کتاب‌هایی که دنیای زنان را روایت می‌کنند

قهرمان این کتاب، یک نفر نیست بلکه جمعی از زنان است. زنانی که نه شاعر و فیلسوف و دانشمند هستند و نه قهرمانان و نام‌آوران جنگ. آن‌ها زنان ساده و معمولی‌ای هستند که به نوعی درگیر جنگ جهانی بوده‌اند و چهره‌ی زنانه‌ی آن را روایت می‌کنند. نویسنده در این کتاب، از شیوه‌ی مصاحبه‌ی رو در رو بهره برده و در نتیجه، روایت‌های تازه و عریانی از زنان درگیر جنگ را، به تصویر می‌کشد. سوتلانا الکسیویچ اولین نویسنده‌ی تاریخ است که به خاطر نوشته‌هایش در ژانر مستندنگاری جایزه‌ی ادبی نوبل را در سال ۲۰۱۵ از آن خود کرد.

زنان، دشتان و جنون ماهانه، پژوهشی اسطوره‌شناختی و تاریخی درباره‌ی قاعدگی و نشانگان پیش از آن است. آیا تابه‌حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا زنان نویسنده، در آثار داستانی‌شان به عادت‌ماهانه و یا سندروم پیش از قاعدگی، به‌عنوان یک ویژگی طبیعی و زیستی روزمره، در توصیفات زنانه‌ی شخصیت‌های داستانی استفاده نمی‌کنند؟ امروزه درباره‌ی پی‌ام‌اس یا سندروم پیش از قاعدگی محتوای بیشتری نسبت به قبل تولید می‌شود. دختران و زنان با آرامش خاطر بیشتری به دوران قاعدگی خود اشاره می‌کنند؛ اما هنوز کتاب‌های کمی به این موضوع می‌پردازند. کتاب‌هایی هم که با این موضوع نوشته شده‌ غالباً در محدوده‌ی تعاریف و راهکارهای پزشکی‌ هستند. 

چرا شد محو از یاد تو نامم؟ نمونه‌ی اعلای یک کتاب علمی درباره‌ی زنان است که افسانه نجم‌آبادی، نظریه‌پرداز و تاریخ‌نگار ایرانی – امریکایی در آن به بازخوانی اسناد و مدارک تاریخی می‌پردازد تا به خواننده‌ی امروزی نشان دهد چگونه نقش زنان ایرانی در نوشته‌شدن تاریخ به حاشیه رانده شد. او از گمشدگانی سخن به میان می‌آورد که تاریخ‌نگاران در قبال آن‌ها کم‌کاری کرده و نادیده‌شان گرفته‌اند. کتاب چرا شد محو از یاد تو نامم؟ ۹ مقاله را در برمی‌گیرد. خواننده‌ی امروزی با مطالعه‌ی مقالات جذاب این کتاب از موضوعات مهمی آگاه می‌شود؛ برای مثال چه شد که مدرنیته با اسلام‌ستیزی و اسلام با سنت‌گرایی معادل شد، چه شد که دوگانگی بین زن آزادی‌خواه و زن دینی به دو مقوله‌ی متخاصم تبدیل شد، چه شد که امروز برای افراد دشوار است که هم خود را فمینیست بدانند و هم مسلمان. 

بعد از تحولات ۱۹۸۹ و پایان حکومت کمونیستی، خانم اسلاونکا دراکولیچ، روزنامه‌نگار اهل کرواسی برای تهیه‌ی گزارش به کشورهای اروپای شرقی می‌رود، حاصل این سفر کتابی درباره‌ی وضعیت زندگی زنان اروپای شرقی در زمان حکومت‌های کمونیستی می‌شود. شاید عبارت پایان کمونیسم جذاب باشد و روی کار آمدن دولت دموکراتیک اتفاقی عالی تلقی شود؛ اما نویسنده‌ی کتاب در سفرها و با زندگی در میان زنان متوجه می‌شود که کمونیسم هنوز در جای خود باقی مانده است. 

