بریده‌هایی از کتاب بی حد و مرز

در یک‌سالگی آموختید چطور راه بروید و با توجه به اینکه چه تعداد فرایند عصبی و روان‌شناختی برای این کار ضروری هستند، نمی‌شود گفت خیلی کار ساده‌ای بوده است. تقریباً بعد از یک سال یاد گرفتید چطور با استفاده از واژه‌ها و زبان با دیگران ارتباط برقرار کنید. صدها کلمهٔ جدید و معنای آن‌ها را روزانه آموختید و در تمام دورانِ مدرسه به این کار ادامه دادید. همان‌طور که برقراریِ ارتباط را یاد می‌گرفتید، قدرتِ استدلال، محاسبه و تجزیهٔ تعدادی بی‌شمار از مفاهیم پیچیده را آموختید و تمام این‌ها پیش از خواندن یک صفحه کتاب یا شرکت در کلاس اتفاق افتادند!

در سفر قهرمان، قهرمانان هم به خائنان نیازمندند. چالش‌های ناشی از آزمون‌ها و رقبا به ما کمک می‌کنند رشد کنیم و بهتر شویم. قدرت و نیروی خائن، قدرت و نیروی لازم برای قهرمان را مشخص می‌کند. اگر خائن ضعیف باشد، چیزی برای شکست‌دادن نخواهد بود و نیازی نیست قهرمان با تمام قدرت و نیرو از جا برخیزد. در مصاحبهٔ پادکستم با سایمون سینِک، نویسندهٔ کتاب بازیِ بی‌نهایت، او به «رقبایِ ارزشمند ما» اشاره می‌کند، آنان که به ما کمک می‌کنند نقاط ضعفِ خود را بهتر بشناسیم. فرصت‌های شما در اینجا نهفته هستند.

یک خطر دیجیتالی دیگر هم وجود دارد که لازم است به آن توجه داشته باشیم. من این خطر را افسردگیِ دیجیتالی می‌نامم، خطری زادهٔ فرهنگِ مقایسه؛ اجازه می‌دهیم گفته‌ها و رفتارهای پرزرق‌وبرقِ دیگران در فضای مجازی این احساس را به ما بدهد که کمتر از آن‌ها هستیم. من از رسانه‌های اجتماعی لذت می‌برم. دوست دارم با جامعهٔ دانشجویان و شنوندگانِ پادکست‌ها در ارتباط باشم و از زندگیِ خانواده و دوستانم خبردار شوم. من رسانه‌های اجتماعی را نه‌تنها منبعی برای سرگرمی، که برای آموزش و توانمندسازی می‌دانم. اما پیشنهاد می‌کنم آگاهانه از آن استفاده کنید، نه بدون تفکر و از سرِ عادت؛ هماهنگ با زندگی از آن‌ها استفاده کنید تا بهره‌وری و آرامشِ ذهنی‌تان را نربایند.

دانشجویان اغلب ترغیب می‌شوند هنگام درس لپ‌تاپ خود را به کار گیرند و موضوعاتِ بحث را با جزئیات بیشتر در اینترنت و پایگاه‌داده‌های کتابخانه‌ها جست‌وجو کنند. به نیمی از دانشجویان اجازه دادند لپ‌تاپِ خود را باز بگذارند، در حالی که نیمی دیگر (انتخاب تصادفی بود) مجبور بودند لپ‌تاپشان را ببندند. دانشجویانی که لپ‌تاپِ خود را بسته بودند، در مقایسه با گروه دیگر، مطالبِ بیشتری را در امتحانِ غافل‌گیرکنندهٔ بعد از کلاس به خاطر آوردند.»

پیش از ظهور اینترنت، همگی در دسترسی به‌نظراتِ دیگران محدودیت داشتیم. اینکه بتوانیم دربارهٔ موضوعی مشخص دیدگاه بسیاری به دست آوریم، در جهان ایدئال کمک بسیار زیادی به ما می‌کند که نظراتِ خود را شکل دهیم. اما متأسفانه در دنیای واقعی کارها به‌ندرت این‌گونه پیش می‌روند؛ معمولاً تعداد زیادی از منابع را شناسایی می‌کنیم که نظراتمان با آن‌ها هم‌راستا شده است و بعد اجازه می‌دهیم آن منابع تأثیری چشمگیر بر تفکر و تصمیم‌گیری ما بگذارند. ماهیچه‌هایی که برای تفکر انتقادی و استدلال مؤثر استفاده می‌کنیم، در این فرایند به‌مرور دچار زوال می‌شوند. ما اجازه می‌دهیم فناوری به‌جای ما استدلال و استنتاج کند. وقتی فناوری به‌جای ما این کار را انجام دهد، پس در واقع بخشی چشمگیر از توانایی حل مسئلهٔ خود را از دست داده‌ایم.

