بریده‌هایی از کتاب عدل الهی (دفتر چهارم)

مسئولیت هرکس به اندازه نعمت‌هایی است که خداوند در اختیار او قرار می‌دهد. بنابراین، فرد دارای شرایط مناسب، مسئولیتی سنگین‌تر نسبت به کسی که از آن شرایط برخوردار نیست، دارد.

صدقه دادن مطمئناً مؤثر است، اما این اثر صورت‌های گوناگون دارد. صورتی از آن دفع و رفع بلا است و صورت دیگر آن، تخفیف بلا و یا تغییر جهت دادن آن.

از دیدگاه خداپرستان، از میان این اقسام، دو قسم امکان وجود دارد: یکی خیر محض و دیگری آنچه خیرش بیشتر است؛ اما آنچه شر محض یا شرش بیشتر از خیر باشد، امکان تحقق آن از سوی خداوند نیست؛ چون خداوند حکیم است و از حکیم، کار قبیح تحقق پیدا نمی‌کند. پس برای به دست آمدن خیر زیاد، لازمهٔ آن، یعنی شر کم را باید پذیرفت.

تبعیض آن است که در شرایط مساوی و استحقاق‌های همسان بین اشیاء فرق گذشته شود. ولی تفاوت آن است که در شرایط نامساوی فرق گذاشته شود. به عبارت دیگر، تبعیض از ناحیهٔ فاعل و اعطا کننده است و تفاوت، مربوط به دریافت کننده و توانایی‌هایش.

اگر بگویید ریشهٔ این تفاوت‌ها کجا است؟ بالاخره این تفاوت‌ها ریشه‌ای دارد و ریشه آنها جز خدا نمی‌تواند باشد؛ پس برگشت تفاوت‌ها به تبعیض و عدم عدالت است؛ پاسخ این است که اشیاء تفاوت‌های ذاتی دارند که لازمهٔ نظام علت و معلول است. خداوند در نظام هستی قوانین معینی قرار داده و گردش کارهای جهان را هرگز بیرون از آن شیوه‌ها انجام نمی‌دهد

امام علی (ع) می‌فرماید: گروهی از مردم پس از آنکه در آتش جهنم می‌سوزند شفاعت به سراغشان می‌آید و آنها را نجات می‌دهد.

اگر کسی بپرسد که چرا خداوند شرایط رشد را متفاوت قرار داده؟ آیا بهتر نبود که در تمامی زمین و تمامی نقاط، هندوانه‌ها یک شکل و اندازه و رنگ می‌شدند؟ در پاسخ می‌گوییم روشن است که در این صورت باید ما جهانی را فرض کنیم که همه چیز آن یکنواخت و هم‌سطح است. در چنین جهانی هیچ حرکتی مشاهده نخواهد شد؛ زیرا همه چیز در بالاترین رتبهٔ خود قرار دارد، در نتیجه انگیزه‌ای برای حرکت وجود نخواهد داشت. چنین جهانی،‌ جهان ماده و طبیعت و حرکت نیست، لازمهٔ جهان ماده و طبیعت و حرکت، تفاوت مراتب و درجات است.

اگر کسی بپرسد که چرا خداوند شرایط رشد را متفاوت قرار داده؟ آیا بهتر نبود که در تمامی زمین و تمامی نقاط، هندوانه‌ها یک شکل و اندازه و رنگ می‌شدند؟ در پاسخ می‌گوییم روشن است که در این صورت باید ما جهانی را فرض کنیم که همه چیز آن یکنواخت و هم‌سطح است. در چنین جهانی هیچ حرکتی مشاهده نخواهد شد؛ زیرا همه چیز در بالاترین رتبهٔ خود قرار دارد، در نتیجه انگیزه‌ای برای حرکت وجود نخواهد داشت. چنین جهانی،‌ جهان ماده و طبیعت و حرکت نیست، لازمهٔ جهان ماده و طبیعت و حرکت، تفاوت مراتب و درجات است.