کتاب زنان بدون مرز ۱۰۰ زن تأثیرگذار از سراسر دنیا را معرفی می‌کند و از نظر زمانی، قدیمی‌ترین زنان مانند سافو، شاعر یونانی، متولد ۶۳۰ قبل از میلاد تا ملاله یوسف‌زای، فعال پاکستانی متولد ۱۹۹۷را در بر‌می‌گیرد. این کتاب بدون پیش‌داوری‌های ایدئولوژیک، زنان اندیشمند و پیشگام را، فارغ از رنگ، پوست و نژادشان به مخاطبان می‌شناساند. زنانی که جسور بودند، شجاعانه راه را برای دیگر زنان هموار کردند و حق بیان اندیشه را برای زنان دوران خود به دست آوردند. یادداشت‌ها کوتاه و همراه با تصاویر گرافیکی جذاب از زنان است. 

رمان عادت می‌کنیم با صحنه‌ای آغاز می‌شود که در آن آرزو، شخصیت اصلی داستان، توانایی‌اش در پارک‌کردن ماشین را به رخ مردان می‌کشد و پس از آن وارد بنگاه معاملات ملکی می‌شود که مدیریت آن را بعد از فوت پدرش به عهده گفته است. او در زندگی با سختی‌ها و دغدغه‌های فراوان دست‌وپنجه نرم می‌کند. آرزو از یک‌ طرف، زنانگی سنتی را کنار گذاشته و وارد قلمروی مردان که بنگاه معاملاتی است شده تا هم قرض‌های پدرش را بدهد و هم از عهده‌ی مخارج دختر و مادرش برآید. از طرف دیگر، او تمایل به پیوند دوباره با زنانگی دارد و تصمیم می‌گیرد که وارد یک رابطه‌ی عاطفی شود. 

زن‌ها سه گزینه برای رأی‌دادن دارند؛ هیچ کاری نکن، بمان و بجنگ و یا برو.

در جامعه‌ی کوچک منونیت، زنان متوجه جنایتی هولناک می‌شوند؛ ۸ نفر از مردان شب‌هنگام و در خواب دختران و زنان را مورد آزار شدید قرار داده و تقصیر را به گردن شیاطین و گناهکاریِ زنان می‌‌انداختند. وقتی که این فاجعه اثبات می‌شود پلیس آن‌ها را دستگیر کرده و به زندان می‌اندازد؛ نقطه‌ی آغاز رمان همین‌جاست، آنجا که مردان دستگیر می‌شوند تا در واقع از خشم زنان در امان باشند و همچنین به زنان اولتیماتوم داده می‌شود که باید آن مردها را ببخشند. حالا زمان تصمیم‌گیری زنان است. گروهی از آن‌ها به نمایندگی از بقیه پنهانی جمع شده و می‌خواهند تصمیم بگیرند که در برابر جنایات فجیعی که در حقشان صورت‌گرفته چه باید بکنند. ازآنجاکه این اتفاق در جامعه‌ای بسته و مذهبی اتفاق می‌افتد که زنان در آن جداافتاده و بی‌سواد هستند، از تنها شخصیت مرد رمان می‌خواهند که صورت‌جلسه‌ها را بنویسد.

بانو گوزن، نوشته‌ی مریم حسینیان، روایت پرکشش، تلخ و جذاب از زندگی زن جوانی به نام طاهره است که از همان ابتدای داستان اعلام می‌کند که بچه نمی‌خواهد و مادری را سدّ راه موفقیت می‌بیند. داستان از زبان طاطا یا همان طاهره بیان می‌شود. او درست زمانی که برای شروع کار جدید برنامه‌ریزی کرده، می‌خواهد مسیر زندگی‌اش را تغییر دهد و حاضر است برای دستیابی به موفقیت حتی اخلاقیات را زیر پا بگذارد، متوجه می‌شود که باردار است. خبر بارداری و پس از آن دستور پزشک بر استراحت مطلق ناگهان همه چیز را خراب می‌کند. در همین زمان استراحت است که نمادها و نشانه‌هایی مثل حضور گوزن و صحبت با درخت به‌تدریج خود را نشان می‌دهند و ویرانی تازه آغاز می‌شود. 

رمان روز خرگوش از دو بخش تشکیل شده است؛ روز آذین و روز آزیتا عناوینی است که بلقیس سلیمانی برای بخش‌های رمان خود انتخاب کرده و خواننده را با یک روز از زندگی آذین و آزیتا مواجه می‌کند. این اثر با زبانی روان و به دور از هرگونه پیچیدگی، زندگی دو زن را روایت می‌کند و نشان می‌دهد که آن‌ها در فرازونشیب‌ها و سختی‌های زندگی چطور عمل می‌کنند و با وجود تضاد شخصیتی چطور در این جامعه در نهایت به یک نقطه می‌رسند. 

