بریده‌هایی از کتاب بانک‌ تهیدستان؛ وام‌های کوچک، ابزار مبارزه با فقر جهانی

فقر توسط خود فقیران ایجاد نمی‌شود. ساختار جامعه و سیاست‌های درپیش‌گرفته‌شده توسط جامعه است که فقر را به وجود می‌آورد.

در رختخواب به محض این‌که سرم به بالش می‌رسید، خواب به سراغم می‌آمد؛ اما این بار از خواب خبری نبود. از خودم خجالت می‌کشیدم که به‌عنوان بخشی از این جامعه هستم ولی نمی‌دانستم که ۲۷ دلار می‌تواند زندگی ۴۲ فرد ماهر را متحول کند

بدون در نظر گرفتن بعد انسانی، علم اقتصاد به سختی و خشکی یک سنگ است.

فقر توسط خود فقیران ایجاد نمی‌شود. ساختار جامعه و سیاست‌های درپیش‌گرفته‌شده توسط جامعه است که فقر را به وجود می‌آورد.

اهداف اجتماعی به‌خوبی می‌توانند به‌عنوان یک عامل انگیزشی قوی عمل کنند و جایگزین حرص و طمع در بازار آزاد گردند.

اما از نظر من، یکی از معایب نظام بازار این است که بازار، همواره همه‌چیزها را به سمت قدرتمندان سوق می‌دهد درحالی‌که فقیران نیز باید قادر باشند از مزایای این سیستم منتفع شوند و بهره خود را از آن افزایش دهند.

البته وام خرد، یک داروی معجزه‌کننده نیست که فقر را در یک چشم‌برهم‌زدن از بین برَد. ولی می‌تواند فقر بسیاری از مردم را پایان بخشد و برای برخی دیگر نیز از شدت آن بکاهد. من معتقدم که برنامهٔ وام خرد، البته به همراه برنامه‌های نوآورانهٔ دیگری که بتوانند پتانسیل بالقوهٔ مردم را آزاد کنند، ابزارهایی ضروری برای ساختن دنیایی عاری از فقرند.

در بنگلادش، ثروتمندترین وام‌گیرندگان نیز به پس ندادن وام‌های خود عادت کرده‌اند. من از تلاش‌های بیهوده‌ای که به نام "بانکداری " در حال ادامه یافتن است متعجب می‌شوم. پس‌اندازهای جامعه از طریق سیستم بانکداری در بانک‌های دولتی و خصوصی به افرادی می‌رسد که هیچ‌گاه این پول را پس نخواهند داد.

تکنولوژی، یکی از پیش‌نیازهای اساسیِ افزایش بهره‌وری است، اما باید به‌گونه‌ای هدایت شود که این افزایش تولید، تنها در اختیار اغنیا قرار نگیرد.

هنگامی که از جلسات مراکز، نه تنها در بنگلادش بلکه در سراسر جهان و کشورهایی مانند مالزی، فیلیپین، آفریقای جنوبی و ایالات‌متحده دیدار می‌کنم، به این نکته پی می‌برم که وقتی به بشر شانسی داده شود، او چقدر می‌تواند از خود خلاقیت نشان دهد.

طبق برآورد یک مؤسسه تحقیقاتی در بنگلادش، از ۳۰ میلیارد دلار کمک مالی خارجی که طی ۲۶ سال گذشته به این کشور اعطا شده است، ۷۵ درصد از آن در بنگلادش خرج نشده است، بلکه صرف فرآیند مشاوره، خرید لوازم اداری و رفت‌وآمدهای مشاوران کشور اعطاکنندهٔ کمک مالی شده است.

پس از سال ۱۹۸۶ و وقتی گرامین به بانک جهانی اعلام کرد که اجازه دخالت در نحوه فعالیت‌هایش را به این مؤسسه نخواهد داد، این بانک تلاش کرد سازمان جدیدی برای اعطای وام‌های خرد در بنگلادش ایجاد کند؛ اما دولت بنگلادش نصیحت ما را پذیرفت و در برابر این تصمیم بانک جهانی مقاومت کرد. بانک جهانی نیز در مقابل، نام "بنگلادش " را از برنامه‌های خود حذف و آنها را به دولت سریلانکا پیشنهاد کرد.

دیوان‌سالاری و فقدان شفافیت، روزبه‌روز بخش عمومی را بیشتر تضعیف کرده و آن را به یک زمین بازی که قواعدش را فساد تعریف می‌کند، تبدیل کرده است؛ اما با حذف بخش عمومی، تنها چیزی که برای دنیا باقی می‌ماند بخش خصوصیِ مبتنی بر نفع و طمع شخصی است؛ موضوعی که به‌هیچ وجه چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای برای ما ترسیم نمی‌کند چراکه "طمع " و "فساد "، دو روی یک سکه‌اند و همواره تمایل دارند یکدیگر را جذب کنند؛ اما قبل از این‌که دنیا تسلیم طمع و فساد شود، باید قدرت "خودآگاهی اجتماعی " را به‌عنوان یک رقیب برای آن دو، به همگان نشان دهیم.

