بریده‌هایی از کتاب ابوریحان بیرونی

«کتاب التفهیم که اسم کامل آن «التفهیم لاوائل صناعه‌التنجیم» است، تنها کتاب ابوریحان بیرونی به زبان فارسی و همچنین اولین کتاب فارسی‌زبان در زمینه ستاره‌شناسی، هندسه و حساب به‌شمار می‌آید. ابوریحان بیرونی این کتاب را به‌صورت سوال جواب نوشته و در آن مفاهیم مهم این علوم را به زبانی بسیار ساده مطرح کرده تا برای یک دانش‌آموز نوجوان قابل فهم باشد: «سپیده و شفق چیست؟ شب به حقیقت بودن ماست اندر تاریکی سایه زمین، چون آفتاب از ما غایب باشد زیر افق؛ و چون نزدیک آید به برآمدن آن، شعاع‌های او را که گرد بر گرد سایه است، نخست ببینیم؛ و آن سپیده بود به مشرق که طلایه آفتاب است؛ و شفق سوی مغرب ساقه شعاع آفتاب است از پس او. اما به مشرق نخست سپیدی برآید از پس سحر، دراز بدیدار و تیزسر و به بالا؛ و او را صبح دروغین گویند که بر وی هیچ حکم نبندد اندر شریعت؛ و او را به‌دنبال گرگ از بهر درازی و باریکی و راستی تشبیه کنند؛ و دیر نماند این صبح. آنگاه از پس او سپیده دمد بر پهنا و بر افق بپراکند؛ و وقت نماز بامدادین ازوست؛ و حرام شدن طعام بر روزه‌داران آنگاه بود؛ و از پس آن افق سرخ شود، چون آفتاب نزدیک آید و روشنایی او بر آن تیرگی‌ها افتد که نزدیک زمین‌اند از بخار و ز گرد. و…» (مهرپارسه, میراث فرهنگی)