معرفی کتاب‌های ممنوعه در جهان

این کتاب از ایرج پزشکزاد هم مانند دایی جان ناپلئون سال‌ها در ایران چاپ نمی‌شد. اولین چاپ آن بر می‌گردد به سال ۱۳۳۷ و جدیدترین چاپ آن پس از سال‌ها در مرداد ۱۳۹۹ است. هنوز از اینکه این کتاب دستخوش سانسور شده یا نه، اطلاعی نداریم. اما نکته مهم این است که این نسخه تنها نسخه قانونی این کتاب است و حق تالیف آن به ایرج پزشکزاد پرداخت می‌شود. این کتاب ماجرای ماشالله خان دربان بانک است که اهل مطالعه کتاب‌های تاریخی است. به خاطر علاقه و اشتیاق زیادی که به این کتاب‌ها و به خصوص دوره تاریخی خلافت هارون‌الرشید دارد، آرزو می‌کند در این دوره زندگی کند. برای همین روزی پیش مرتاضی هندی می‌رود تا او را به این دوران منتقل کند و مرتاض هم همین کار را می‌کند…

خواندن کتاب‌هایی که جوایز معتبر جهانی گرفته‌اند، انتخاب خوبی است. کتاب «موش‌ها و آدم‌ها» که جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کرده است، یکی از همین کتاب‌هاست. «جان اشتاین‌بک» نویسنده‌ی شناخته‌شده آمریکایی در این کتاب به سراغ دنیای آدم‌ها رفته است و با روایت آرزوهای آنها، در قالب این داستان به مامنی می‌پردازد که افراد از تنهایی به آن پناه برده‌اند؛ یعنی همان آرزوهایشان. او به‌خوبی توانسته از پس پرداختن به ماهیت رویا و توانایی نیروهای بیرونی و دیگر اتفاقات در جلوگیری از رسیدن آدمی به رویاهایش بربیاید و زندگی، مشغولیات و تمنیات طبقه کارگر را به بهترین نحو در میان آنها بگنجاند. او با روایت زندگی دو کارگر و تصویر آرزوی آنها برای خرید یک مزرعه و در پی آن مستقل شدن و ایجاد تغییر در زندگی خود، قالب داستانی این کتاب را پیش برده است و در چهارچوب یک داستان ساده، نه‌تنها از قدرت رویا سخن می‌گوید که تلاش دارد به مفهوم پاینده بودن این عنصر در ذهن آدمی نیز اشاره داشته باشد.

کمدی سیاه پادآرمانشهری و خشن آنتونی برجس، داستان نوجوانی به نام الکس است که از آزار و شکنجه‌ی مردم لذت می‌برد. بعد از بازداشت، الکس می‌فهمد که دولت درمان جدیدی برای کنترل خشونت و آزارگری ابداع کرده. او تصمیم می‌گیرد تحت درمان قرار بگیرد، اما این درمان خود شکنجه‌ی بزرگ‌تری است.

کورت ونه‌گات جونیر در رمان سلاخ‌خانه شماره پنج یا جنگ صلیبی کودکان، داستان جوان عجیبی به نام بیلی پیلیگریم را روایت می‌کند که می‌تواند در زمان حرکت کند و آینده را ببیند. بیلی که سرباز ارتش آمریکاست از جنگ نفرت دارد و مخالف کشتار است. او در حین بمباران درسدن توسط متفقین، اسیر و زندانی آلمانی‌هاست و به چشم خود نابودی انسان‌ها و سوختن یک شهر را می‌بیند.

میلان کوندرا یکی از مهم‌ترین نویسندگان حال حاضر دنیاست که نزدیک به ۵۰ سال است در تبعید زندگی می‌کند. او زمانی در پراگ به دنیا آمد که کشورش از اقمار شوروی محسوب می‌شد و هیچ استقلالی نداشت. کوندرا هم مثل دیگر روشنفکران کشورش همیشه با حکومت تعارض داشت و دائماً در معرض تهدید و خطر بود. بعد از بهار پراگ و حمله‌ی شوروی، سرکوب دگراندیشان و روشنفکران هم آغاز شد. کوندرا که از مهم‌ترین چهره‌های روشنفکر مخالف محسوب می‌شد دچار محدودیت‌های زیادی شد، ازجمله اینکه دیگر هیچ‌کدام از کتاب‌های او مجوز چاپ نگرفتند. او چند سال بعد به فرانسه تبعید شد و دولت تابعیت چکی او را سلب کرد.