اطلاعات آنی را می‌توان آسان و سریع فراموش کرد. دکتر ویمبر می‌گوید: «انگار هر بار خاطره‌ای را به خاطر می‌آوریم، مغز ما مستحکم‌ترش می‌کند و هم‌زمان خاطراتی بی‌ربط را که سردرگممان می‌کنند، به فراموشی می‌سپارد.» اینکه خود را مجبور کنید اطلاعات را به خاطر آورید و به منبعی خارجی اتکا نکنید، راهی برای ساختن و تقویت حافظه‌ای دائمی است. از مقایسهٔ این موضوع با این واقعیت که اکثر ما عادت داریم دائم در اینترنت دنبال اطلاعات بگردیم و به خود زحمتِ به‌خاطرآوردن آن‌ها را ندهیم، به نظر می‌رسد داریم به خودمان آسیب می‌زنیم.

ماریا ویمبلر از دانشگاه بیرمنگام، در بی‌بی‌سی گفت روندِ دریافت اطلاعات از اینترنت مانعِ انباشته‌شدنِ خاطرات بلندمدت روی هم می‌شود. در مطالعه‌ای که عادات حافظهٔ ۶۰۰۰ نفر بزرگ‌سال در انگلستان، فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، بلژیک، هلند و لوکزامبورگ را بررسی کرد، ویمبر و گروهش متوجه شدند که بیش از یک‌سومِ شرکت‌کنندگان برای حفظ و نگهداریِ اطلاعات، ابتدا به رایانهٔ خود روی می‌آورند. انگلستان بیشترین مقدار را در این بین داشت و بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان بدون تلاش برای پیداکردن پاسخ در ذهنِ خود، سراغ رایانه می‌روند.

مکان‌یاب هم همین‌طور است. به شهری جدید بروید و ببینید چقدر سریع به مکان‌یاب‌ها وابسته می‌شوید که مسیر را به شما نشان دهند. سپس توجه کنید چقدر طول می‌کشد تا جاده‌های جدید را در ذهن خود ثبت کنید. مطمئناً خیلی بیشتر از زمانی که جوان بودید، اما نه به‌خاطر اینکه مغزتان دیگر مثل زمان جوانی‌تان خوب کار نمی‌کند. با داشتنِ ابزارهایی همچون مکان‌یاب، به ذهنمان فرصتی برای کارکردن نمی‌دهیم و تمامِ حفظ‌کردنی‌ها را به فناوری می‌سپاریم.

فراموشیِ دیجیتالی آخرین بار که مجبور شدید شماره‌تلفن کسی را به یاد آورید، کِی بود؟ من دربارهٔ دورانِ حاضر صحبت می‌کنم، اما از نسلی هستم که وقتی آدم می‌خواست به دوستش زنگ بزند، باید شماره‌تلفنش را می‌دانست. هنوز هم برخی از شماره‌تلفن‌های دوستانتان را از بچگی به خاطر دارید؟ شمارهٔ فردی را که هر روز با او صحبت می‌کنید یا به او پیام می‌دهید چطور؟ دیگر مجبور نیستید شماره را به خاطر بیاورید، چون تلفن همراهتان به‌جای شما این کار را می‌کند. منظورم این نیست که همگی باید دویست شماره‌تلفن را حفظ کنیم، اما همگی تواناییِ به‌خاطرسپردنِ یک شمارهٔ جدید، مکالمه‌ای که همین چند دقیقه پیش داشتیم، نامِ تعدادی از مراجعانِ بالقوه یا کار مهم در دست اقداممان را از دست داده‌ایم.

دَنیل جِی لویتین، عصب‌شناس، در کتاب خود به‌نام ذهنِ سازماندهی‌شده؛ تفکرِ سرراست در عصر انبوه اطلاعات می‌گوید: «اینکه از مغزمان بخواهیم توجه و تمرکزش را از فعالیتی به فعالیتی دیگر تغییر دهد، موجب می‌شود قشر پیش‌پیشانی و جسم مخطط، گلوکوزِ اکسیژنه بسوزانند، یعنی همان سوختی که برای انجام وظایف خود نیاز دارند. تغییراتِ سریع و مستمر که ما با انجام چند کار هم‌زمان موجبشان می‌شویم، آن‌قدر سریع سوخت مغز را تمام می‌کند که پس از مدتی کوتاه، احساس خستگی و گیجی می‌کنیم. در واقع تمام مواد مغذی موجود در مغز خود را خالی کرده‌ایم. این امر موجب کاهش عملکردِ شناختی و فیزیکی در ما می‌شود.»

سریع‌ترخواندن نیازمندِ تلاش کمتری است، زیرا آنان که خود را برای خواندن تعلیم داده‌اند، مانند کسانی که آهسته می‌خوانند به عقب بازنمی‌گردند. کسانی که آهسته می‌خوانند، روی هر کلمه توقف می‌کنند، آن‌ها را دوباره می‌خوانند، سراغ کلمه‌ای دیگر می‌روند و کارشان را تکرار می‌کنند و این چرخه در خواندنِ آن‌ها همچنان تکرار می‌شود.

