کتاب یک فیلم، یک جهان؛ هفت سامورایی

هفت سامورایی با توجه به تعاریف ژانرهای سنتی ژاپن نمونهٔ کاملی از جیدای‌گکی یا فیلم تاریخی است. فیلم که در زمان گذشته می‌گذرد و می‌کوشد از معنای تاریخ پرده بردارد، برای پوستهٔ اکشن خود فرم نازل‌تر چامبارا یا فیلم شمشیررزنی را برگزیده است. در واقع فیلم توأمان والا و نازل، ابعاد عظیم جیدای‌گکی و لذات سهل‌الوصول چامبارا یا وسترن‌های ردهٔ ب ژاپنی، را در خود جمع کرده. با این حال، هفت سامورایی مانند زیستن (۱۹۵۲)، دیگر شاهکار کوروساوا ــ و فیلم مورد علاقهٔ خودش ــ، چیزی از یک «درام خانوادگی» یا، به قول اُزو، اوفونا ـ چو (اسمی برگرفته از استودیوی محل کار اُزو متعلق به شرکت شوچیکو) کم ندارد. درام‌های خانوادگی، که ریشه در شومین‌گکی داشتند، دربارهٔ «آدم‌های معمولی» بودند. کامبِی نه‌تنها یک فرماندهٔ سامورایی و جنگجویی با سوابق عالی نظامی بلکه مردی است که عمر خود را بر سر آرزوی نافرجام دوران جوانی‌اش، یعنی رسیدن به مرتبهٔ «جنگسالاری»، گذاشته.

«من آدم خاصی نیستم. قدرت خارق‌العاده‌ای ندارم. نبوغ خاصی هم ندارم. فقط دوست ندارم از خودم ضعف نشان بدهم و از باخت متنفرم، بنابراین، آدم سختکوشی هستم. این برای من همه‌چیز است.»

هفت سامورایی با وجود کمال هنری‌اش، چه در ژاپن و چه در خارجه، کم‌ترین اقبال نوشتاری و بیش‌ترین کژفهمی را از میان فیلم‌های کوروساوا تجربه کرده. در غرب، شیفتگی منتقدان معاصر به «نظریه»، با آن شک‌گرایی‌اش نسبت به حقایق عینی، و بیزاری آن‌ها از تاریخ باعث شده منتقدان جوان شاهکار کوروساوا را یکی از آثار کوچک او جلوه دهند.

او از همان اواخر دههٔ ۱۹۳۰ که دستیار کارگردان بود با منتقدان سر جنگ داشت. به‌خصوص از این بدش می‌آمد که ایده‌های بی‌ربطی را به فیلم‌هایش نسبت می‌دادند و می‌نویسد: «چیزهایی که آن‌ها مدعی دیدنش هستند آن‌قدر دور از ذهن است که آدم فکر می‌کند جن‌زده شده‌اند.» فقط خونسردی سامورایی‌وارش او را تسکین می‌دهد. «به گمانم کاری از دست من برای منتقدان ساخته نیست.»

هفت سامورایی بیش از هر چیز ادای دینی است به طبقهٔ سامورایی در افتخارآمیزترین شکلش.

دوستیِ مردانه یکی دیگر از درون‌مایه‌های مسلط هفت سامورایی است.

کوروساوا به من گفت که نبرد زیر باران را به چشم عاملی می‌دیده که شکاف طبقاتی را از میان برمی‌دارد.

یکی دیگر از درون‌مایه‌های عمدهٔ فیلم ابهام مرزهای طبقاتی در میانهٔ آشوب‌های اجتماعی است.

تاریخ به همگان درس تلخی داده بود: هیچ طبقه‌ای چندان به حال دیگری دل نمی‌سوزاند.