بریده‌هایی از کتاب محرم و انقلاب اسلامی

بی‌شک نخستین کسانی که در شهادت امام حسین (ع) و یارانش به عزاداری پرداختند، اهل بیت آن حضرت و بنی‌هاشم بودند، و شروع عزاداری نیز بلافاصله پس از شهادت امام حسین (ع) در سرزمین کربلا بود.

شهادت یحیی همانند شهادت پدرش زید، در میان خراسانیان بازتاب زیادی داشت. مردم خراسان که دیگر از امویان بیم نداشتند، هفت روز برای یحیی عزاداری کردند و به حدی از شهادت وی غمگین و ناراحت بودند که در آن سال هرچه نوزاد پسر در خراسان به دنیا آمد یحیی یا زید، نام‌گذاری کردند.

پس از قیام زید، فرزندش «یحیی» به خراسان رفت و به روزگار ولید بن یزید، در جوزجانانِ خراسان بر ضد ستم و ظلم امویان قیام کرد. «نصر بن سیار» حاکم اموی خراسان، «سلم بن احوز مازنی» را به مقابله با او فرستاد.‌ یحیی در هنگام جنگ در دهکده‌ای به‌نام «ارعونه» کشته شد و یارانش نیز گریختند. مأموران سر یحیی را پیش ولید خلیفهٔ اموی فرستادند و پیکرش را در جوزجانان بر سر دار آویختند. جنازهٔ یحیی مدت‌ها بر سر دار بود تا اینکه ابومسلم خراسانی بر ضد امویان قیام کرد و سلم بن احوز را کشت و جنازهٔ یحیی را از سر دار پایین آورده با همراهان خود بر آن نماز خواند و همان‌جا دفن کرد.

«زید» در زمان «هشام»، خلیفهٔ اموی و در کوفه قیام کرد. قاریان و اشراف کوفه از این قیام حمایت و زید را همراهی کردند. هشام برای سرکوبی این قیام «یوسف بن عمر ثقفی» را به جنگ زید فرستاد. از این رو، نبردی سخت میان آنها درگرفت؛ با به اوج رسیدن جنگ، یاران زید گریخته و وی را تنها گذاشتند. اما وی با اندک یارانی که همراهش مانده بود، به مقاومت پرداخت. در این نبرد نابرابر زید زخم‌های زیادی برداشت و براثر اصابت تیری به پیشانی‌اش به شهادت رسید. یاران زید برای جلوگیری از نبش قبر وی به دست امویان جنازهٔ او را به‌صورت مخفیانه دفن کردند؛ اما مأموران اموی مزارش را کشف و جنازهٔ زید را از خاک بیرون آوردند و سرش را جدا کرده پیش هشام خلیفهٔ اموی فرستادند. هشام به این هم اکتفا نکرد و برای ترساندن و عبرت مردم دستور داد جسد زید را بر تنهٔ درخت نخلی آویزان کنند. جنازهٔ زید ماه‌ها بر روی درخت ماند تا سرانجام هشام دستور داد آن را از دار پایین آورده و آنگاه سوزاندند سپس خاکسترش را بر باد دادند.

ایرانیان در سپاه مختار حضوری چشمگیر و فعال داشتند.

دومین قیامی که به دست شیعیان کوفه به خونخواهی امام حسین (ع) و یارانش صورت گرفت، قیام مختار بود. «مختار بن ابوعبیده ثقفی» از شیعیان بانفوذ کوفه بود. زمانی که مسلم بن عقیل از طرف امام حسین (ع) به کوفه آمد در خانهٔ مختار ساکن شد. مختار در هنگام حرکت امام حسین (ع) به سمت کوفه قصد داشت با گروهی مسلح به یاری امام حسین (ع) برود ولی عبیدالله بن زیاد وی را دستگیر و روانهٔ زندان کرد. بدین‌ترتیب، وی از حضور در کربلا و یاری امام حسین (ع) باز ماند. پس از آشکار شدن ضعف حکومت امویان و شکست قیام توابین، مختار در تدارک قیام علیه امویان و زبیریان برآمد. وی اجازهٔ قیام را ـ با توجه به شرایط حاکم آن زمان ـ از محمد بن حنفیه دریافت کرد. هنگام ورود مختار به کوفه، شیعیان از وی استقبال کردند و گردش جمع شدند و آمادگی خود را برای همراهی و یاری‌اش اعلام داشتند. مختار اعلام کرد: «محمد بن علی بن‌ابیطالب مرا فرستاده است تا امیر شما باشم و مرا فرموده است که با حلال شمارندگان حرام‌ها جنگ نمایم و از اهل بیت ستمدیده‌اش خونخواهی کنم». وی پس از همراه کردن شیعیان و فراهم آوردن نیرو و امکانات کافی، ابراهیم فرزند مالک اشتر را به فرماندهی سپاهش برگزید. وی پس از آماده‌سازی مقدمات و زمینه‌های لازم، با شعار «یا لثارات حسین، بشتابید به خونخواهی حسین»‌ قیام کرد.

قیام توابین را باید حرکتی احساسی و کور دانست که رهبران آن بینش و راهبرد مناسب برای مقابله با امویان را نداشتند. در این جنگ شمار زیادی از شیعیان به شهادت رسیدند.

قیام توّابین اولین قیامی بود که پس از واقعهٔ عاشورا و در سال ۶۵ هجری به وقوع پیوست. شیعیان کوفه که به دلیل سستی و ترس نتوانستند امام حسین (ع) را یاری دهند سخت پشیمان و به دنبال راهی برای جبران این اشتباه و عهدشکنی خود بودند. آنها معتقد بودند این گناه پاک نمی‌شود مگر اینکه قاتلان شهدای کربلا را قصاص کنند و انتقام خون آنها را از امویان بگیرند. با مرگ یزید و آشکار شدن اختلافات میان امویان بر سر جانشینی وی و سست شدن پایهٔ حکومت آنها، این فرصت برای شیعیان کوفه فراهم شد تا نیت خود را عملی سازند و شاید اشتباه خود را جبران کنند. از این رو فرصت پیش‌آمده را غنیمت شمرده و درصدد تدارک قیام بر ضد دستگاه ظلم و جور بنی‌امیه برآمدند. اولین حرکت به دست توابین صورت گرفت. آنها برای هدایت قیام خود پنج نفر را به رهبری برگزیدند: سلیمان صرد خزاعی، مسیب بن نجبه فزاری، عبدالله بن سعد بن نفیل ازدی، عبدالله وال تمیمی و رفاعه بن شداد بجلی.