اگر ذهنتان زیاد منحرف می‌شود، شاید دلیلش همین باشد. اگر به مغزتان محرکی را ندهید که نیاز دارد، در جایی دیگر و به‌شکل حواس‌پرتی به‌دنبالِ سرگرمی خواهد رفت. احتمالاً ناگهان به خود می‌آیید و متوجه می‌شوید به این فکر می‌کنید که شام چه بخورید، برای قرارِ فردا چه بپوشید یا اینکه مشغول گوش‌کردن به مکالمه‌ای در راهرو هستید. قبلاً هم دربارهٔ خواندنِ یک صفحه یا یک پاراگراف و بعد به‌خاطرنیاوردن آنچه خوانده‌اید از شما سؤال کردم. شاید آن‌قدر آهسته آن صفحه را می‌خواندید که مغزتان خسته شده و علاقهٔ خود را از دست داده بود. یا شاید از مطالعه به‌جای داروی خواب‌آور استفاده می‌کنید.

اما برخی افراد آن‌قدر آرام می‌خوانند که ذهنشان را کاملاً خسته می‌کنند. ذهنِ خسته نیز به‌خوبی متمرکز نمی‌شود. ذهنِ شما می‌تواند مقادیر زیادی از اطلاعات را تحلیل کند، با این حال اکثر افراد واژه‌ها را یکی‌یکی می‌خوانند. این کار در واقع گرسنگی‌دادن به ذهن است.

سؤال: آیا واژه‌های آبی‌رنگ، لاستیک یا چرم در ذهنتان پدیدار شدند یا اینکه خودرویی با تمامی این‌ها را تصور کردید؟ بیشتر ما در درجهٔ اول به‌شکل تصویری و نه با واژگان فکر می‌کنیم. همان‌طور که در فصل قبل نیز دربارهٔ حافظه گفتم، واژگان فقط ابزاری هستند که برای انتقال افکار خود از آن‌ها استفاده می‌کنیم.

و واژه‌هایی مشخص را دوباره بخوانید. تقریباً همه تا حدی این کار را می‌کنند و اکثرِ اوقات این کار ناخودآگاه انجام می‌شود. با انجامِ این کار همه فکر می‌کنند درک خود را افزایش خواهند داد اما این کار معمولاً تأثیری عکس دارد. با بازگشت به عقب، به‌راحتی معنا و مفهومِ موضوع را از دست خواهید داد. بازگشت، به‌شکل جدی موجبِ مختل‌شدن فرایند خواندن شده و سرعتِ خواندن را کاهش می‌دهد.

لوکی شکلِ جمعِ کلمهٔ لوکاس است که یعنی «یک نقطه یا مکانِ به‌خصوص». شیوهٔ لوکی، ابزاری برای حافظه است تا هرآنچه را دوست دارید به خاطر آورید، به نقاط و مکان‌هایی به‌خصوص مرتبط کنید که به‌خوبی می‌شناسید. من این روش را این‌گونه تدریس می‌کنم: - دَه نکتهٔ اصلی ارائه‌تان را شناسایی کنید. مثلا کلیدواژه‌ها یا عبارات یا شاید نقل‌قول‌هایی که دوست دارید در سخنرانی خود بگنجانید.

‫در آن لحظه متوجه شدم اگر دانش، قدرت است پس یادگیریِ دانش اَبَرقدرت است.

فراموشیِ دیجیتالی آخرین بار که مجبور شدید شماره‌تلفن کسی را به یاد آورید، کِی بود؟ من دربارهٔ دورانِ حاضر صحبت می‌کنم، اما از نسلی هستم که وقتی آدم می‌خواست به دوستش زنگ بزند، باید شماره‌تلفنش را می‌دانست. هنوز هم برخی از شماره‌تلفن‌های دوستانتان را از بچگی به خاطر دارید؟ شمارهٔ فردی را که هر روز با او صحبت می‌کنید یا به او پیام می‌دهید چطور؟ دیگر مجبور نیستید شماره را به خاطر بیاورید، چون تلفن همراهتان به‌جای شما این کار را می‌کند. منظورم این نیست که همگی باید دویست شماره‌تلفن را حفظ کنیم، اما همگی تواناییِ به‌خاطرسپردنِ یک شمارهٔ جدید، مکالمه‌ای که همین چند دقیقه پیش داشتیم، نامِ تعدادی از مراجعانِ بالقوه یا کار مهم در دست اقداممان را از دست داده‌ایم.

شروعِ کوییک به قسمت تنظیماتِ اعلان‌های تلفن همراه خود بروید و تمام اعلان‌های غیرضروری و موجبِ حواس‌پرتی را قطع کنید. همین الان این کار را بکنید.

دویر می‌گوید: «شاید فناوری مدرن خارق‌العاده باشد، اما به‌راحتی ما را از هدف اصلی منحرف می‌کند و از لذتِ کنارِ دوستان و خانواده بودن، می‌کاهد.»