در نزد من، کارآفرین، فردی با ویژگی‌های استثنائی نیست بلکه درست بالعکس، تمامیِ ما انسان‌ها بالقوه کارآفرینیم ولی تنها بعضی از ما این فرصت را می‌یابیم تا این استعداد خود را بروز دهیم و اکثراً نیز هرگز چنین جرئتی به خود راه نمی‌دهیم چراکه به ما این‌گونه القا شده است که یک کارآفرین، فردی فوق‌العاده با استعداد و متمایز از دیگران است؛ اما چنانچه این طرز تفکر خود را اصلاح کنیم و این‌گونه بیاندیشیم که تمامیِ انسان‌ها، حتی پابرهنگانی که در خیابان‌ها گدایی می‌کنند، بالقوه یک کارآفرینند، در آن صورت است که می‌توانیم یک نظام اقتصادی بنا کنیم که در آن، به تمامیِ زنان و مردان این اجازه داده شده است پتانسیل‌های اقتصادی خود را کشف و نمایان سازند.

برخی ۱۰۰ دلار و برخی نیز ۵۰۰ دلار. بعضی به دنبال جدا کردن دانه‌های برنج از غلاف خارجی آنند و بعضی نیز به دنبال ساخت کوزه سفالی هستند و عده‌ای دیگر نیز به دنبال خرید یک راس گاو، اما (قابل‌توجه محققان توسعه در تمام دنیا) هیچ‌یک از وام‌گیرندگان گرامین احتیاج به آموزش کارآموزی خاصی ندارد؛ تنها چیزی که آنها احتیاج دارند، حداقلی از سرمایه مالی است.

من تا آن‌جا که ممکن است سعی می‌کنم از فلسفه‌ها، تئوری‌ها و "ایسم "ها پرهیز کنم و در ملاحظات اجتماعی، رویکردی عمل‌گرایانه به‌کار گیرم

از نظر من، نگاه مشاوره‌ایِ سازمان‌های توسعه‌ای بین‌المللی به موضوع فقر، آنها را به شدت گمراه کرده است. فرض آنها این است که کشورهای دریافت‌کنندهٔ کمک مالی باید صرفاً در یک فرآیند چند مرحله‌ایِ "شناسایی مسئله، آماده‌سازی پروژه و اجرای پروژه " راهنمایی شوند. مشاوران این سازمان‌ها در برخورد با کشورهای کمک‌گیرنده بسیار مغرورانه رفتار می‌کنند. به‌علاوه، این مشاوران اغلب یک تأثیر فلج‌کننده بر روی ظهور نوآوری در مبارزه با فقر در این کشورها بر جای می‌گذارند، چراکه کارمندان و تحصیلکردگان کشورهای دریافت‌کنندهٔ کمک ناگزیر باید به سرعت با عقاید و تجویزهای این مشاوران هماهنگ شوند؛ حتی اگر شخصاً اعتقاد داشته باشند که این تجویزها نادرست است.

دانشجویان من و دیگر استادان دانشگاه نیز برای این اقدام داوطلب شدند. همچنین ما برای کشاورزان، به توضیح اهمیت کاشت نهال‌ها در فواصل منظم برای بهینه‌سازی تولید پرداختیم. روزنامه‌های محلی نیز عکس‌هایی از ما را منتشر می‌کردند که نشان می‌داد کشاورزان در حالی که تا زانو در گل بودند، چگونه با استفاده از نخ، برنج‌ها را در فاصله‌هایی منظم می‌کاشتند. در ابتدا، بسیاری از خوانندگان، به این اقدام به دیده تردید و حتی تحقیر می‌نگریستند.

اما بافندگان دستی، همواره افرادی فقیر بوده‌اند و اگرچه زیباترین پارچه‌ها و قشنگ‌ترین ساری‌ها را دوخته‌اند، زنانشان نمی‌توانند یکی از آنها را بپوشند و بچه‌های آنها نیز همیشه برهنه‌اند.

من معتقدم بر روی ویژگی‌های اقتصاد سرمایه‌داری، دو تغییر عمده باید صورت گیرد. اولین تغییر به اصلاح تصویر اغراق‌آمیزِ موجود از فرد کارآفرینِ سرمایه‌دار بازمی‌گردد. در نزد من، کارآفرین، فردی با ویژگی‌های استثنائی نیست بلکه درست بالعکس، تمامیِ ما انسان‌ها بالقوه کارآفرینیم ولی تنها بعضی از ما این فرصت را می‌یابیم تا این استعداد خود را بروز دهیم و اکثراً نیز هرگز چنین جرئتی به خود راه نمی‌دهیم چراکه به ما این‌گونه القا شده است که یک کارآفرین، فردی فوق‌العاده با استعداد و متمایز از دیگران است؛