بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رجب؛ ادب حضور (دفتر اول)

از مصالح و مفاسد حقیقی است، اهل معنا از این حکم ظاهر نتیجه گرفتند که اگر شکستن حرمت ایام حرام به حسب ظاهر دو برابر عقاب دارد، جراحات باطنی -یعنی گناهانی که روح و قلب را مجروح می‌کند- به طریق اولی در این ماه دو برابر نزد پروردگار عقاب دا

خداوند در ادامه به حضرت آدم (ع) می‌فرماید: «در فرزندانت پیامبری را قرار می‌دهم که حلیم و رحیم و کریم است...» و صفات دیگری را برمی‌شمرد و سپس دربارهٔ ماه رجب و فضیلت امّت پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «...او و امّتش را با روز نیمهٔ رجب مخصوص می‌گردانم؛ که در آن روز هیچ چیزی از من نمی‌خواهند، مگر آنکه به ایشان می‌دهم و طلب مغفرت نمی‌خواهند، مگر اینکه آنان را می‌بخشم و درخواست رزق و روزی نمی‌کنند، مگر اینکه عطایشان می‌کنم و از من بخششی نمی‌خواهند مگر اینکه به ایشان می‌دهم و رحمتی نمی‌خواهند مگر اینکه بر ایشان ترحم می‌نمایم. ای آدم، کسی که روز نیمهٔ رجب را در حال روزه و ذاکر و خاشع و حافظ حریم اخلاق خود باشد و صبح نماید و از مالش صدقه دهد، نزد من هیچ جزایی مگر بهشت ندارد. ای آدم، به فرزندانت بگو که خود را در رجب حفظ نمایند که خطا در این ماه بزرگ است.»

اولین فکر در اوقات خلوت، محاسبهٔ گذشتهٔ خود، چگونگی اصلاح کاستی‌ها و توبهٔ از گناهان و عبرت از دیگران در برنامه‌ریزی آیندهٔ خود است.

«معبودا! همانا هرکس را که آزمندی و علاقهٔ شدید به یادت سرگرمش نسازد، و سفر به قرب و نزدیکی‌ات به کناره‌گیری‌اش واندارد، زندگانی‌اش برای او مرگ، و مرگش حسرت برای او خواهد بود.»

دربارهٔ روزهٔ این ایام، نقل شده که راوی از رسول خدا (ص) می‌پرسد: اگر تابستان بود و نتوانستیم روزه بگیریم چه کنیم؟ حضرت می‌فرمایند: به ازای هر یک روز از روزهٔ ماه رجب که از شما فوت شد، یک مُد (تقریباً معادل یک کیلو) طعام صدقه بدهید. سپس حضرت می‌فرمایند اگر نتوانستید صدقه دهید، این ذکر را بگویید: «سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ، سُبْحَانَ مَنْ لَا ینْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ، سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکرَمِ، سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ.»

خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای را منصوب فرموده که به او «داعی» (به معنای دعوت‌کننده) گویند. چون ماه رجب فرا رسد، آن فرشته از آغاز شب تا صبح ندا سر می‌دهد: خوشا به حال ذاکران و یادآوران خدا، خوشا به حال مطیعان. و خداوند تعالی می‌فرماید: من هم‌نشین کسی هستم که هم‌نشین من است، من مطیع کسی هستم که مطیع من است، من بخشندهٔ کسی هستم که تقاضای بخشش کند. این ماه، ماه من و بنده، بندهٔ من، و رحمت، رحمت من است. پس هر کس مرا در این ماه بخواند اجابتش می‌کنم، و هرکس از من چیزی طلب کند به او عطا کنم و هر کس از من طلب هدایت کند، او را هدایت می‌نمایم. و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار دادم، پس هرکس بدان چنگ زند به من می رسد.

بهترین و اوّلین و اصلی‌ترین دستور سلوکی در ایام ماه رجب، اصلاح امر نماز است. و هرکس در هر مرتبه از مراقبه و حضور قلب در فرائض یومیه است، بنا بگذارد که یک قدم به جلو بردارد؛ در ابتدا احکام فقهی آن را اصلاح نماید که هرگز با نماز غلط و باطل، قدمی پیشرفت حاصل نخواهد شد و سپس به اصلاح کیفیت آن، از حضور قلب گرفته تا مراتب دیگر، بپردازد. ملاک پیشرفت در مسائل معنوی، حال خوش و میزان حضور قلب در نماز است. مرحوم آیت‌الله بهجت می‌فرمود: «اگر بدانیم اصلاح امور انسان به اصلاح عبادت، و در رأس آنها نماز است، که به واسطهٔ خضوع و خشوع و آن هم به اعراض از لغو محقّق می‌شود، کار تمام است!»

همان طور که در ماه‌های حرام عبادت ارزش بیشتری دارد، حریم‌شکنی درگاه الهی نیز عقاب سخت‌تری دارد. کسی که در ماه رجب حریم الهی را حفظ نکند، مانند کسی است که در حریم حرم مسجدالحرام، حرمت خانهٔ خدا را حفظ نکرده و چنین فردی جرمش سنگین‌تر است.

«خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای را منصوب فرموده که به او «داعی» (به معنای دعوت‌کننده) گویند. چون ماه رجب فرا رسد، آن فرشته از آغاز شب تا صبح ندا سر می‌دهد: خوشا به حال ذاکران و یادآوران خدا، خوشا به حال مطیعان. و خداوند تعالی می‌فرماید: من هم‌نشین کسی هستم که هم‌نشین من است، من مطیع کسی هستم که مطیع من است، من بخشندهٔ کسی هستم که تقاضای بخشش کند. این ماه، ماه من و بنده، بندهٔ من، و رحمت، رحمت من است. پس هر کس مرا در این ماه بخواند اجابتش می‌کنم، و هرکس از من چیزی طلب کند به او عطا کنم و هر کس از من طلب هدایت کند، او را هدایت می‌نمایم. و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار دادم، پس هرکس بدان چنگ زند به من می رسد.»

حکمت یعنی «علم ریشه‌دار»، و ریشه‌دارترین علوم در میان بشریت، علم توحید است. بعضی از علوم در مغز است و بعضی از علوم فقط سر زبان است و بعضی از علوم حال است و مقام نیست. اما بعضی از علوم، مقام هستند، آن هم در لایهٔ اول؛ یعنی در اثر تکرار ملکه شده‌اند. اما بعضی علوم از ملکه شدن گذشته و جِبِلّی انسان شده‌اند. به این علوم جبلّی که ذاتی انسان شده‌اند، حکمت می‌گویند. لذا حکیم به ریشه‌دارترین علوم مزین شده است، و این چیزی نیست جز فطرت توحیدی انسان که جوهرهٔ وجودی اوست.

در این ماه به اصلی‌ترین دشمن‌مان یعنی شیطان، فراوان لعنت بفرستیم، و در مرحلهٔ بعد، برای نابودی دشمنان داخلی و خارجی اسلام و انقلابمان و برای نابودی کفر و نفاق داخلی و خارجی بسیار دعا کنیم.

ثمرهٔ تحصیل علم که «معرفت» است، باید در عبادت ظاهر شود. و اگر کسی علمی را بخواند و محصول آن خضوع و خشوع در ظاهر و باطن نباشد، این علم حقیقی نیست؛ چرا که: «إِنَّما یخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ غَفُورٌ»

بهترین و اوّلین و اصلی‌ترین دستور سلوکی در ایام ماه رجب، اصلاح امر نماز است. و هرکس در هر مرتبه از مراقبه و حضور قلب در فرائض یومیه است، بنا بگذارد که یک قدم به جلو بردارد

در اولین شب جمعهٔ ماه رجب که شب عطای خاصّ الهی است، اولین دعایمان مغفرت و طلب استعداد ورود به ضیافت خاص الخاص پروردگار باشد؛ تا در همان شب جمعهٔ اول پاک شویم و اجازهٔ ورود به سرای محبوب را در همهٔ ضیافت سه‌ماهه داشته باشیم.

ممتازترین شب‌ها در همهٔ سال، سه شب است که همگی در این ماه‌های سه‌گانه واقع شده: اولی شب جمعهٔ اول ماه رجب است به نام «لیلة‌الرغائب»، دوم شب نیمهٔ شعبان که نامش «لیلة‌البرات» است و دیگر شب های قدر در ماه مبارک رمضان که «لیلة‌القدر» است.

اگر فرصت مطالعهٔ کتاب نداریم، هر روز یک روایت در باب معاد بخوانیم و یا مثلاً روایتی در باب توحید بخوانیم و خود را منقلب کنیم. در هر صورت انسان سعی کند که طی ماه رجب معرفتی کامل‌تر کسب کند و قدم به ماه شعبان گذارد.

اگر فرصت مطالعهٔ کتاب نداریم، هر روز یک روایت در باب معاد بخوانیم و یا مثلاً روایتی در باب توحید بخوانیم و خود را منقلب کنیم. در هر صورت انسان سعی کند که طی ماه رجب معرفتی کامل‌تر کسب کند و قدم به ماه شعبان گذارد.

خیلی خوب است که انسان در ماه رجب، مدّت‌زمانی از روز را به اکتساب معرفت اختصاص دهد. معرفت خاص به این معنا نیست که کتاب‌های اعتقادی را مطالعه کنیم؛ بلکه یعنی هر کس به اقتضای روحیات خود، کتابی روایی یا اخلاقی را که حال خوشی به او می‌دهد و مذکِّر است مطالعه کند.

باید یک یا دو عیب و نقطه ضعف اصلی را در نظر بگیریم. به طور جدّی نسبت به آن میدان‌هایی که واقعاً بیش از بقیه در آنجا زمین خورده‌ایم حسّاس باشیم. حتّی لازم است که انسان نسبت به این موقعیت‌ها احتیاط کند؛ مثلاً می‌دانیم کاری که انجام می‌دهیم گناه نیست، اما اگر انجام دهیم، وارد فضایی می‌شویم که مناسب نیست و نمی‌توانیم تبعات آن را کنترل کنیم، پس بهتر است در آن فضا وارد نشویم. مثلاً تجربه کرده‌ایم که اگر کسی در مقابل ما بلند حرف بزند، کم‌کم عصبانی می‌شویم، پس اگر در چنین موقعیتی قرار گرفتیم و طرف مقابل را نمی‌توانیم کنترل کنیم، از آن فضا بیرون بیاییم، اگر او فریاد می‌زند، ما جرعه‌جرعه آب بنوشیم و یا تلاش کنیم روی موضوع دیگری تمرکز نماییم، یا در دل آیات قرآن را بخوانیم و بر آن تمرکز کنیم. به هر صورت باید تمام تلاشمان بر این باشد که در این ماه بر دهان شیطان بکوبیم.

اصلاح امور انسان به اصلاح عبادت، و در رأس آنها نماز است، که به واسطهٔ خضوع و خشوع و آن هم به اعراض از لغو محقّق می‌شود