بریده‌هایی از کتاب به یاد معلم

اگر متعلّم آنچه را فرا گرفته به تمام مردم دنیا تعلیم دهد معادل اجر همه آن‌ها به معلم اوّل نیز داده می‌شود.

پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «ثَلاثَةٌ لا یسْتَخِفُّ بِحَقِّهِمْ اِلّا مُنافِقٌ: ذُوشَیبَةٍ فِی الاِْسْلامِ، وَ اِمامٌ مُقْسِطٌ وَ مُعِلِّمُ الْخَیرِ؛ سه گروهند که تنها منافقان حقّ آن‌ها را کوچک می‌شمرند: ۱. کسی که عمری از او گذشته و موهای خود را در اسلام سفید کرده است. ۲. پیشوایی که با عدالت با مردم رفتار می‌کند. ۳. معلّم خیر و نیکی» .

خداوند متعال به حضرت دانیال (ع) وحی کرد که منفورترین و مبغوض‌ترین بندگان من کسی است که: جاهل باشد، و حقّ علم و عالم را رعایت نکند بلکه آن را سبک بشمرد، و به علما و دانشمندان اقتداء نکند. و محبوب‌ترین بندگان من کسی است که با تقوی باشد، و به دنبال ثواب جزیل باشد، و ملازم و همراه دانشمندان و تابع حلیمان، و پذیرای حکیمان باشد» .

گفتم میان عالم و عابد چه فرق بود تا اختیار کردی از آن این فریق را گفتا آن گلیم خویش بدر می‌برد زموج وین جهد می‌کند که بگیرد غریق را

علم سرچشمه ایمان است و ایمان منشأ تقوی. به همین جهت علمی که به ایمان رهنمون نشود علم محسوب نمی‌شود و ایمانی که مار ا به تقوی نرساند ایمان به شمار نمی‌رود. هر جامعه‌ای از جوامع اسلامی این معیارها را به عنوان نظام ارزشی خود مطرح کند و بر اساس آن به مردم خود بها دهد انسان‌های عالمتر و با ایمان‌تر و با تقواتری خواهد داشت و سلمان‌ها و ابوذرها و مقدادها در آن جامعه رشد خواهند کرد.

«حسادت» نیکی‌ها را از بین می‌برد، و «خودبرتر بینی» سبب خشم مردم می‌شود، و «خودپسندی» انسان را از تحصیل علم بازداشته و سبب تحقیر دیگران می‌شود. و «جهالت» و «بخل» مذموم‌ترین رذیله‌های اخلاقی است، و «طمع ورزیدن» صفت اخلاقی زشتی است»

سخن خوب را هر کس گفت بپذیرید، و سخن ناشایست را از هیچ کس نپذیرید؛ یعنی ملاک خودِ سخن است؛ نه گوینده آن.

پروردگارا! حاکمان و عالمان جوامع اسلامی را اصلاح کن تا امّت اسلامی اصلاح شود، و حکومت اسلامی در همه جا شکل گیرد.

وقطعاً اجر و پاداش عالِم، از شب زنده‌دارِ روزه‌داری که در راه رضای خدا می‌جنگد بیشتر است» . زیرا عالم با روح دشمن سر وکار دارد و رزمنده با جسم او، و برتری روح بر جسم قابل انکار نیست.

اگر عمل خالص باشد کم آن هم زیاد است و اگر ناخالص باشد زیاد آن هم کم و بی‌ارزش است.

امام سجاد (ع) فرمودند: «اِنَّ طالِبَ الْعِلْمِ اِذا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِه لَمْ یضَعْ رِجْلَیهِ عَلی رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ مِنْ الاَْرضِ اِلّا سَبَّحَتْ لَهُ اِلَی الارَضینَ السّابِعَةِ؛ هنگامی که طالب علم (طلبه، دانشجو، دانش‌آموز و هر کس که در پی‌فراگیری علم است) از خانه‌اش خارج می‌شود، بر هر چیز گام نهد آن چیز تا اعماق زمین برای او تسبیح می‌کند»

مشکل‌ترین کار عالمان اخلاص است. اخلاص یعنی این که انسان فقط برای رضای خداوند درس بخواند. دایره اخلاص تنها قلب و روح انسان نیست؛ بلکه در گفتار و کردار انسان نیز اثر می‌گذارد و به آن‌ها رنگ خدایی می‌دهد. سوال: راه تحصیل اخلاص چیست؟ جواب: مهم‌ترین علّت فقدان اخلاص در اعمال، عدم توجّه به توحید افعالی است. اگر انسان باور کند همه چیز او به دست خداست، به غیر خدا توجّهی نمی‌کند. اگر بداند پیروزی وشکست، عزّت و ذلّت، توفیق و سلب توفیق، اقبال و اعراض قلوب مردم و مانند آن، تنها و تنها به دست خداست، بدون تردید اخلاص را پیشه خود خواهد ساخت. بنابراین، هر کجا ناخالصی هست توحید افعالی مشکل دارد. ولذا باید از خداوند بخواهیم معرفت ما را روز به روز بیشتر کند تا به همان میزان درجه اخلاص‌مان بالاتر رود و دین را وسیله رسیدن به دنیا قرار ندهیم، بلکه همانگونه که رسول خدا (ص) فرمودند: دنیا را مزرعه آخرتمان سازیم.

