بریده‌هایی از کتاب ترجمه الغارات

یکی از مشکلاتی که پس از جنگ نهروان و نمایان شدن سستی یاران امیرالمؤمنین (ع) برای حکومت آن حضرت به وجود آمد، این بود که هرکس از اصحاب حضرت که خیانتی می‌کرد یا به دنیا گرایش پیدا می‌کرد، برای خود مأمنی سراغ داشت که از دست امیرالمؤمنین (ع) بگریزد و به آن پناه ببرد، که آن مأمن، شام و قرار گرفتن تحت حمایت معاویه بود. در نتیجه عده‌ای از اصحاب امیرالمؤمنین (ع) خیانت کرده و به سمت شام می‌گریختند.

«ای معاویه من سخن می‌گویم، ولی مبادا سخن من تو را به خشم بیاورد. ما به خدمت امامی متقی و عادل درآمدیم که همراه با او جمعی از اصحاب رسول خدا (ص) بودند که همواره چراغ هدایت و اهل دین و آخرت بوده‌اند، نه اهل دنیا! و جامع همهٔ خیرات بودند. کسانی که از آنها پیروی می‌کنند هم پادشاهان و رؤسا و اهل خانهٔ شرف‌اند، نه پیمان‌شکن هستند (یعنی اصحاب جمل) و نه منحرف‌اند (یعنی اهل صفین). کسانی که از آنها روی‌گردان شدند فقط به این دلیل بود که نمی‌توانستند تلخی حق و سختی راه را تحمل کنند و میل به دنیا و هوا و هوس بر آنها غلبه کرد. ای معاویه! از اینکه بار بسته و پیش تو آمده‌ایم به خودت نبال! که خودت دلیل آن را می‌دانی، هرچند خود را به نادانی بزنی.»

علی (ع) بین دو کار که هر دو مورد رضایت خدا بود، همیشه کار سخت‌تر را انتخاب می‌کرد.

«بدانید که پس از من گروه‌های متشتتی خواهید شد، که قبلهٔ همهٔ شما یکی و حج و عمره‌تان یکی است، اما دل‌ها با هم یکی نیست.» سپس انگشتانش را داخل یکدیگر کرد. مردی نزد حضرت آمد و پرسید: «یا امیرالمؤمنین! این (که انگشتانت را در هم برده‌ای) چیست؟» فرمود: «این آن را می‌کشد و آن این را می‌کُشد. آن فتنه، پاره‌هایی از جاهلیت است که نه هدایتی در آن است و نه پرچم نجاتی در آن دیده می‌شود. ما اهل بیت از آن فتنه در امان هستیم و مردم را به آن نمی‌خوانیم.‌»

«به من بگو حمامه کیست؟» گفت: «به من و خانواده‌ام امان بده تا بگویم.» معاویه به او امان داد. او گفت: «حمامه مادربزرگ تو بود که در زمان جاهلیت کارش فحشا بود و از کسانی بود که برای نشان دادن شغلش بر سردر خانهٔ خودش پرچم زده بود.» حمامه مادرِ مادرِ ابوسفیان بوده است.

عجبا عجبا! به خدا قسم که اجتماع آنها بر باطل، و پراکندگی شما از حق، دل را می‌میراند و همّ و غم را به سوی انسان می‌کشد و غم را شعله‌ور می‌کند. قباحت و زشتی و غصه بر شما باد! خود را هدف پرتاب تیر قرار داده‌اید، به شما حمله می‌شود و حمله نمی‌کنید، با شما می‌جنگند و نمی‌جنگید، خدا معصیت می‌شود و شما راضی هستید، به شما تجاوز می‌شود و ننگتان نمی‌آید و به غیرتتان برنمی‌خورد!

امیرالمؤمنین (ع) همواره می‌فرمود: «ای مردم کوفه! در آن روزی که از نزد شما می‌روم، اگر جز اثاث خانه‌ام و چهارپایان باربرم و غلامم چیز دیگری با خود داشتم بدانید که خائنم.»

بعضی از اصحاب به امیرالمؤمنین (ع) گفتند: «چقدر صدقه می‌دهی! بس نیست؟» حضرت فرمود: «به خدا قسم اگر می‌دانستم که خدا تنها یکی از اعمالم را پذیرفته است، بس می‌کردم. ولی نمی‌دانم چیزی از من پذیرفته شده است یا نه.»