در زمان جنگ جهانی دوم و هم‌زمان با بمباران شهرهای انگلیس، دانش‌آموزان یک مدرسه را از کشور خارج می‌کنند تا به جای امنی برده شوند. اما در میانه‌ی راه هواپیمای آنان سقوط می‌کند و بچه‌ها خود را در جزیره‌ای دورافتاده و بدون سکنه می‌یابند. خلبان و دیگر بزرگ‌ترها کشته شده‌اند و فقط بچه‌ها زنده مانده‌اند. تنهایی، رهایی و تلاش برای بقا این دانش‌آموزان مؤدب انگلیسی را به هیولاهایی تبدیل می‌کند که حتی دست به جنایت می‌زنند.

کتاب دو قرن سکوت اثری بزرگ و ارزشمند از استاد عبدالحسین زرین‌کوب است. این کتاب درباره سرگذشت ایران در دو قرن پس از حمله‌ی اعراب به ایران و ورود اسلام به سرزمین ماست. در این کتاب زرین‌کوب سعی کرده رویدادهای تاریخی مختلف را بررسی کند. درباره این برهه حساس تاریخی عموم نویسندگان سکوت کرده‌اند و یا نگاهی اجمالی به این دوره داشته‌اند. اما این دوره از اهمیت بسیاری برخوردار است، چرا که سنگ‌بنای روند تاریخی جدیدی در سرزمین ما شده است. این کتاب پس از انتشار ماجراهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. تا مدت‌ها دو قرن سکوت جزو کتاب های ممنوعه بوده و نسخه‌ی افست آن در خیابان‌ها به فروش می‌رسید. اما این روزها مجددا منتشر شده است.

بیشتر ما کتاب قلعه حیوانات را با این جمله‌ی معروفش به یاد می‌آوریم: «همه حیوانات برابرند اما بعضی برابرترند». «جرج اورول» در این کتاب با زبانی نمادین به بیانی توصیفی از جامعه می‌پردازد. خصوصیاتی که در این نمادها قابل دریافت هستند می‌توانند برای هر جامعه‌ای صدق کنند و همین امر داستان را به‌شدت باورپذیر کرده و نظر طرفداران زیادی را به خود جلب کرده است. نویسنده جامعه‌ای از حیوانات را به تصویر کشیده که با تصویری از یک جامعه آرمانی و با ترسیم یک هدف غایی به پا خاسته و جنبشی جمعی را آغاز می‌کنند. در میانه‌های راه اما اتفاق‌هایی پیش پای این جنبش قرار می‌گیرد که آن را از مسیر اصلی خود خارج می‌کند و این امر تا بدان جا پیش می‌رود که به‌تدریج چیزی از آن ایده‌آلِ نابِ ترسیم‌شده، باقی نخواهد ماند. روایت قلعه حیوانات به‌قدری ملموس است و نمادها چنان قابل‌تشخیص هستند که کتاب در ترجمه‌های مختلف خود نیز موفق بوده و خوانندگان و طرفداران زیادی برای خود پیداکرده است.

«جروم دیوید سالینجر» که نام او را بیشتر به‌صورت «جی.دی. سالینجر» بر روی کتاب‌ها دیده‌ایم در این کتاب خود به روایت «تضاد» می‌پردازد. قهرمان داستان جوانی است که نه‌تنها در دنیای بیرون که در درون خود نیز با تضاد مواجه شده است و همین اتفاق سبب شده تا در جای‌جای کتاب با نوعی حدیث نفس و واگویه‌های خودمانی قهرمان با خودش مواجه باشیم. شخصیت اصلی داستان نمونه‌ای ساده و حاضر از جوانی است که می‌تواند در هرکجای دنیا زندگی کند و این همزادپنداری سبب اقبال خوانندگان به کتاب شده است. روایت چنان دل‌نشین و ساده بیان‌شده که حتی در زبانی غیر از زبان‌اصلی نیز بر دل خواننده می‌نشیند و باورپذیر می‌نماید. همین موضوع سبب شد که این کتاب در فهرست کتاب‌های برتر جهان قرارگرفته و در سایت گودریدز رای نسبتا بالایی را از سوی خوانندگان به خود اختصاص دهد. این کتاب در میان نوجوانان و جوانان نیز طرفدار بسیاری دارد.

