بریده‌هایی از کتاب پژوهشی درباره ولایت

تشیع رهاورد طبیعی اسلام است، نه اینکه در گذر زمان و بر اثر حوادث سیاسی و یا اجتماعی پدید آمده باشد.

این که امامان (ع) به صورت مستقیم به نبرد مسلحانه در برابر حاکمان منحرف نپرداختند به این معنا نبود که از جنبه سیاسی راهبری خویش دست کشیدند و به عبادت روی آوردند، بلکه این حرکت ایشان حاکی از تفاوت شکل رفتار سیاسی بود که شرایط واقعی آن را اقتضا می‌کرد. همچنین درک عمیق ایشان از طبیعت فرایند تغییر و روش تحقق آن را نشان می‌داد.

تشیع، ساختاری برای پیگیری راهبری اسلامی است و این راهبری چیزی نبود جز به انجام رساندن تغییری که رسول خدا (ص) آغاز کرده بود تا امت را بر اساس اسلام بسازد. هنگامی که این را دریابیم، دیگر ممکن نیست که تصور کنیم امامان (ع) از جنبه سیاسی کناره گرفتند، مگر آن که بگوییم از تشیع کناره گزیدند.

راهبری شیعی که در امامان اهل‌بیت (ع) تجلی داشت، بر این باور بود که به دست گرفتن حکومت به تنهایی کفایت نمی‌کند و فرایند تغییر مورد نظر اسلام را تحقق نمی‌بخشد، مگر آن که این حکومت با پایگاه مردمی آگاهی پشتیبانی گردد؛ پایگاهی که اهداف آن حکومت را درمی‌یابد و به نظریه حکومتی آن ایمان دارد و در راه حمایت از آن و تبیین مواضعش برای ملت می‌کوشد و در برابر دشواری‌ها مقاومت می‌نماید.

منطقی نیست که کمیّت و فراوانی عددی یا اندکی نسبی افراد را بنیان شناخت قاعده و استثنا یا اصل و انشعاب بدانیم. خطاست که بر پایه فراوانی تعداد، اسلام غیرشیعی را اصیل بشماریم و اسلام شیعی را به‌دلیل اندک بودن پیروان آن، پدیده‌ای عارضی و منشعب‌شده ارزیابی کنیم.

اجتهادی که شیعه به آن می‌پردازد و آن را جایز و حتی واجب کفایی می‌شمارد، اجتهاد در استنباط حکم از نص شرعی است، نه اجتهاد برای کنار نهادن نص شرعی به سبب رأی شخص اجتهادگر یا مصلحتی که وی گمان دارد. این کار جایز نیست و رویکرد شیعی با هر گونه اجتهاد به این معنا (اجتهاد در مقابل نص) مخالف است. [بنابراین] هنگامی که از دو رویکرد از آغاز اسلام (رویکرد تعبد به نص و رویکرد اجتهادی) سخن می‌گوییم، مقصودمان از رویکرد دوم، اجتهاد در پذیرش یا رد نص است.

تشیع از آغاز پیدایش و در هیچ یک از روزهای تاریخ خویش دارای رویکرد صرفاً معنوی نبوده است. تشیع در دامان اسلام و به عنوان برنامه‌ای شکل گرفت که بر اساس آن، امام علی (ع) باید پس از رسول خدا (ص) راهبری فکری و اجتماعی جامعه را همراه با هم و به یک اندازه بر عهده می‌گرفت

تشیع در درون ساختار دعوت اسلامی و در قالب طرحی نبوی پدید آمد که پیامبر آن را به فرمان خداوند برای نگاهبانی از آینده این دعوت برنهاده بود.

نیز جایز نیست که فرض کنیم اندیشه شیعی در چارچوب رسالت اسلامی هم‌زمان با پیدایش تعبیر «شیعه» یا «تشیع» به عنوان یک اصطلاح و نام خاص، برای گروهی معین از مسلمانان پدید آمده است؛ زیرا پیدایش نام‌ها و اصطلاحات با شکل‌گیری محتوا و واقعیت آن رویکرد تفاوت دارد. بنابراین اگر کلمه «شیعه» را در تعابیر رایج در روزگار رسول خدا (ص) یا پس از وفات وی نیافتیم، بدین معنا نیست که اندیشه و رویکرد شیعی وجود نداشته است.