بریده‌هایی از کتاب انکار مرگ

سنگ بنای دیدگاه کی‌یرکگارد اسطورهٔ هبوط آدم، یا بیرون رانده‌شدن آدم و حوا از بهشت است. این اسطوره محمل بنیاد بصیرت روانشناختی است برای همهٔ دوران‌ها: اینکه انسان مجموعه‌ای است از اضداد، از خودآگاهی او و جسم مادی‌اش. انسان موجودی است پدیدار شده از همان اعمال بی‌تفکر و غریزی حیوانات پست‌تر، اما در عین حال می‌تواند در شرایط خود تأمل و تفکر کند. او از هدیهٔ آگاهی بر فردیت خود، نیمه اولوهیتی در خلقت، از زیبایی و یکتایی چهره و نام خود در خلقت، برخوردار شده است. و همزمان او آگاهی وحشت از جهان و مرگ و تباهی خود را نیز داراست. این تناقص وجودی انسان به راستی امری است دائمی در تمامی ادوار تاریخی و در تمامی جوامع؛ و از این‌رو است که فُرام آن را ‌«جوهر» حقیقی انسان می‌داند.

از دید فروید کودک موجودی است معترض نسبت به جهان خود چرا که دارای محرماتی است از خشونت و میل جنسی که می‌خواهد آنها را در جهان به کار بندد. ولی از آنجا که به عنوان یک کودک این امر ممکن نیست باید که از این نوع محرومیت رنج برد و جایگزینی را برای ارضا، تکوین نماید. این بازدارندگی از غرائز و سائقه ما در کودکی، چنان اثر ماندگار و ضداجتماعی برجای می‌نهد که جمعیت جهان را همواره پر از مردمانی می‌سازد که نسبت به جهان و آنچه بر سر آنها آورده و آنان را محروم نموده است، نفرت می‌ورزند. او می‌تواند موجودی موذی گردد که در نهانی‌ترین ضمیر خود انسانی است که حس می‌کند فریب خورده است، انسانی که به احساسات و خواسته‌های فروخورده خود پناه می‌برد. او می‌تواند در ظاهر موجوی خوشآیند، مسئول و خلاق باشد اما در نهان و در درون، به تمامی بقایای حسی از ناچیز بودن را داراست که خود تهدیدی است جهت از هم پاشیدن او و بر اینکه در هر رخداد این حس می‌تواند علیه خود او و یا دیگران به کار رود.

ویژگی موجودی به نام انسان دارا بودن دو هراس بزرگ است، هراسی که دیگر حیوانات از آن در امانند: ترس از زندگی و ترس از مرگ.

فروید دیگر کمتر از قدرت عقده اختگی سخن می‌راند و بلکه سخن او بیشتر دربارهٔ ‌«عجز و ناتوانی انسان در رویارویی با نیروهای مرگبار طبیعت» و ‌«ترس‌ها از طبیعت» و ‌«معمای دردناک مرگ» و ‌«اضطراب ما از روبرو شدن با خطرات زندگی» و ‌«بایستگی مهم تقدیر در مقابل آنچه علاج‌ناپذیر» است و هنگامی که او به موضوع اصلی یعنی اضطراب می‌رسد، دیگر همچون گذشته و کارهای پیشین خود ـ آن را ناشی از لبریز شدن کودک از تکانه‌های غریزی نمی‌داند: بلکه، به جای آن توضیح هستی‌شناختی را ارائه می‌دهد. او اکنون اضطراب را بیشتر حاصل واکنش انسان می‌داند به ناتوانی، وانهادگی و تقدیر جهانشمول خود: بنابراین من بر این عقیده هستم که باید هراس از مرگ را به مثابه امری مشابه با هراس از اختگی، نگریست، و شرایط کنش ایگو نسبت به آن کنشِ نادیده گرفتگی است و وانهادگی توسط حمایت سوپر ایگو ـ به وسیله نیروهای تقدیر ـ که بر امنیت در مقابل هر خطر مهر پایان می‌زند.

نمی‌توان همواره در ترس و هراس باقی ماند، نمی‌توان با چشمانی حریص تمامی بزرگی و قدرتمندی این جهان را بلعید. مساعدت بزرگ عمل واپس‌زدن آن است که عزم ما را برای زندگی در جهانی که معجزه‌ای است درک ناشدنی، جزم می‌سازد، جهانی پر از زیبایی و عظمت و رُعبی است که اگر موجودات دیگر آن را به تمامی درمی‌یافتند از پا درمی‌آمدند.

کودک، چه پسر و چه دختر تسلیم این خواسته‌اند که از جنسیتی که مادر نشانه آنست، بگریزند. آنها به کمی نوازش از سوی پدر برای همانندسازی با او و جهان او نیاز دارند. تو گویی پدر به لحاظ جسمی خنثی‌تر است، و قدرتمندتر، و کمتر غرق در تقدیر جسم؛ تو گویی او از وجه سمبلیک رهاتر است، نشانه‌ای است از جهان گسترده‌ای که بیرون از خانه وجود دارد، جهان اجتماعی و پیروزی تشکل‌یافته آن بر طبیعت، همان فرار از روادید که کودک در پی آنست.

عمل دفع نفرینی است که انسان را به جنون می‌کشاند چرا که به انسان فناپذیری محتوم او را نشان می‌دهد، و غیرواقعی بودن امیدها و رویاهای او را. اما بیش از هر چیز بیانگر سردرگمی آشکار انسان است از پوچی محض خلقت: خلقت معجزه‌ای متعالی به نام انسان، زیبایی فراطبیعی و درخشان زن، و الهه‌آسا بودن زنان زیبا، و اینهمه را از هیچ و از پوچ آفریدن و مجال درخشیدن آن به نیمروز؛ و این معجزه و معجزاتی دیگر بدان افزودن، معجزه چشم‌هایی که عاشقند، چشمی که حتی داروین جدی و خشک را به لرزه می‌افکند: و خلق این همه و درآمیختن آن با مقعدی که مدفوع از آن بیرون می‌ریزد! این شوخی طبیعت بیش از توان انسان است و سبب عذاب شاعران.

وحشت از مرگ ‌«بار تمامی پیچیدگی‌ها را به دوش دارد و خود را به اشکال غیرمستقیم بسیاری نشان می‌دهد.‌»

می‌توان آنچه را تناقض ناممکن می‌خوانند، دریابیم؛ حضور دائمی هراس از مرگ در کارکرد زیستی بهنجار غریزه‌هایمان برای صیانت نفس و همچنین بی‌توجهی ظاهری به این وحشت در زیست آگاهانه.