بریده‌هایی از کتاب درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان

از آنجا که مسائل ارتباطی یک جامعه نمی‌توانند برای مدت طولانی لاینحل باقی بمانند، هنگامی‌که تحولات اجتماعی در یک جامعه سبب پیدایش مسائلی در امر ارتباط گردند، نیاز به یافتن راه حل فوری برای پر کردن خلاءهای ارتباطی ایجاد شده نیز مطرح می‌گردد و این خود زمینهٔ لازم را برای به وجود آمدن دگرگونی‌های زبانی فراهم می‌سازد. بنابراین، به دنبال تحولاتی که در یک جامعه رخ می‌دهد، زبان آن جامعه نیز دچار دگرگونی می‌شود تا بتواند برای رویارویی با نیازهای ارتباطی جامعه همواره آماده باشد.

نظر برخی از محققان، این ابزار ارتباطی روزگاری از نشانه‌های حرکتی یا دیداری و زمانی از نشانه‌های آوایی یا شنیداری و در یک دورهٔ میانی، از هر دو استفاده کرده است. با پیدایش خط و نوشتار، پیام‌رسانی ابعاد تازه و گسترده‌ای پیدا کرد و امکان حفظ و انتقال تجربیات و میراث علمی و فرهنگی انسان در طول زمان و پهنهٔ مکان فراهم گشت. بنابراین، زبان در اجتماعات انسانی و در متن زندگی گروهی و روابط اجتماعی، به واسطهٔ نیاز انسان‌ها به ارتباط با یکدیگر، پدید آمد و در یک روند طولانی چند صد هزار ساله تحول یافت و اشکال گوناگونی به خود گرفت. از این جهت است که زبان را نهادی اجتماعی دانسته‌اند که مهم‌ترین نقش آن ایجاد ارتباط است. با تحول

ـ خصلت اجتماعی زبان: زبان پدیده‌ای است اجتماعی که زمان پیدایش آن به زمان شکل گرفتن نخستین اجتماعات انسانی برمی‌گردد. در واقع، زبان یکی از ضرورت‌های زندگی اجتماعی است و به کارگیری آن یکی از ویژگی‌های انسان اجتماعی به شمار می‌آید. از هنگامی‌که انسان برای ادامه حیات و بقاء خود به زندگی اجتماعی روی آورد، ناگزیر به نوعی نظام ارتباطی برای پیام رسانی نیز نیازمند شد و بدین‌ترتیب، زبان در کلی‌ترین مفهوم و ابتدایی‌ترین شکل آن پدید آمد. به

این همه، قابلیت فهم متقابل معیار سودمند و نسبتاً قابل اعتمادی به شمار می‌آید که در بسیاری از موارد می‌تواند به کار گرفته شود. به طور کلی می‌توان گفت که هرگاه دو گونه، بدون آموزش آگاهانه، در حد ایجاد ارتباط معمول، برای گویندگان یکدیگر قابل فهم باشند، آن دو گونه، دو گویش یا دو لهجهٔ متفاوت از یک زبان واحد محسوب می‌شوند و در غیر این صورت، باید آنها را دو زبان جداگانه دانست. بنابر این تعریف، فارسی ایران، افغانستان و تاجیکستان، گویش‌های فارسی و انگلیسی امریکایی و انگلیسی بریتانیایی، گویش‌های انگلیسی به حساب می‌آیند زیرا به رغم تفاوت‌های زیادی که دارند، بدون آموزش آگاهانه برای گویندگان یکدیگر قابل فهم هستند. اما فارسی و انگلیسی دو زبان مستقل به شمار می‌آیند زیرا بدون آموزش مستقیم به هیچ وجه برای گویندگان یکدیگر قابل فهم نیستند.

از آنجا که پی‌جین‌ها بیشتر مورد استفادهٔ بومیان غیراروپایی و برده‌ها بوده‌اند، یکی از نتایج پست دانستن این گونه زبان‌ها، پست شمردن گویندگان آنهاست که معمولاً از نژادهای غیراروپایی هستند.

اصطلاح زبان میانجی به معنی زبان فرانک‌ها، از ریشهٔ ایتالیایی گرفته شده و ظاهراً در اصل نام زبانی بوده است که در قرون وسطی در سواحل دریای مدیترانه به عنوان وسیلهٔ ارتباطی مشترک میان گویندگان زبان‌های مختلف به کار می‌رفته است.

پیچیده‌تر شدن زندگی و مناسبات اجتماعی انسان، نظام ارتباطی پیچیده‌تر و دقیق‌تری را می‌طلبید و زبان حرکتی با محدودیت‌ها و نارسایی‌های خود، دیگر نمی‌توانست به عنوان یک وسیلهٔ مطلوب برای ارتباط و پیام رسانی باقی بماند و به همین علت، رفته رفته حرکات اشاره‌ای به حرکات اندام‌های گویایی تبدیل گردید. انسان اجتماعی در تلاش برای به وجود آوردن یک نظام ارتباطی پرتوان و گسترده، از برخی اندام‌های خود که در اصل وظایف دیگری مانند تنفس، بوییدن، چشیدن، جویدن، قطعه قطعه کردن و بلعیدن غذا را برعهده داشتند، برای عمل گفتار نیز استفاده کرده و درواقع، یک وظیفه ثانوی بر این اندام‌ها تحمیل کرده است.