راهنمای خواندن کتاب‌های داستایوفسکی

سال انتشار داستان: ۱۸۴۶

نخستین رمانی که فئودور داستایفسکی نوشت و منتقدان روسیه را به تحسین واداشت، کتاب بیچارگان است. او هنگام نوشتن این رمان کوتاه تنها ۲۰ سال داشت. این کتابْ همانگونه که از نامش هم پیداست، داستان انسان‌های بیچاره‌ای است که از فرط استیصال به مرگ راضی شده‌اند. فرم این رمان کوتاه بر پایه‌ی نامه‌نگاری است و نامه‌ها بین دو شخص ردوبدل می‌شود؛ یکی، دختری جوان به نام واروارا و دیگری، مردی مسن به اسم ماکار از خویشاوندان دختر. این دو همسایه‌ی هم در مجتمعی هستند و ترجیح می‌دهند به جای رودررو صحبت‌کردن نامه‌‌نگاری کنند تا همسایه‌ها هم برایشان شایعه درست نکنند. موضوع صحبت‌های آن‌ها فقر و بیچارگی است. ماکار کارمند اداره‌ی دولتی و خجالتی و گوشه‌گیر است و از بدذاتی همکارانش کناره می‌گیرد. همکارانش او را به باد تمسخر می‌گیرند و به همین دلیل او بیشتر از همیشه احساس تنهایی می‌کند. نامه نوشتن به واروارا تنها امید او به زندگی است.

سال انتشار داستان:۱۸۴۶

همزاد رمان کوتاهی درباره‌ی کارمند مرد معمولی است که دوست دارد در کارش ترفیع و پیشرفت کند. او کم‌کم دچار نوعی بیماری روحی می‌شود و حس می‌کند همزادی دارد که با او در رقابت است. گالیادکین اخلاق‌مدار و ساده است اما حس می‌کند همزادش حیله‌گر است و مانع پیشرفت او می‌شود.

سال انتشار داستان: ۱۸۵۹

داستایفسکی در این داستان با نقل اتفاقات روستای استپانچیکو، روابط انسانی و زندگی اجتماعی را در این جامعه‌ی کوچک به تصویر می‌کشد. او روسیه را در این قالب خُرد می‌آورد تا نمایانگر وضعیت نابسامان جامعه‌اش باشد.  سرگئی الکساندروویچ از سن‌پترزبورگ به وارسی املاک عموی خود در روستا احضار می‌شود. او آنجا درمی‌یابد که یک شارلاتان به نام اوپیسکین، املاک عمویش را غصب کرده است. در این بین، پای سرگئی به ازدواج با دختری از روستا باز می‌شود که از قصا، عمویش هم یک سر این ماجرای عاشقانه بوده است. اوپیسکین در این داستان عشقی وارد می‌شود و می‌خواهد دختر را به ازدواج با یک عقب‌مانده‌ی ذهنی وادار کند تا اینکه سرگئی تصمیم مهمی می‌گیرد. 

سال انتشار داستان:۱۸۴۷ 

این رمان کوتاه، داستان مردی منزوی به نام اردنیف است که به دنبال خانه می‌گردد. او سرانجام با زنی زیبا به نام کاترین آشنا می‌شود و با تعقیب او، در ساختمان محل زندگی او اتاقی اجاره می‌کند. کاترین همراه پیرمرد بداخلاقی به نام مورین زندگی می‌کند. داستان حول این سه شخصیت، یعنی اردنیف، کاترین و پیرمرد می‌گذرد.

سال انتشار داستان: ۱۸۴۸

داستان شب‌های روشن درباره‌ی مرد جوان و تنهایی است که در سن‌پترزبورگ دنبال هم‌صحبت و یار می‌گردد. او اغلب شب‌ها به پیاده‌روی می‌رود و در خلوت با خود صحبت می‌کند تا اینکه شبی به طور اتفاقی به دختری برمی‌خورد که کسی مزاحمش شده و از او طلب کمک می‌کند. مرد به یاری‌اش می‌شتابد و همین باعث می‌شود آن‌ها هم‌صحبت شوند. آشنایی این دو نفر با یکدیگر مانند نوری است که به زندگی پسر تابیده می‌شود. آن‌ها داستان‌ زندگی‌شان را برای هم تعریف می‌کنند و دختر راز عشقش را برملا می‌کند. دختر طعم عشق را به مرد می‌چشاند و در نهایت،‌ او را با حسی جدید که پیش از این تجربه نکرده بود تنها می‌گذارد. 