چهار چیز است که هر انسان عاقلی باید به دنبال آن برود. شخصی پرسید: ای فرستاده خدا! آن چهار چیز کدامند؟ فرمود: گوش فرا دادن به مسایل علمی و (در مرحله بعد) حفظ وضبط آنچه می‌شنود و (در گام سوم) نشر و انتشار و انتقال آن به دیگران، و (در مرحله چهارم) عمل‌ کردن به آنچه فرا گرفته است» .

اگر سیاست را به تقلّب و بازیگری و کلاه سر دیگران گذاشتن و علاقه به مقام در حدّ زیر پا گذاشتن وجدان وعدالت و جمع‌آوری ثروت از هر طریق ممکن تفسیر کنیم، دین از چنین سیاستی جدا است. امّا سیاست به معنی تدبیر جامعه بشری، هدایت انسان به سوی خوشبختی و سعادت و امنیت و اخلاق و نظم و عدالت به هیچ وجه از دین جدا نیست.

جاده سعادت پر سنگلاخ است، و طی کردن چنین جاده‌ای بدون صبر و تحمّل و خویشتن داری امکان‌پذیر نیست

هر کس سنّت نیکویی بگذارد که پس از مرگش به آن عمل شود، هم اجر خودش را دارد و هم به اندازه کسانی که به آن عمل می‌کنند، مأجور خواهد بود؛ بی آن که از اجر آنها چیزی کم شود. و هر که سنّت ناپسندی بنهد و پس از مرگش به آن رفتار شود گنهکار است و به اندازه گناهان کسانی که به آن سنّت عمل می‌کنند نیز مجازات می‌شود؛ بی آن‌که از گناه آن‌ها کم شود» .

امام در جمله دوم حدیث فوق فرمودند: «آگاه باشید اگر تلاوت قرآن توأم با اندیشه نباشد سودی ندارد» . چه بسا کسانی که قرآن تلاوت می‌کنند، ولی مورد لعن قرآن هستند! زیرا به دستورات این نسخه شفابخش آسمانی عمل نمی‌کنند. آن‌ها هنگامی که آیات مربوط به غیبت را می‌خوانند، درحالی که خود آلوه به این رذیله اخلاقی هستند، مورد لعن این آیات قرار می‌گیرند! هنگامی که آیات مربوط به ربا را قرائت می‌کنند در حالی که دست به معاملات کثیف ربوی می‌زنند، مورد لعن و نفرین آیات ربا واقع می‌شوند! و همچنین در مورد سایر آیاتی که به آن عمل نمی‌کنند.

قاتلان «امیرکبیر» ها، «سید جمال الدین اسدآبادی» ها و هزاران دلسوز دیگری که برای نجات ملّت‌های خود قیام کرده بودند، با کمال تأسّف از دانشمندان علوم مادّی و تجربی بودند. اینجاست که ضرورت تهذیب نفس در کنار فراگیری علم ودانش ملموس و آشکار می‌شود و بر هر عالم و دانشمندی لازم است، که به موازات پیمودن پلّه‌های علم و دانش، قلّه تهذیب نفس و مبارزه با هوا و هوس را نیز فتح کند تا به آموخته‌هایش عمل کرده و عالم بی‌عمل نشود و در روز قیامت شرمنده نگردد.

این که گفته شده: «مردم تابع دین حاکمان و رهبران خود هستند» ؛ (الناسُ عَلی دِین مُلوکهِم) سخن صحیحی است، زیرا حاکمان و رهبران جامعه سرنوشت‌ساز هستند. مردم مکه قبل از اسلام که زیر نظر ابوسفیان‌ها و ابوجهل‌ها بودند عصر جاهلیت را تشکیل دادند، و همان انسان‌ها بعد از ظهور اسلام هنگامی که زیر نظر پیامبر اکرم (ص) قرار گرفتند انسان‌هایی پیشرو و سرآمد و نخبه روزگار شدند. و دوباره پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) هنگامی که زیر نظر خلفا قرار گرفتند به ارزش‌های جاهلی بازگشتند و در عصر حکومت علی (ع) دوباره به سمت ارزش‌های انسانی و دینی حرکت کردند

بترسند کسانی که سخنان گمراه کننده می‌زنند و ممکن است بر اثر سخنان خلاف آن‌ها عده‌ای گمراه شوند. چه بسا روز قیامت هزاران نفر جلوی او را بگیرند و بگویند: «ما بر اثر سخنان نادرست تو منحرف شدیم» .