داستانی تخیلی با بن‌مایه سانسور و حذف کتاب از چرخه زندگی انسان. روایتی جنجالی از دنیایی که خواندن یا داشتن کتاب در آن جرم محسوب می‌شود. داستانی چالش‌برانگیز که در آن یک آرمان‌شهر معکوس تصویر شده است؛ جایی که آزاداندیشی را برنمی‌تابند و آدم‌ها با استفاده از داروهای شادی‌آور روح و جان خود را واگذار کرده‌اند. داستان به توصیف جامعه‌ای می‌پردازد که در آن کتاب‌ها را از بین می‌برند و صاحبان آنها را به جرم داشتن کتاب، محکوم می‌کنند. «ری بردبری» برای این کتاب خود موفق به کسب جوایز ادبی مختلفی شده است. بعدها فیلمی با همین نام و به اقتباس از این کتاب ساخته شد که تماشاگران زیادی از آن استقبال کردند.

«تبصره ۲۲» کتابی در مورد جنگ و علیه آن است. نام کتاب از قانون حاکم در روایت کتاب گرفته‌شده است که می‌گوید: «اگر کسی با میل خود در ماموریت‌های مرگبار جنگی شرکت کند، دیوانه است، پس می‌تواند تقاضای معاف شدن بدهد، اما همین درخواست معافیت نشان می‌دهد که او سالم و عاقل است پس شرایط لازم برای معاف شدن را ندارد». قانونی که فرد را در چرخه‌ای خود تکرارشونده قرار می‌دهد. واکنش‌ها به این کتاب را می‌توان جمع اضداد نامید. عده‌ای آن را تحسین کرده و ستوده‌اند و برخی دیگر آن را رد کرده‌اند. تحسین‌کنندگان بر این باورند که کتاب «تبصره ۲۲» نه‌فقط در باب تقبیح جنگ که اثری در نقد دنیای مدرن و تعاملات جاری در آن است. قرارگیری در طیف متنوعی از رد و تحسین مانع حضور این کتاب در رده برترین‌ها نشد بلکه این اثر در جایگاه پرفروش‌های بازار نشر نیز قرار داشت. بااینکه از زمان انتشار کتاب مدت‌ها گذشته است اما روایت آن همچنان برقرار و به‌روز است. گویی نویسنده‌ای از همین روزگار اخیر، دست‌به‌قلم برده و آن را نگاشته است.

نویسنده روس «بوریس پاسترناک» در این کتاب با روایت زندگی یک پزشک در تاریخ روسیه پیش می‌آید و در خلال روایت کردن احوال و زندگی او رویدادهای بزرگ این کشور را نیز به تصویر می‌کشد. انتشار این کتاب تا سال‌ها پس از نوشته شدنش جزو کتاب های ممنوعه بود. چراکه آن را خلاف سیاست رایج در شوروی سابق می‌دانستند. بر اساس این کتاب یک فیلم و یک سریال با همین عنوان نیز ساخته‌شده است.

ایرج پزشک‌زاد با هنرمندی تمام توانسته با خلق شخصیت‌هایی که نماینده مردم مختلف جامعه از طبقات اجتماعی متفاوت هستند، داستانی جذاب خلق کند. شخصیت‌پردازی‌های درست و دقیق و ساختار صحیح نوشتار سبب شد تا داستان باورپذیر و دلنشین بنماید. قلم روان پزشک‌زاد و بیان ساده‌ای که برای روایت خود انتخاب کرده تاثیری انکارناپذیر بر موفقیت این اثر داشته است. این کتاب پایه‌ی یک مجموعه تلویزیونی به همین نام و به کارگردانی ناصر تقوایی شد که این اثر هم طرفداران بسیاری داشته و دارد. اصول یاد‌شده در موفقیت کتاب در کنار توانمندی کارگردان، نقش مهمی در تاثیرگذاری این سریال داشته‌اند و همین امر سبب شد تا نظر جمع زیادی از مخاطبان به آن جلب شود. نویسنده پزشک‌زاد در کتاب «دایی جان ناپلئون» ضمن تصویرسازی نقادانه از جامعه ایرانی به‌خوبی توانسته انعطاف و شادابی آن را نیز نشان دهد. این کتاب تا سال‌ها پس از انقلاب جزو کتاب های ممنوعه بود.

