بریده‌هایی از کتاب ایران در مصاف با تاریخ

در اواخر دههٔ ۱۹۲۰ میلادی (۱۲۹۹ ش) و ۱۹۳۰ میلادی (۱۳۰۹ ش)، اعتبار مالی برنامهٔ نوسازی اقتصادی رضاشاه پهلوی، از درآمد حاصل از صنعت نفت و مالیات‌های داخلی کشور فراهم شد. دولت، تجهیزات برق‌رسانی، جاده‌ها، تسهیلات مخابراتی، ساختمان‌های دولتی و نساجی، کارخانجات سیمان و کنسروسازی را به‌وجود آورد. حقوق انحصاری دولت و مالیات‌های اعمال‌شده بر شکر، چای و دیگر کالاهای مصرفی باعث افزایش قیمت‌ها شده بود و رضاشاه درآمد حاصل از آنها را صرف تأمین منابع مالی پروژه‌های پرهزینه‌اش می‌کرد؛ مانند پروژهٔ عظیم حمل‌ونقل ریلی

کارمندان شرکت بل هلیکوپتر در اصفهان به‌تمسخر سنت‌های محلی (نوشتن آموزه‌های عیسی در مساجد) و بی‌حرمتی‌های آشکار به هر آنچه متعلق به ایرانیان بود، معروف بودند. خارجی‌هایی که دستمزدشان تقریباً همیشه بیش از همتایان ایرانی‌شان بود (در قالب نیروی محرکه برای ایرانیان که این امر به‌طور کوبنده‌ای به همان حقّ توحُّش اشاره دارد) به‌خاطر بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی سرزنش می‌شدند؛ به‌خصوص به علت کمبود مسکن و خورد و خوراک. حضور عظیم و آشکار جمعیت خارجی (به‌ویژه آمریکایی‌ها) و ناتوانی مشهود دولت در تحقق قول‌های غیرواقعی خود، سبب شد که بسیاری از ایرانیان به این باور برسند که رژیم، دارایی کشور را به‌نفع خارجی‌ها و همکاران ایرانی‌شان هدر می‌دهد.

جمهوری اسلامی ملی‌گرایی ایرانی و تمایلات ملی ایران را به‌عنوان پایه و اساس سیاست خارجی رد می‌کند. ملت ایران اکنون ملت اسلام هستند و هیچ تفاوتی میان ایرانی و غیرایرانی نمی‌پذیرد. درنتیجه، خواست ملی جای خود را به‌اشاعهٔ دیدگاه «نظام محمدی» امام‌خمینی داد که در آن وفاداری به اسلام به‌عنوان انسجام‌بخش ملت، جایگزین وفاداری به گروه خاصی شد. اسلام در جمهوری نوپا به‌معنای سادگی، بی‌پیرایگی و آن ایدئولوژیی بود که هیچ مرزبندی و حاکمیتی را نمی‌پذیرد.

ایران با سابقه‌ای بیش از بیست‌وپنج قرن، میراث تاریخی غنی و پیچیده‌ای دارد. در خاورمیانه فقط کشور مصر دارای سابقه‌ای طولانی در داشتن مردمی متحد و یکپارچه بوده است، اما ایران هنوز هم پیوندهای محکم خود را با گذشتهٔ امپراتوری و پیش از اسلام خود حفظ کرده است. میراث ایرانیان از حملات ویرانگر خارجی‌ها جان سالم به‌در برده است؛ حملاتی که می‌توانست فرهنگِ مردمی را که دارای انعطاف‌پذیری کمتری هستند، محو و نابود کند.

زمانی‌که زبان عربی تنها زبان نوشتاری ایران شد، برای اکثر ایرانیان بیگانه بود اما این بیگانگی به‌بغرنجی شکل نوشتاری پهلوی ساسانی، زبان تحت انحصار روحانیون و کاتبان، نبود. این زبان فارسی بود که به‌عنوان زبان بومی ایران اسلامی باقی ماند.

آمدن اسلام به ایران نه‌تنها باعث ازبین‌رفتن تمدن ایرانی نشد، بلکه آن را قوی‌تر و به تمدن ایرانی‌ـ اسلامی نوین و جهانی تبدیل کرد. این تمدن جدید به اندازهٔ فرهنگ و تمدن ساسانیان، ایرانی بود. همین‌طور وقتی ترک‌ها در قرن یازدهم، زبان خود را به نواحی شمالی ایران آوردند، زبان مردم آذربایجان به زبان ترکی تغییر پیدا کرد اما فرهنگ ایرانی آنها همچنان به‌قوت خویش باقی ماند. بعد از اینکه صفویان تشیع را به‌عنوان مذهب رسمی کشور اعلام کردند، ۹۰ درصد جمعیت ایران به دین اسلام و مذهب تشیع گرویدند و آن را قسمت مهمی از هویت ایرانی خویش قرار دادند.

بازبودن فرهنگ ایران برای تأثیرات خارجی هیچ‌گاه تنها به تقلید منفعلانه از رفتار و سلوک خارجی‌ها ختم نشد. ایرانی‌ها با روحیهٔ سازش‌پذیری خود توانستند از هویت ایرانی پاسداری کنند و کشور ایران نیز به بقای خود ادامه داد. زیرا مردم ایران همواره خواستار سازگارکردن استعدادهای خود با اندیشه‌ها و روش‌های نوین زندگی بوده‌اند.

ایرانی‌ها دارای سنت فرهنگی متمایزی هستند. این آداب و رسوم و سنن ایرانی اگرهم در بین ملل مختلف بی‌نظیر نباشد، استثنائی و منحصربه‌فرد است. اما رابطهٔ آداب‌ورسوم با هرآنچه سیستم سیاسی در برهه‌ای خاصی اجرا می‌کند، قطعی نیست. سیستم‌های سیاسی سریعاً تغییر می‌یابند اما آداب و رسوم فرهنگی به کندی دچار تغییر و تحول می‌شوند. برخی از محققان علوم سیاسی به آن دسته از الگوهای فرهنگی خاصی که روی سازماندهی سیاسی تأثیر می‌گذارند، «فرهنگ سیاسی» مردم می‌گویند.