اعمال شما دشمنانتان را به طمع می‌اندازد که بر شما مسلط شود

وقایعی که در نیمهٔ دوم حکومت امیرالمؤمنین (ع) رخ داد و مشکلاتی که برای آن حضرت به وجود آمد در پنج بخش قابل دسته‌بندی است: ۱. تلاش‌های معاویه برای تصرف مناطقی از حکومت امیرالمؤمنین (ع). در این میان اقدامات او برای تصرف مصر به نتیجه رسید، اما تلاش او برای خارج کردن بصره از قلمرو امیرالمؤمنین (ع) بی‌نتیجه ماند. ۲. فسادها و دزدی‌هایی توسط برخی صاحب‌منصبان در جای‌جای حکومت امام و فرار مجرمین به سوی معاویه و پناهنده شدن به او، همچنین جدا شدن عده‌ای از بزرگان حکومت امام و حتی نزدیکان آن حضرت و رفتن آنها به سمت معاویه.

هرکس می‌خواهد کار درست را در مورد اموالی که خدا به او داده (اموال شخصی‌اش) انجام دهد، باید خویشاوندانش را دریابد، یا با آن مهمانی خوبی بدهد، یا اسیری را آزاد کند، یا به کسی که بدهی دارد، یا در راه مانده و فقیر و مهاجری کمک کند و خودش در برابر حوادث روزگار مقاومت نماید. دستیابی به این خصلت‌ها، به دست آوردن خیر دنیا و فضیلت‌های آخرت است.»

من به خوبی می‌دانم که چه چیز شما را اصلاح می‌کند و از انحراف بازمی‌دارد، ولی به خدا قسم شما را با فاسد کردن خودم اصلاح نمی‌کنم.

این قتل و تاراج‌ها دل‌های مردم عراق را هراسان می‌کند و از میان آنها کسانی را که به ما تمایل دارند و می‌خواهند از حکومت علی (ع) جدا شوند جسور می‌کند، و کسانی را که از بلاها و سختی‌ها می‌ترسند به سوی ما می‌کشاند.

«خدایا! مرا از آنچه در این کتاب است منع کردند، تو آنچه در این کتاب است را به من عطا کن. خدایا! من از آنها بدم می‌آید، آنها هم از من بدشان می‌آید، من از آنها خسته شده‌ام و آنها هم از من خسته شده‌اند. آنها من را به کارهایی وامی‌دارند که خلاف خُلق و طبیعت من است؛ اخلاقی که برای من ناشناخته بود. خدایا! بهتر از آنها را به من بده و بدتر از من را به آنها بده. خدایا! دلشان را (از ترس) آب کن، آن‌چنان که نمک در آب حل می‌شود. خدایا! من آنها را نمی‌خواهم، آنها هم من را نمی‌خواهند. خدایا! مرا از دست آنها راحت کن و آنها را از من.»

ای مردم کوفه! همین که طلایه‌های لشکر شام پیدا می‌شود، درِ خانه‌هایتان را می‌بندید و همان‌طور که سوسمار به خانه‌اش می‌خزد، یا کفتار به لانه‌اش پناه می‌برد، در خانه‌هایتان می‌خزید. به خدا قسم خوار و ذلیل کسی است که شما او را یاری کنید! کسی که یاری شما را بخواهد، مانند کسی است که با کمان شکسته می‌جنگد.

«ای تجار! از قسم دروغ پرهیز کنید، که این کار هرچند کالا را به فروش برساند، برکت را از بین می‌برد.»

وقتی بر سر آبی رسیدی، هرگز خودت را بر صاحبان آن آب مقدم نکن و تا راضی نبودند از آب آنها نخور. هیچ مرد و زن مسلمانی را دشنام نده و بر هیچ کافر معاهدی ظلم نکن. نمازهایت را در وقت خودش بخوان و خدا را در شب و روز یاد کن. کسانی از خودتان که پیاده‌اند را سوار کنید و از هرچه دارید به کسانی که ندارند بدهید. سریع برو تا خودت را به دشمن برسانی و آنها را از بلاد یمن برانی و خوار و ذلیل بیرونشان کنی ان‌شاءالله.»

من از آنها خسته شده‌ام و آنها هم از من خسته شده‌اند.

خدایا! بهتر از آنها را به من بده و بدتر از من را به آنها بده.

بدانید که پیش روی شما حوادثی بزرگ و به هم پیوسته است که بر شما فرود خواهد آمد. بلاهایی که چهره‌ها را عبوس می‌کند و انسان را از پا درمی‌آورد. قسم به خداوندی که دانه را شکافته و جانداران را آفرید، اگر مرا از دست بدهید آن‌قدر مشکلات ناگوار بر سر شما فرود می‌آید و بلاهایی نازل می‌شود که پرسش‌کنندگان در حیرت فرو می‌روند و بسیاری از کسانی که از آنها سؤال می‌شود توانایی پاسخ دادن ندارند. در آن زمان بین شما جنگ‌های سخت درمی‌گیرد و بلاها از هر طرف بر شما و خاندان من خواهد رسید تا اینکه خداوند باقی‌ماندهٔ نیکان را پیروز کند.