دکتر غلام‌حسین ساعدی نامی آشنا در حوزه رمان و نمایشنامه‌نویسی است. کتاب «ترس‌ولرز» از این نویسنده‌ی معاصر در سال ۱۳۴۷ به چاپ رسیده، مدتی در فهرست کتاب های ممنوعه بوده و پس‌ازآن بارها تجدید چاپ شده است. ساعدی در این اثر خود با هنرمندی تمام بستری خیالی برای روایتش خلق کرده است. او کلیدواژه‌های آشنایی به ما می‌دهد گویی روایت در ایران و در منطقه‌ای در جنوب کشور اتفاق افتاده است اما درعین‌حال خبری از دیگر المان‌های مرتبط با بوم مانند کلمات مرسوم در لهجه افراد و یا مکان‌ها نیست. او در این روایت توانسته به القای مفهوم ترسی که در عدم آگاهی رخنه کرده و آدمی را هرلحظه تحت‌فشار بیشتری می‌گذارد، بپردازد. ساعدی در این کتاب با پرداختن به ترس برآمده از وهمی غریب، تلاش کرده به قدرت و تاثیرگذاری «افکار» پرداخته و برتری توان «فکر» و «اندیشه» بر توان «شخص» را مدنظر قرار دهد. نویسنده به‌خوبی توانسته قدرت وهم خواننده را هوشیار و فعال نگه‌داشته و به مدد آن ماجراهای داستان خود را پیش ببرد. در این روند ساعدی تلاش کرده برداشت شخصی خود به‌عنوان نویسنده را از روند ماجرا دور نگه‌داشته و داستان را بر پایه بستر روایی تعریف‌شده پیش برد. او خواننده را در متن داستان درگیر کرده و او را وادار به تفکر در باب چرایی رخ دادن اتفاقات مختلف داستان می‌کند. خواننده در این حالت با بهره‌گیری از توان ذهنی و قدرت تحلیل خود به نتیجه درستی در حوزه رخداد‌های واقع‌شده می‌رسد و یا همچون قهرمانان داستان در هاله‌ای از ترس فرو می‌رود.

عزازیل نامی است که به شیطان نسبت می‌دهند. تا به حال کتاب‌های زیادی را به این نام نسبت داده‌اند. شاهین نجفی کتابی با عنوان ازازیل دارد که جزو کتاب‌های ممنوعه است. بوریس آکونین هم کتابی با عنوان عزازیل دارد. کتابی جنایی که به شدت پیچیده و البته جذاب است.

در اینجا ما قصد داریم کتاب دیگری با همین نام معرفی کنیم. عزازیل نوشته یوسف زیدان، داستانی است که از روی پوست‌نوشته‌های کشف شده در سایت های تاریخی شمال شرقی شهر حلب بازنویسی شده است. یوسف زیدان متن این پوست نوشته‌ها را ترجمه کرده و در قسمت‌هایی که متن قابل خواندن نبوده، داستان را با قلم توانمند خود تکمیل کرده است. این کتاب پیچیده و مرموز است. پیشنهاد می‌کنیم اگر به موضوع‌های تاریخی علاقه دارید، این کتاب را بخوانید.

معصومه، نوجوانی در تهران پیش از انقلاب، دختری معمولی در یک خانواده‌ی مذهبی است که دانش‌آموزی موفق است و برخلاف میل خانواده‌اش، علاقه‌ی زیادی به تحصیل و درس خواندن دارد. او روزی در راه مدرسه با مردی آشنا شده و عاشق او می‌شود، اما زمانی که خانواده‌اش نامه‌های او را کشف می‌کنند، او را متهم به بی‌آبرویی می‌کنند. معصومه توسط برادرش به‌شدت مورد ضرب‌و‌شتم قرار می‌گیرد و والدینش با عجله ازدواج او با مردی را ترتیب می‌دهند که معصومه هرگز او را ندیده است…

کتاب سهم من رمانی اجتماعی و جذاب است و مخاطب را با تضادهای جامعه‌ی ایرانی آشنا می‌کند. این رمان تا مدتی حتی اجازه‌ی چاپ هم نداشت، اما پس از چاپ، مخاطبان بسیاری از آن استقبال کردند. ویژگی‌های مختلف داستان و همذات‌پنداری افراد جامعه با داستان سبب شد افراد زیادی این رمان را بخوانند و آن را به یکدیگر معرفی کنند.

رادیو رو طاقچه اسم پادکست طاقچه است. در رادیو رو طاقچه ما به کوچه پس کوچه‌های دنیای کتاب‌ها سر می‌زنیم و هربار داستانی تازه و متفاوت را برای شما درباره دنیای کتاب‌ها تعریف می‌کنیم. در قسمت اول این پادکست به سراغ کتاب‌هایی رفته‌ایم که زمانی داشتنشان جرم بود و نویسنده برای نوشتن کتاب آزارده شده است. ممنوعه شما را به طرف دیگر خط قرمز حکومت‌ها می‌برد. با گوش دادن به این قسمت سری بزنید به دنیای کتاب‌های ممنوعه.