بریده‌هایی از کتاب نهج البلاغه موضوعی (کتاب دوازدهم؛ سبک زندگی ۱)

آموختن دانشی سودمند است که در آن خیری برای انسان وجود داشته باشد

حکمت ۴۵۰ راستگویی، نشانه ایمان نشانه ایمان، گزینش راستگویی بر دروغگویی است آنجا که راستی به زیانت و دروغ به سودت باشد. دیگر آنکه بیش از داناییت سخن مگو، و سوم آنکه در باره دیگران با احتیاط و خداترسی سخن گو.

حکمت ۵۳ ناداری پسندیده نیست توانگری در غربت، وطن است و درویشی در وطن، غربت. حکمت ۵۴ ارزش قناعت قناعت ثروتی است پایان‌ناپذیر.

حکمت ۳۲۰ فقرا شریک ثروتمندان خدای پاک روزی درویشان را در ثروت ثروتمندان مقرّر فرموده است، پس فقیری گرسنه نمانَد جز آنکه ثروتمندی حقّ او را خورده است، و خداوند به خاطر این کار توانگران را بازخواست خواهد کرد.

حکمت ۳۸۲ زندگی و برنامه‌ریزی در پرتو عقل شب و روز مؤمن به سه برنامه می‌گذرد: بخشی به راز و نیاز با خدا، و بخش دیگر به تأمین معاش، و سه دیگر به بهره برداری نیکو از لذّتهای حلال و عاقل نباید جز در پی این سه باشد: تأمین زندگی، گامی در راه رستخیز، و لذّت حلال.

نشانه‌های ایمان آموزه‌های نهج‌البلاغه نشانه‌های مؤمن را در چهار مرحله می‌داند: ۱) ظاهر عمومی و چهره: شادمانی مؤمن در رخسار اوست و اندوه وی در دلش (حکمت، ۳۲۵). ۲) قلب: ایمان هیچ بنده‌ای راستین نبُوَد مگر آنکه اطمینانش به آنچه نزد خداست بیش از آن باشد که نزد (خود) اوست. (حکمت ۳۱۰). به بیان دیگر در حوزه باور قلبی و یقین مؤمن کسی است که اعتماد او به قدرت الهی همواره بیش از داشته‌های خود باشد. ۳) عقل: در حوزه عقل شرط ایمان و نشانه بارز مؤمن عقلانیت اوست. درواقع تا کسی خردمند نباشد، مؤمن نمی‌شود. ۴) عمل (شامل گفتار و کردار): در حوزه عمل (گفتار و کردار) از جمله نشانه‌های مومن آن است که زبان او ورای قلبش بوده و سخن او از روی تدبیر است. (خطبه ۱۷۶).

نامه ۷۲ روزی دو گونه است ...و بدان که روزگار دو روز است: روزی به سود تو، و دیگر روز به ضررت. دنیا سرایی است که دست به دست گردد پس آنچه از دنیا سهم تو است به هر تقدیر به دستت رسد هر چند ناتوان باشی، و آنچه بر ضررت باشد آن را برنگردانی هر چند توانمند باشی.

در کار و زندگی، لطف و مدارا پیشه کن و بدان که هرگز بر قلّه بلند آرزوهایت دست نخواهی یافت و از اجل محتومی که برایت رقم زده شده است نتوانی گذشت. پس در کار و زندگی، مدارا پیشه کن. و در کوشش برای کسب روزی با پرهیز از «آز» نیکو باش، که ای بسا «تلاش کسبی» که سرمایه را نابود سازد. پس هر کس خود را به آب و آتش زند و از هر راه سعی در کسب مال کند، روزی نخواهد یافت، و نیز عدل و انصاف پیشه‌ور، محرومیت از روزی را به دنبال نخواهد داشت....

هر خبری را که بشنوید بدقّت بررسی کنید و در زیر و بالای آن بیندیشید و تنها به شنیدن و باز گو کردن بسنده نکنید، که راویان دانش بسیار، ولی درک کنندگان آن اندکند

بزرگترین بی نیازی عقل است، و بزرگترین فقر و ناداری نادانی است

بی‌شک دانایی که از علمش سود نبرَد چون نادان سرگشته‌ای است که از نادانی خویش بهوش نیامده باشد، بلکه گناه او بزرگتر است و حسرت و اندوهش بیشتر و سرزنشش نزد پروردگار افزون‌تر.

...دانا کسی است که قدر خویش شناسد، و در نادانی آدمی همین بس که ارزش خود نداند...

توجه به محدودیتها در عرصهٔ شناخت ...اگر چیزی از امور بر تو دشوار آمد، آن‌را از نادانی خویش نسبت به آن بدان، زیرا تو نخست نادان خلق شدی و سپس علم آموختی و دانا شدی. چه بسیار چیزها که نه می‌دانی و نه می‌توانی درباره آن‌ها نظر بدهی و راهی به جایی ببری؛ و بعدها از آن‌ها آگاه خواهی شد.

اگر عقل به کمال رسد سخن کم و کوتاه گردد

ای بسا دانشمندی که از نادانی هلاک شود و دانش او نفعی بدو نبخشد

برخی ایمانها ثابت و در دلها پابرجاست

...بهوش باشید که در قرآن دانش آینده، و تاریخ گذشتگان، و داروی شفابخش دردها، و نظم و نظام زندگی شماست...

شادمانی مؤمن در رخسار اوست و اندوه وی در دلش

در آخر راه‌کارهای امام در مسیر معیشت سالم که زمینهٔ بهره‌مندی نیکو از مواهب هستی است به پایان می‌رسانیم. نهج البلاغه ترسیم چهره معاش در زندگی قناعت محور را در میان می‌گذارد، که در سایهٔ فضیلت قناعت رسیدن به حیات طیبه که منتهای ارزشهای دین در حیات این جهانی است، پدید می‌آید.

خداوند، عقل را به انسان ودیعت نداد، مگر این‌که، روزی سبب نجات او گردد