بریده‌هایی از کتاب تفسیر قرآن ۱؛ تاملی دیگر در قرآن و تفسیر

پیامبر در جای دیگر تأکید می‌کند و می‌فرماید: «فَإذا التَبَسَت عَلَیکم الفِتَنُ کقِطَعِ اللَّیلِ المُظلِمِ فَعَلَیکم بِالقُرآنِ» (آن‌گاه که فتنه‌ها همانند سیاهی‌های شب تیره شما را در بر گرفت، به قرآن پناه ببرید)

نسان از آغاز خلقت دربارهٔ موجودات هستی می‌اندیشید و تأمل می‌کرد و موجود و یا نیرویی کشف می‌کرد، سپس آنچه را یافته بود مُسخّر خود می‌کرد و از آن بهره می‌گرفت و با آن شیوهٔ زندگی و محیط پیرامونش را دگرگون می‌ساخت. این حرکت گامی در راه پیشرفت است که گام‌هایی دیگر نیز در پی دارد. آدمی سطری از کتاب

من از همین حروف شما استفاده می‌کنم: «الف»، «لام»، «میم». همین کلماتی که نزد شماست، نزد من هم هست: «حم عَسَقَ». این‌ها کلماتی است که شما و من استفاده می‌کنیم. همهٔ ما این حروف را می‌شناسیم، اما من قرآن می‌آورم و شما نمی‌توانید مانند آن را بیاورید. این تأکید بر عجز آنان و تأکید بر اعجاز قرآن است. بنابراین، «الم» و «حم عَسَقَ» و «کَهیعَصَ» و امثال آن همگی، تعبیراتی است از همین حروف الفبا.

قرآن در هر عصر و هر زمانی راهنمای ماست، هر قدر هم که پیشرفت‌ها زیاد شود. معنای حدیثی که از پیامبر (ص) و از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده که فرمودند: «قرآن ظاهر و باطنی دارد و باطن آن نیز باطنی دارد تا هفتاد بطن» این است که هر قدر در قرآن تعمق کنیم، عجایب آن پایان نمی‌پذیرد و به همهٔ ژرفاها و اعماق آن نمی‌رسیم.

قرآن چون دریاست، انسانی که اندکی درک و بینش دارد، یک متر در آن فرو می‌رود و کسی که درک و بینش بیشتری دارد، دو متر و آن‌کس که بینش بیشتر و بیشتری دارد، به عمق پنجاه متری می‌رسد. هرچه بیشتر غور کنی، امر جدیدی خواهی یافت. قرآن این‌گونه است؛ هرچه بیشتر غور کنی، امر جدیدی می‌یابی. بنابراین، قرآن راه جاودانگی اسلام است.

کسی از ما نخواسته است که در برابر تحول و پیشرفت مقاومت کنیم و از دستاوردهای انسانی بهره‌مند نشویم، بلکه باید هویت و اصالت خود را گم نکنیم و دستاوردهای جدید بشری را در چارچوب اصیل خود قرار دهیم و آن‌ها را با معیارهای خود بسنجیم؛ برخی را قبول و برخی را رد کنیم، تا از نو امتی با اصالت، با همهٔ ابعاد فکری و تاریخی و عملی مفهوم اصالت بسازیم.

انسان مخلوقی است که پیرامونش را موجودات هستی فراگرفته‌اند. میان او و این موجودات پیوند و ارتباط برقرار است. آدمی وقتی که می‌خواهد راه درست را در زندگی خود و در رابطه‌اش با هستی و همنوعانش تشخیص دهد، دین را می‌بیند و کتاب خداوند به او راه را نشان می‌دهد.

یعنی مثلاً در سورهٔ بقره از حروف «الف» و «لام» و «میم» بیشتر استفاده شده یا در سورهٔ مریم بیشتر از حروف «کاف» و «ها» و «یا» و «عین» و «صاد» استفاده شده یا در سورهٔ دخان از «حا» و «میم». هر سورهٔ قرآن از همین حروف است. این مسئله مثل این است که یکی از مهندسان بزرگ، بنای عظیمی بسازد و سایر مهندسان را به چالش بطلبد و به آنان بگوید: این بتن و این هم آهن و این هم چوب و شیشه؛ بنایی مثل آنچه من ساخته‌ام، بسازید. پیامبر می‌خواهد بگوید: ای جماعت، من حروفی از جای دیگر نیاورده‌ام، «الف» و «لام» و «جیم» و «دال» و «خاء» حروفی است که در اختیار شماست و من استفاده کرده‌ام و قرآن را که اعجاز است، آورده‌ام.

قرآن در هر عصر و هر زمانی راهنمای ماست، هر قدر هم که پیشرفت‌ها زیاد شود. معنای حدیثی که از پیامبر (ص) و از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده که فرمودند: «قرآن ظاهر و باطنی دارد و باطن آن نیز باطنی دارد تا هفتاد بطن» این است که هر قدر در قرآن تعمق کنیم، عجایب آن پایان نمی‌پذیرد و به همهٔ ژرفاها و اعماق آن نمی‌رسیم

درحقیقت، قرآن مهم‌ترین چیزی است که در زندگی مسلمانان وجود دارد، زیرا قرآن معجزهٔ جاودان رسول‌اللّه است. ما معجزاتی را که از رسول خدا در ایام حیات ایشان صادر شده، ندیده‌ایم و از آن‌ها فاصله داریم، اما قرآن معجزهٔ باقی و مستمر در دستان ماست.