بریده‌هایی از کتاب پژوهشی درباره‌ی امام مهدی علیه‌السلام

عمر بلندی که این فرصت را به وی می‌بخشد که غول را در روزگار خُردی‌اش و درخت تنومند را در زمان دانه بودنش و طوفان را در حالی که هنوز نسیمی بیش نیست، شاهد باشد.

اندیشه مهدویت از اسلام کهن‌تر و فراگیرتر است

روشن است که مهدی خود را برای یک اقدام اجتماعی محدود و نیز تغییری در یک بخش معین از جهان آماده نساخته؛ زیرا رسالت وی که خداوند او را برای آن ذخیره نموده، تغییری فراگیر در جهان و بیرون آوردن همه بشریت از تاریکی ستم به روشنای عدالت است.

روشن است که مهدی خود را برای یک اقدام اجتماعی محدود و نیز تغییری در یک بخش معین از جهان آماده نساخته؛ زیرا رسالت وی که خداوند او را برای آن ذخیره نموده، تغییری فراگیر در جهان و بیرون آوردن همه بشریت از تاریکی ستم به روشنای عدالت است. برای پرداختن به چنین تغییر بزرگی کافی نیست که رسالت و راهبر صالح آمادگی یابد؛ وگرنه، این شرط در همان عصر نبوت فراهم شده بود. این تغییر نیازمند فضای مناسب جهانی و جو عمومی سازگاری است که اوضاع و احوال عینی مطلوب برای فرایند تغییر جهانی را محقق کند.

گذار از غیبت صغری به غیبت کبری به این معنا بود که اهداف و مأموریت آن دوره پایان یافته است؛ چراکه با این فرایند تدریجی، شیعیان از آسیب و احساس خلأ سنگین به سبب غیبت امام در امان ماندند. این دوره توانست وضعیت شیعه را بر اساس غیبت سامان بخشد و آنان را به‌تدریج برای پذیرش اندیشه نیابت عام امام آماده سازد. بدین‌سان، در پی تغییر غیبت صغری به کبری، نیابت نیز از افراد معین به عنوانی کلی تبدیل شد؛ یعنی عنوان مجتهد عادل بصیر به امور دنیا و دین.

باور به مهدی به عنوان راهبری که برای تغییر وضع جهان به بهترین حالت، در انتظار او باید بود، در روایات رسول خدا (ص) به صورت عام و در احادیث اهل‌بیت به طور خاص آمده و در سخنان بسیار، چندان بر آن تأکید گشته که جایی برای تردید در آن باقی نمی‌ماند. شمار این احادیث از رسول خدا (ص) از طریق برادران اهل سنت ما به ۴۰۰ سخن می‌رسد. نیز مجموعه احادیث رسیده در این زمینه از طریق شیعه و سنی، بیش از ۶۰۰۰ روایت است.

خداوند گاهی درباره جزئیات و اموری اثرگذاری کند که خودشان، فضای مناسب را فراهم نمی‌سازند، اما حرکت در آن فضای مناسب نیازمند آن امور است. از جمله این اثرها، امدادها و عنایت‌های غیبی است که خداوند در لحظات سخت به اولیای خویش عطا می‌فرماید و بدین‌سان، رسالت را حمایت می‌کند، مانند هنگامی که آتش بر ابراهیم سرد و ایمن شد و نیز آن گاه که یهودی پیمان‌شکن شمشیرش را بر سر رسول خدا (ص) بالا برد و دستش فلج گشت و از حرکت بازایستاد. نیز در نبرد خندق طوفانی نیرومند در خیمه‌های کافران و مشرکان که گرداگرد مدینه را فراگرفته بودند، وزید و در جان‌های ایشان هراس افکند.

خداوند می‌توانست همه دشواری‌ها و مشکلات پیش روی آن رسالت ربانی را بردارد و فضای مناسب برای آن را از راه اعجاز، به شکل سریع‌تر بیافریند، اما نخواست تا این شیوه را به کار گیرد؛ زیرا آزمایش و امتحان و رنجی که انسان از رهگذر آن تکامل می‌یابد، ایجاب می‌نماید که آن فرایند ربانی از این جنبه، طبیعی و واقع‌گرا باشد.

آسمان پنج قرن، گذران دوره جاهلیت را انتظار کشید تا واپسین رسالت خویش را به دست محمد (ص) نازل نماید؛ زیرا ارتباط با وضعیت عینی برای اجرا اقتضا می‌نمود که این رسالت به تأخیر افتد، هر چند مدتی دراز پیش از آن، جهان به چنین رسالتی نیاز داشت.

در پی تغییر غیبت صغری به کبری، نیابت نیز از افراد معین به عنوانی کلی تبدیل شد؛ یعنی عنوان مجتهد عادل بصیر به امور دنیا و دین.

شمار این احادیث از رسول خدا (ص) از طریق برادران اهل سنت ما به ۴۰۰ سخن می‌رسد. نیز مجموعه احادیث رسیده در این زمینه از طریق شیعه و سنی، بیش از ۶۰۰۰ روایت است.

می‌بایست مقدار روشن و قابل مشاهده و بلکه عظیمی از دانش و معرفت و افق دید گسترده را می‌داشت و در فقه و تفسیر و عقاید چیره‌دست می‌بود؛ چرا که اگر چنین نبود، آن پایگاه‌های مردمی به امامتش رضایت نمی‌دادند.

برای تضمین اثرناپذیری این راهبر موعود از آن تمدنی که وی برای تغییرش آماده گشته، باید شخصیتش به صورت کامل در مرحله تمدنی پیشینی ساخته شده باشد که از لحاظ روح عمومی و اصول و بنیان‌ها نزدیک‌ترین حالت ممکن را نسبت به آن وضعیت تمدنی‌ای داشته باشد که قرار است وی در روز موعود آن را با راهبری خویش تحقق بخشد.

همین رویداد برای آن راهبر منتظَر از رهگذر عمر بلندش تحقق می‌یابد؛ عمر بلندی که این فرصت را به وی می‌بخشد که غول را در روزگار خُردی‌اش و درخت تنومند را در زمان دانه بودنش و طوفان را در حالی که هنوز نسیمی بیش نیست، شاهد باشد.

این تنها زمینه‌ای نیست که در آن، اسلام از حرکت علم پیشی جسته است. آیا شریعت اسلامی به عنوان یک مجموعه، چندین قرن از حرکت علم و پیشرفت طبیعی فکر انسانی پیشی نگرفته است؟ آیا با آرمان‌هایش طرح‌هایی را برای اجرا پیشنهاد ننمود که انسان در حرکت مستقل خویش، صدها سال بعد آمادگی دستیابی به آن‌ها را یافت؟ آیا قوانینی در نهایت حکمت نیاورد که انسان اسرار و وجوه حکمت آن‌ها را در همین دوره‌های زمانی اخیر دریافت نمود؟ آیا این رسالت آسمانی اسراری از هستی را کشف نکرد که به فکر انسان خطور نمی‌کرد و بعدها علم به اثبات و تأیید آن‌ها پرداخت؟ اگر به همه این‌ها ایمان داشته باشیم، چرا نپذیریم که خداوند به عنوان مبدأ این رسالت، در طرح‌ریزی عمر مهدی از علم پیشی گرفته باشد؟