زندگی پنلوپه یا پنی، از دور بسیار آرام و موفق به نظر می‌رسد؛ زنی شاد، مردی موفق، فرزندهایی دوست‌داشتنی و یک زندگی آرام و بی‌حاشیه. بااین‌حال زندگی در این چیزها خلاصه نمی‌شود؛ پنی هم یک روز به‌صورت اتفاقی حس می‌کند زندگی‌اش به‌شدت درگیر ملال شده و دیگر نمی‌تواند مشکلات زندگی زناشویی‌اش را حل‌وفصل کند. درواقع پنی حس می‌کند باید از زمان‌های باقی‌مانده‌ی زندگی‌اش استفاده کند و طعم هیجان و شور را بچشد. دایره‌ی امنش را ترک کند، باید سختی و خطرات را به جان بخرد و تحت هیچ شرایطی به ملال و روزمرگی تن ندهد.

کتاب سهم من اثر پرینوش صنیعی نویسنده‌ی معاصر ایرانی است و برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۸ منتشر شده است. داستان این کتاب در دوران جنگ ایران و عراق رخ می‌دهد و به شکل زیبایی، زندگی یک خانواده‌ی ایرانی را در طول این دوران به تصویر می‌کشد. نویسنده در این رمان با استفاده از زبانی ساده و در عین حال پویا، داستانی شگفت‌انگیز و جذاب را برای خواننده خلق می‌کند.

آخرین سال‌های جنگ جهانی دوم است و متفقین جنوب ایران را اشغال کرده‌اند. رمان تاریخی سیاسی سووشون مربوط به این دوره از تاریخ ایران است که در آن زندگی یک خانواده‌ی طبقه‌ی متوسط از زبان زن داستان روایت می‌شود. زری، همسر یوسف، زمین‌دار تحصیل‌کرده، آزاده، باانصاف و خیرخواه مردم است. تمام دغدغه‌ی زن این است که خانواده‌اش را حفظ کند و جلوی نابود آن را بگیرد درست مانند ایران که باید به طریقی از شرّ بیگانگان حفظ می‌شد. با اینکه گفت‌وگوهای درونی زری نشان از درک و آگاهی او نسبت به وضعیت موجود، جایگاه زنان و سرکوب آن‌ها دارد، با فعالیت‌های همسرش در مقابل سلطه‌گران مخالف است و رویکرد محافظه‌کارانه را پیشنهاد می‌کند؛ اما همین زری با مرگ همسرش تبدیل به زنی مبارز، مصلح اجتماعی و تسلیم‌ناپذیر می‌شود که قصد دارد قدم در راه شوهرش بگذارد و در راه برابری خواهی و عدالت به پا خیزد. 

رمان غم‌بار، نفس‌گیر و تأمل‌برانگیز هزار خورشید تابان از آن دست رمان‌هایی که است که تمام سلیقه‌ها را میخکوب می‌کند و صفحه به صفحه‌ی زندگی سراسر رنج زنان افغان را نشان می‌دهد. زندگی زنانی که هولناک‌ترین لحظه‌ها را تجربه می‌کنند و آنجا که خواننده تصور می‌کند که تاریک‌تر از این وجود ندارد، درد و وحشت افزوده می‌شود. 

وزارت درد اثر دوبراوکا اوگرشیچ نویسنده‌ای یوگوسلاو است. یوگوسلاو! چه صفت عجیبی. متولد کشوری باشی که دیگر وجود ندارد. داستان وزارت درد هم درباره همین موضوع است.

معلمی به نام تانیا بعد از شروع جنگ‌های داخلی و فروپاشی یوگوسلاوی به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی نامناسب، کشورش را به مقصد هلند ترک کرد. تانیا که دکترای زبان و ادبیات اسلاو را دارد، در دانشگاهی می‌تواند شغلی پیدا کند. در کلاسش همه مهاجران یوگوسلاوی و از اقوام و نژادهای مختلف هستند. تانیا وقتی با شرایط روحی بد شاگرادانش مواجه می‌شود، تصمیم می‌گیرد در کلاس نوستالژی بازی کند و با اینکار حس انقطاع از گذشته را در شاگردانش کم کند. به این کارش می‌گوید: «یوگونوستالژی».

