بریده‌هایی از کتاب تنگناها

فرهنگ‌هایی برای مرگ وجود دارد. در گذر از مرز، فرد مرگ را تغیر می‌دهد. مرگ را تغیر می‌دهد، زیرا دیگر نمی‌توان آنجا از همان مرگ سخن گفت، یا نمی‌توان به همان زبان سخن گفت. رابطه با مرگ در این سوی کوه‌های پییرنه مانند آن سوی آن نیست؛

همه مانند هم نمی‌میرند، البته اگر بتوان چنین چیزی گفت. در سراسر زمان، آنها هیچ‌وقت به یک شکل نمرده‌اند. در اینجا تنها تکنیه‌ها را نداریم، بلکه مشترکات هم وجود دارد. آیا به خاطر دارید که فرهنگ‌های مرگ وجود دارد؟ و مرگ در گذر از مرزها، از یک فرهنگ به فرهنگ دیگر، تغییر سیما، معنا، زبان یا حتی کالبد می‌دهد؟ فیلیپ ارییه در مقالاتی دربارهٔ تاریخ مرگ در باختر زمین در سده‌های میانی می‌نویسد: «مرگ تغییر کرده است.» عقل سلیم این‌را می‌گوید. بی‌تردید باید فراتر رفت و گفت: خود فرهنگ، فرهنگ در کل، از لحاظ جوهری، پیش از هر چیز، حتی مقدم بر همه چیز فرهنگِ مرگ است. پس در نتیجه، تاریخِ مرگ است. بدون مناسک نیاکان، آیین‌سازی از عزاداری و قربانی، مکان‌های نهادی و شیوه‌های به خاک‌سپاری، فرهنگی وجود ندارد، حتی اگر برای خاکسترهای سوزانده شده باشد. بدون پزشکی هم فرهنگی وجود ندارد، و پزشکی‌ای بدون این افق، این افق بسیار تکنینه که از زمان یونانیان «افق» نامیده می‌شود، و مرگ را، اگر بتوان گفت، بیماری تضمین می‌کند. خود مفهومِ فرهنگ می‌تواند با فرهنگ مرگ هم‌معنا بنماید، گویی فرهنگ مرگ در نهایت درازگویی یا همان‌گویی است.

«طوری زندگی می‌کنید که انگار برای همیشه زندگی خواهید کرد، اندیشهٔ ناپایداری هرگز از سرتان نمی‌گذرد، توجه‌ای به زمانی نمی‌کنید که دیگر سپری شده؛ آن را چنان از دست می‌دهید که انگار خودتان به اختیار آن‌را به دور افکنده‌اید، درعین حال همان روزی را که به کسی یا کاروفعالیتی هدیه می‌دهید، می‌تواند آخرین روز زندگی‌تان باشد. تمام ترس‌هایتان، ترس‌های میرایان است، تمام آرزوهایتان، اما آرزوهای نامیرایان (...) این فراموشی ابلهانهٔ میرایی است که تصمیم‌گیری‌های خردمندانه را به سال‌های پنجاه یا شصت بیندازد و بخواهد زندگی خود را از سن‌وسالی آغاز کند که شمار اندکی به آن رسیده‌اند.!»

چه وقت در «تنگنا» نیستیم؟ اگر مرگ تنگناست، زندگی هم همان نیست؟