سال انتشار نازک دل: ۱۸۴۸

داستایفسکی در نوشتن داستان کوتاه هم تبحر خارق‌العاده‌ای دارد. این کتاب سه داستان کوتاه داستایفسکی را در دل خود دارد: نازک دل، رمانی در نه نامه، زن یکی یا شوهر دیگری زیر تخت. نازک دل داستان نازک‌دلی را روایت می‌کند که فاصله‌ی چندانی با خوشبختی ندارد اما هربار که به آن نزدیک می‌شود اتفاقی برایش می‌افتد. 

سال انتشار کتاب: ۱۸۶۶

جنایت و مکافات روان‌شناسانه‌ترین رمان داستایفسکی محسوب می‌شود. او طرح این داستان را در زندان ریخت. قهرمان مشهور این رمان جوان دانشجویی به نام راسکولنیکف است که به دلیل فقر و اعتقاداتش و البته وضعیت روحی‌ای که دارد، پیرزنی رباخوار و خواهر او را به قتل می‌رساند. پس از این ماجراست که وارد ذهن آشفته و پریشان راسکولنیکف می‌شویم که وضعیت خود را هرلحظه تحلیل و قضاوت می‌کند؛ تا حدی که نمی‌تواند از پول و جواهرات پیرزن استفاده کند. در این بین، سونیا که راسکولنیکف شیفته‌ی اوست وارد داستان می‌شود و به یاری او می‌شتابد. شهرت این داستان به توصیفاتی است که داستایفسکی از حالات روحی انسان می‌کند. 

سال انتشار داستان: ۱۸۶۲

این رمان کوتاه داستان یک اتفاق مسخره در طول یک شبانه‌‌روز است. سه ژنرال که یکی از آن‌ها ایوان ایلیچ است دور میز جمع می‌شوند تا درباره‌ی اصلاحات اداری و… صحبت کنند. بینشان اختلاف پیش می‌آید و با دلخوری از هم جدا می‌شود. ایوان ایلیچ به خاطر می‌آورد که آن شب مراسم ازدواج یکی از کارمندان زیردستش است؛ بنابراین تصمیم می‌گیرد به این مراسم برود. حضور او به به‌عنوان ژنرال در مکانی که متعلق به مردم عادی و فرودست جامعه است، منجر به خلق صحنه‌های متعارضی می‌شود که تنها داستایفسکی می‌تواند روایتشان کند. ایوان خیال می‌کند حضورش در این مراسم کاری شایسته و انسان‌دوستانه است؛ حال آنکه رفتارش چیز دیگری را نشان می‌‌دهد. آنچه مردم از او می‌بینند تبختر و خودخواهی است. 

سال انتشار کتاب: ۱۸۶۴

این کتاب از زبان مردی روایت می‌شود که به دلیل تفاوتش با سایر اطرافیانش و همچنین آگاهی‌ای که به محیط پیرامونش دارد، به گوشه‌ی تنهایی در زیرزمین پناه برده است. او شروع به نوشتن یادداشت‌هایی می‌کند که نشان‌دهنده‌ی ذهنیت خاص و منحصربه‌فردش است. او پرسش‌های فلسفی دارد و با نوشتن، خودش را از تمام دغدغه‌های روانی‌اش خلاص می‌کند.

سال انتشار کتاب: ۱۸۶۷

داستایفسکی این داستان را تنها در ۲۶ روز و به دلیل بدهی‌داشتن نوشت. خود داستایفسکی نیز به نوعی بازی اعتیاد داشت و قمارباز را با الهام از همین عادتش نوشت.

رمان قمارباز داستان مردی به نام آلکسی است که معلم سرخانه‌ی بچه‌های یک ژنرال است. او به دخترخوانده‌ی ژنرال که پولینا نام دارد، دل می‌بندد و این عشق او را وارد قمار سنگینی می‌کند. او مجبور می‌شود برای حفظ شرافتش و کسب پول قمار کند و البته می‌خواهد در برابر پولینا سرافکنده نشود. آلکسیِ قمارباز وارد این بازی هیجان‌انگیز می‌شود؛ البته آلکسی‌ای که وارد این قمار می‌شود با آلسکی انتهای داستان فرق دارد. او در ابتدا به عشق پولینا قمار می‌کند؛ اما از جایی به بعد، هوسِ قماری دیگر او را می‌کشاند و جلو می‌برد. تعلیق‌های این داستان، آن را در بین بهترین رمان‌های کوتاه دنیا قرار داده است.

