بریده‌هایی از کتاب آموزش فن بیان

در مورد هر چیز و به‌هر صورتی که صحبت می‌کنیم، در درجه‌ی اوّل، مطالب برای شنونده باید قابل درک باشد. بیان ساده و قابل فهم نکته‌ی مهمی است که با توجه به مسئله‌ِی شناخت مخاطب، این دیگر هنر ناطق است که به چه شیوه‌ای حق مطلب را ادا نماید. می‌توان مشکل‌ترین مباحث را با بیانی ساده و قابل هضم برای مستمعین مطرح کرد. چه زیبا گفته‌اند: «همانند یک فیلسوف فکر کن و مثل یک کودک بر زبان آور» . از طرف دیگر آنچه را که بد می‌فهمیم، نمی‌توانیم به‌خوبی بیان کنیم، لذا در مورد درک مطلب، باید خیلی دقت و تأمل نماییم، حتی اگر در مورد یکسری نکات تردید داریم، درصدد تحقیق و رفع ابهام برآییم تا قادر باشیم موضوع را با معلومات و فصاحت کامل مطرح کنیم.

به این اصطلاح خوب توجه کنید: «اطناب مُمِل، ایجاز مخل» ؛ به این معنا که سخن نباید آن‌قدر طولانی شود که شنونده یا شنوندگان‌را کسل و کلافه نماید و یا آن‌قدر کوتاه و مختصر مطرح گردد که معنای مطلب را مخدوش کند. در هر دو حالت ارزش و اعتبار گوینده و کلام پائین می‌آید. حتی اگر مستمع هستید، در صورت امکان هنگام پرحرفی ناطق و خارج شدن از محور اصلی مربوطه، به وی تذکر دهید. بهتر است پیش از خسته شدن حضار، صحبت را تمام کنیم. یک سخنران خوب، با نگاهی به چهره‌ی فرد یا افراد، به‌راحتی این مسئله را درک می‌کند. در پایان جلسه به‌طور خلاصه اهداف خود را بیان نموده و با ستایشی کوتاه و صمیمانه خداحافظی کنید.

به مسئله‌ی مختصر و مفید بودن کلام توجه کنید. به قول فرخی سیستانی؛ «من مدحت او چونکه همی مختصر آرم/ آری چون سخن نیک بود مختصر آید.» با توضیحات اضافی و پرداختن به حواشی غیرضروری، نه‌تنها شنونده را خسته می‌کنید، بلکه تأثیر کلام را نیز از بین می‌برید. کلاً بزرگان افراط را نکوهش می‌کنند. تنها موردی که جایز می‌باشد، قدردانی است. به‌قول معروف: «حرف حساب یک کلمه است» .

با خرابات‌نشینان زکرامات ملاف هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد یا: راهی بزن که آهی بر ساز آن توان زد شعری بخوان که با او رطل گران توان زد (حافظ)

بزرگ‌ترین مصیبت آن است که نه معلومات کافی برای حرف زدن داشته باشیم و نه شعور کافی برای خاموش ماندن.

به فرموده حضرت علی (ع) : «نشانه‌ی عقل انسان، گفتار است.» و این محقق نمی‌شود، مگر آنکه در پشت هر کلمه‌ای، اندیشه‌ای نهفته باشد. به‌عبارت‌دیگر، «اول تفکر بعد سخن» .

هرقدر جمعی جهت پذیرش نظریه‌ای، از آمادگی کمتری برخودار باشد، بهتر است که سخن را کوتاه‌تر کنیم. مغز انسان تا زمانی‌که احساس نکند عادتش یک‌باره در حال تحول قرار گرفته، بسیار انعطاف‌پذیر است. به شنوندگان مهلت دهید تا در مورد ایده‌های جدید مطرح شده فکر کنند. در طی چند جلسه مذاکره، در بینش هر یک تغییراتی به‌وجود می‌آید. برعکس اگر قصد داشته باشید که از ابتدا عقاید خود را تحمیل کنید، به‌احتمال‌زیاد به‌جایی نخواهید رسید. در جایی که لحن نرم و متقاعدکننده، کارایی بیشتری دارد، با صراحت و بدون مقدمه صحبت کردن موجب موضع‌گیری و لجبازی طرف مقابل می‌گردد. انتقاد تند و برخورد شخصی نه‌تنها بی‌فایده است، بلکه ایجاد کدورت و دلخوری نموده و نتیجه‌ای در بر ندارد. در مباحثات بهتر است که از فرد یا افراد، نامی بر زبان نیاوریم و اگر اشکالی داریم عملکرد کلی را زیر سؤال ببریم.

به فردی که دارای عادت مذموم تهمت و افترازنی است، نزدیک نشوید، چه برسد به اینکه با وی هم‌کلام گردید. به‌قول حافظ: بیاموزمت کیمیای سعادت زهم صحبت بد، جدایی جدایی و یا: نخست موعظه پیر می‌فروش این بود که از مصاحب ناجنس احتراز کنید

هیچ‌کس قادر نیست فوری به اشتباهش اعتراف کند، مگر افراد نادری که از بند غرور و خودپسندی رهایی یافته‌اند.

عذرخواهی نشانه‌ی شجاعت است نه ضعف

احمق‌ترین آدم‌ها چه کسانی‌اند؟ جواب دادم: «آن‌هایی که می‌پندارند دیگران چیزی نمی‌فهمند و خودشان عقل کل‌اند!»

روش استعمارگران برای اهداف به زیر یوغ کشیدن ملل بدین‌صورت بود که پیش از هر اقدامی، حداکثر سعی خود را برای کسب اطلاعات بیشتر از آن سرزمین و خصوصاً حکمرانان آنجا گردآوری نموده، سپس با نقشه‌ای از پیش طراحی شده وارد عمل می‌شدند. فرضاً گذشته از تحقیقات سیاسی، جغرافیایی، تاریخی و... کندوکاو در مسائل و خصوصیات شخصی حاکم نیز، مقوله دیگری بود! از جمله‌اینکه او به چه چیزهایی تعلق خاطر و دل‌بستگی دارند و...!

اول درک کن، بعد درک شو.

برنده‌ی واقعی از هرگونه ادعا و خودپسندی گریزان بوده و نسبی بودن نقاط قوّتش را مدنظر دارد.

«رنگ رخسار خبر می‌دهد از سرّ ضمیر»

«حال متکلّم از کلامش پیداست.»

«کسی که می‌خواهد بیان خود را تغییر دهد، در درجه‌ی اول باید در طرز تفکرش تجدیدنظر نماید» تا با منطق محکم و سخنان بجا و زیبا، ارزش‌ها را به دیگران شناسانده و رسالت خویش را به نحو احسن اجرا نماید.

«کسی که می‌خواهد بیان خود را تغییر دهد، در درجه‌ی اول باید در طرز تفکرش تجدیدنظر نماید»

«اجتماعی که فاقد زبان و فرهنگ است، زیر گام‌های ملل دیگر له خواهد شد؛ امّا ملتی که صاحب زبان و فرهنگ است، حتّی اگر اسیر هم باشد، باز یک ملت است و در حرکت به‌سوی قلل انسانیت، سرانجام به دیگر ملل خواهد پیوست. با مرگ هزاران نفر یک ملّت نخواهد مرد؛ اما با مرگ زبان، ریشه‌ی حیات ملی خشکیده و شیرازه‌ی ملت از هم خواهد پاشید.»

بزرگ‌ترین مصیبت آن است که نه معلومات کافی برای حرف زدن داشته باشیم و نه شعور کافی برای خاموش ماندن.