌افتد. بنابراین توجه به آثارِ آثاری که کارهای ما بر دیگران یا بر اعتبار خودمان می‌گذارد در جلب اعتماد دیگران و بهره‌مندی از مزایای همکاری توأم با آن‌ها، بسیار حیاتی است.

«شاید میلیون‌ها روش وجود داشته باشد، اما تعداد اصول کم است. کسی که اصول را بفهمد می‌تواند روش مناسب خود را درست انتخاب کند، اما کسی‌که بدون توجه به اصول، روش را انتخاب کند، قطعاً با مشکل روبه‌رو می‌شود.» هرینگتون امرسون

«علم فراتر از یک پیکرهٔ دانشی است. علم روش اندیشیدن است.» کارل سِیگن

اما تکنیک «پنج چرا» ریشه در رفتار کودکان دارد. اندیشهٔ کودک ذاتاً مبتنی بر اصول اولیه است. بچه‌ها هم مثل ما می‌خواهند بفهمند در دنیا چه خبر است. پس برای اینکه مسائل را بهتر ببینند به‌طور شهودی وارد بازی‌ای می‌شوند که برای شناسایی اصول اولیه بسیار مفید است، اما بعضی از بزرگ‌ترها از آن هراس دارند: بچه‌ها مدام می‌پرسند: «چرا؟» هدف تکنیک پنج چرا، رسیدن به پاسخی برای پرسش‌های «چه» یا «چگونه» است. این روش به درون‌نگری نمی‌پردازد، یعنی در این روش از خودمان نمی‌پرسیم: «چرا چنین احساسی دارم؟» روش پنج چرا با بررسی نظام‌مند و دقیق یک عبارت یا مفهوم، به فرد کمک می‌کند تا دانش قابل‌اعتماد را از فرض تمیز دهد.