این رمان، داستان سه زن  از سه نسل را در یک روز اما در سال‌های ۱۹۲۳ُ، ۱۹۴۹ و ۱۹۹۸ روایت می‌کند. زنانی که هر کدام به نوعی، از داستان «خانم دالاوی»، اثر ویرجینیا وولف، تاثیر پذیرفته‌اند. این سه زن، که به شدت از نظر شخصیت و سبک زندگی با یکدیگر متفاوت هستند، روند یکسانی از اتفاقات را تجربه می‌کنند. روز هر سه نفر آن‌ها، با امید به انجام کاری آغاز می‌شود. در ۱۹۲۳ خانم ویرجینا وولف در حال نوشتن کتابش است.در ۱۹۴۹ خانم براون در حال خواندن کتاب خانم دالاوی است و همزمان مراسم تولد همسرش را ترتیب می‌دهد. در ۱۹۹۸ نیز زنی میانسال مشغول ترتیب دادن جشن بزرگداشت برای دوستشُ ریچارد است. ریچارد نام او را خانم دالاوی گذاشته و غالبا او را با این نام می‌خواند. داستان، با ناامیدی و فاجعه در زندگی هر یک ادامه پیدا می‌کند و به کنار آمدن و عادت، ختم می‌شود.

فیلمی با همین نام در سال ۲۰۰۲ توسط استیون دالدری ساخته شده است که تماشای آن در کنار مطالعه این کتاب خالی از لطف نیست. نیکول کیدمن با بازی در این فیلم برنده جایزه اسکار بهترین بازیگر زن شد.

این کتاب، داستانی تکان دهنده دارد و بنابراین خواننده حین خواندن آن، بار مسئولیتی را بر دوش خود احساس می‌کند. این‌ها، داستان روایت شده توسط آن فرانک است. دختری که دو سال تمام، در اتاق زیر شیروانی به طور مخفیانه زندگی کرد تا شاهد اشغال کشورش هلند، توسط نازی‌ها باشد. او که تصمیم گرفته بود برای افشای زندگی واقعی مردم داستانش را به صورت مخفیانه به چاپ برساند، لو رفته و کشته شد و پس از او، پدرش، کار چاپ این دست نوشته‌های مدفون در شیروانی را به عهده گرفت.

هلن کلر را شاید بتوان یکی از بزرگ‌ترین قهرمانان زن جهان دانست. زنی که در ۱۸ ماهگی، بر اثر بیماری مننژیت بینایی و شنوایی خود را از دست داد اما  با آموزش‌های مربی با استعداد و کوشای خود، به اولین زن نابینایی تبدیل شد که توانست از دانشگاه فارغ التحصیل شود. او، پس از آن، به نویسنده‌ای موفق تبدیل شد. این کتاب، روایت دردناکی از سه روز پایانی بینایی اوست.

ملاله یوسف زی به کمک کریستینا لمب بخشی از سختی‌های دنیای زنان در خاورمیانه را به تصویر می‌کشد. این کتاب، داستان رشادت‌های حیرت‌انگیز دختری نوجوان است ساکن پاکستان. ملاله، که از اوضاع و احوال شهرش زیر سلطه‌ی نیروهای طالبان به تنگ آمده، شروع به وبلاگ نویسی می‌کند تا این احوال را به مردم جهان گزارش دهد. پس از دو سال و فاش شدن هویتش، تصمیم می‌گیرد تا به صورت علنی در راه تحصیل و حقوق زنان و دختران پاکستان مبارزه کند تا زمانی که توسط طالبان به ضرب گلوله، زخمی می‌شود.

در میان این کتاب‌ها جای روایتی از دنیای زنان در ایران معاصر خالی است. این کتاب، به طرز غریبی به زندگی روزمره‌ی نسل جوان نزدیک است. سه زن، با سه سرنوشت متفاوت اما آشنا برای تمامی ما، با نام‌های شبانه، روجا و لیلا. یکی درگیر مهاجرت و راضی کردن مادرش به این جدایی بی‌انتها، دیگری درگیر بیماری خواهرش و وسواس مراقبت، و سومی درگیر مردی که مهاجرت و تحصیل در کشوری دیگر را به زندگی با او ترجیح داده است. این کتاب، سیمای جدیدی از زن ایرانی را در ادبیات به تصویر می‌کشد که خواننده به هیچ وجه با آن غریبه نیست. این رمان در سال ۱۳۹۴ برنده جایزه ادبی جلال آل احمد شده است.