بریده‌هایی از کتاب عمر خیام

تاکنون از خیام پنج رساله فلسفی یافت شده‌است که عبارت اند از: فی الکون و التکلیف، فی الوجود، الضیاء العقلی فی موضوع العلم الکلی، الجواب عن ثلاث مسائل؛ ضروره التضاد فی العالم و الجبر و البقا و در علم کلیات وجود. از این میان تنها رساله در علم کلیات وجود به فارسی بوده و سایرین به زبان عربی می‌باشند. همچنین خیام به درخواست جمعی از دانشمندان اصفهانی در سال ۴۷۲ هجری قمری ترجمه ای به فارسی از خطبه توحیدیه ابن سینا انجام داده‌است.

از آمدن و رفتن ما سودی کو وز تار وجود عمر ما پودی کو در چنبر چرخ جان چندین پاکان می‌سوزد و خاک می‌شود دودی کو افسوس که بی‌فایده فرسوده شدیم وز داس سپهر سرنگون سوده شدیم دردا و ندامتا که تا چشم زدیم نابوده به کام خویش نابوده شدیم

"این چرخ فلک که ما در او حیرانیم فانوس خیال از او مثالی دانیم خورشید چراغ‌دان و عالم فانوس ما چون صوریم کاندر او حیرانیم (گردانیم)"

هر ذره که بر روی زمینی بوده‌است خورشید رخی زهره جبینی بوده‌است گرد از رخ آستین به آزرم فشان کان هم رخ خوب نازینی بوده‌است ابر آمد و زار بر سر سبزه گریست بی باده گلرنگ نمی‌شاید زیست این سبزه که امروز تماشاگه ماست تا سبزه خاک ما تماشاگه کیست