سال انتشار کتاب: ۱۸۶۱

این کتاب داستان مردم آزاردیده و تحقیر شده است؛ مردمی که باوجودآنکه بیچاره هستند اما انسانی و شایسته رفتار می‌کنند. شاهزاده الکسی که تحت تسلط پدرش است، تصمیم می‌گیرد با ناتاشا که از مردم فرودست جامعه است، فرار کند. اما پدر الکسی و پدر ناتاشا تمام تلاش خود را برهم‌زدن ازدواج این دو می‌کنند. الکسی با دختر یک اشراف‌زاده به نام کاترین آشنا می‌شود و این مثلث عشقی داستان را به سمت دیگری می‌برد.

سال انتشار داستان: ۱۸۵۹

داستان این رمان کوتاه درباره‌ی زنی به نام ماریا آلکساندراوناست که قصد دارد دختر زیبایش به نام زینا را به ازدواج مرد ثروتمند ولی پیر و نامتعادلی که به «عموجان» مشهور است دربیاورد و زمینه بلندپروازی‌های خود را فراهم کند.

سال انتشار کتاب: ۱۸۶۹

پرنس میشکین از نوادگان یک خانواده‌ی سلطتنی ورشکسته است که پدرش را در کودکی از دست داده و بیماری صرع دارد و منزوی، بی‌تجربه و بی‌اراده است. منظور از ابلهْ اوست که شخصیتی مهربان و خوش‌قلب دارد و سفره‌ی دلش را پیش همه باز می‌کند و از نظر بقیه، این خوش‌قلبی او نشانی از حماقتش است. ابله داستان رویدادها و فراز و نشیب‌هایی است که میشکین در میان تناقض‌ها، علاقه‌مندی‌ها و احساساتش تجربه می‌کند. تقابل پرنس با اشراف‌زاده‌ها و آدم‌های متکبر از جذابیت‌های این داستان است. 

سال انتشار کتاب: ۱۸۷۲

این کتاب سیاسی‌ترین و اجتماعی‌ترین داستان داستایفسکی است و روایتگر دورانی خاص از زندگی مردم روسیه است. وضعیتی که در نهایت به انقلاب روسیه منجر می‌شود و داستایفسکی مثل پیشگو حوادث آن را حدس می‌زند. او با ایدئولوژی و تعصب و تاثیر آن بر مردم مخالف است و می‌خواهد در این باره به مردم کشورش هشدار دهد.

شخصیت اصلی این کتابْ ستاوروگین معلم و پیشواست و سایر شخصیت‌ها و حوادث داستان حول او می‌چرخند. جن‌زدگان از داستان‌های پرشخصیت داستایفسکی محسوب می‌شود که به موضوع سیاسی و اجتماعی آن هم می‌خورد. این کتاب داستان آدم‌های انقلابی است که برای رسیدن به آرمان‌ها و اهداف خود از هیچ جنایتی روی گردان نیستند. مردمی که گویی جن‌زده شده‌اند. ستاورگین و پیوتر رهبران یک گروه انقلابی هستند. هدف آن‌ها سرنگونی تزار و رسیدن به قدرت است. آن‌ها گروهی را آموزش می‌دهند تا برای رسیدن به مقاصد گروه حتی از جان خودشان هم بگذرند؛ اما وقتی گروه در معرض تهدید قرار می‌گیرد آیا آن‌ها حاضرند یکی از خودشان را سربه‌نیست کنند تا عوامل تزارها رد گروه را پیدا نکنند؟ ستاوروگین و پیوتر می‌توانند آدم‌ها را به انجام هر کار شنیعی وادار کنند؛ این قدرت آن‌هاست.

سال انتشار رویای آدم مضحک: ۱۸۷۷

پس از خواندن چند رمان کوتاه و بلند از داستایفسکی، مجددا نوبت به خواندن چند داستان کوتاه از داستایفسکی می‌رسد. رویای آدم مضحک (رویای مردی مسخره) مجموعه چند داستان کوتاه از داستایفسکی است که هرکدام قلم سحرانگیز داستایفسکی در نوشتن داستان کوتاه را به رخ می‌کشند. نام این داستان‌های کوتاه از این قرار هستند: آقای پروخاشچین، پولزونکوف، دزد شرافتمند، درخت کریسمس و ازدواج، ماری دهقان، کروکودیل، رویای آدم مضحک.

سال انتشار کتاب: ۱۸۶۵

تمساح یکی از نمادین‌ترین و زیباترین رمان‌های کوتاه داستایفسکی است. این کتاب داستان مردی است که تمساح او را می‌بلعد؛ اما مرد در شکم تمساح زنده می‌ماند و به زندگی‌اش تا مدتی ادامه می‌دهد. داستانْ روایت ایوان از شکم تمساح است.

سال انتشار کتاب: ۱۸۷۰

داستان جالب این کتاب درباره‌ی دو مرد است؛ مردی که همیشه شوهر است و مرد دیگری که عیاش و ثروتمند است و نقطه‌ی مقابل او قرار می‌گیرد. داستان درباره‌ی دیدار ولچانینوف و تروسوتسکی است که سال‌های پیش رفاقتی با هم داشتند. ولچانینوف متوجه می‌شود همسر تروسوتسکی که سال‌ها پیش فوت کرده، معشوقه‌اش بوده و دختر آن دو، درحقیقت، دختر خودش است. همین موضوع سرنوشت این دو مرد را به هم وصل می‌کند.

سال انتشار کتاب: ۱۸۷۵

داستان جوان خامْ درباره‌ی نوجوانی است که با نوشتن خاطراتش، به مسائل زندگی و تجربه‌هایش اعتراف می‌کند و با یادداشت آن‌ها می‌خواهد آدم بهتری شود. لحن داستایفسکی در این کتاب شبیه به نوجوانی است که دارد پا به جوانی می‌گذارد. واگویه‌های این جوان و ارتباطش با پدر و شخصیت‌های دیگر زندگی‌اش از نکات جالب داستان است.

سال انتشار کتاب: ۱۸۸۰

خواننده‌ای که تا به اینجا پابه‌پای آثار داستایفسکی آمده است، با برادران کارامازوف می‌تواند این پرونده‌ی قطور و باارزش را به سرانجام برساند و با خیال خوش به خواننده‌ی حرفه‌ای آثار داستایفسکی تبدیل شود. خواننده متوجه می‌شود که داستایفسکی در برادران کارامازوف به چه تحولی دست پیدا می‌کند؛ تحولی که هم درشیوه‌ی داستان‌گویی‌اش مشهود است و هم در دیدگاهش نسبت به زندگی و مسائل فلسفی.

این کتاب ماجرای خانواده‌ی کارامازوف است متشکل از پدر، مادر، سه برادر و و فرزندی نامشروع و دارای معلولیت از مادری دیگر. داستانْ ماجرای قتل پدر خانواده است. فیودور پاولوویچ کارامازوف مردی بدکار و ظالم و ملاکی بدنام در روستایی در روسیه است و از هر فرصتی برای مسخره‌کردن دیگران استفاده می‌کند. دیمیتری، ایوان و آلکسی سه پسر فیودور هستند که هرکدام ویژگی منحصربه‌فرد خود را دارند و البته قسمتی از شخصیت پدر را نمایندگی می‌کنند. دیمیتری که پسر بزرگ‌تر است به ارتش می‌پیوندد و بی‌بندوبار می‌شود. ایوان به دانشگاه می‌رود و روزنامه‌نگار می‌شود و آلکسی هم به صومعه می‌رود و راهب می‌شود.

فیودور سه پسر را در کودکی رها کرده بود اما وقتی آن‌ها بزرگ می‌شوند نزد پدر برمی‌گردند تا حق پایمال‌شده‌ی خود را به روش خود بستانند. ماجرایی بین دیمیتری و پدر رخ می‌دهد و درنهایت، پدر به قتل می‌رسد. پس از این قتل، هرکدام از فرزندها سرنوشتی پیدا می‌کنند و از لحاظ روحی دگرگون می‌شوند. یکی از پسرها را به ظن قتل دستگیر می‌کنند و داستان در ادامه، به زندانی‌شدن پسر و نجات او توسط بقیه‌ی خانواده‌اش می‌پردازد. این کتاب بهترین منبع برای درک و شناخت روسیه‌ی تزاری و ساختارهای روستایی و شبکه‌های اجتماعی و وضعیت روحی و روانی مردم در آن دوره از روسیه (قرن ۱۹ میلادی) است.