معرفی مشهورترین نمایشنامه‌های کلاسیک

تراژدی مانند مفاهیم خارق‌العاده‌ی دیگر مثل دموکراسی، فلسفه و اسطوره از یونان شروع شد. عمر تراژدی چیزی بیشتر از ۲۵۰۰ سال است، اما عمر نگاشته‌های آیسخولوس حتی از آن هم زیادتر است! چراکه او را پدر تراژدی می‌دانند. آیسخولوس اولین کسی بود که تصمیم گرفت آثاری را خلق کند که شنونده را با غم و اندوهی جانکاه بر جا می‌گذارد و جالب اینجاست که آثارش مخاطبان و شنوندگان بسیاری هم پیدا کرد. 

کتاب افسانه‌های تبای نمایشنامه‌های ادیپوس شهریار، ادیپوس در کلنوس و آنتیگونه را در خود گنجانده که همگی آثار بی‌همتا و جان‌داری هستند که از سوفوکل نویسنده و فیلسوف یونانی به جا مانده‌اند. همگی این آثار جدا از ارزش و غنای ادبی‌شان، لرزه‌های بزرگی را در رشته‌های دیگر مثل فلسفه، روانشناسی و منطق به پا کردند. کتاب افسانه‌های تبای را شاهرخ مسکوب به فارسی برگردانده که بهترین ترجمه‌ی موجود از این اثر است. 

ابداعات بی‌نظیر سوفوکل که ادبیات زمانه‌ی خودش را دچار دگرگونی‌های اساسی کرد، مثل مقدمه‌ای که بر خلق شخصیت سوم‌شخص و زاویه‌دید سوم شخص در آثار ادبی نوشت، ادبیات را دچار تحولاتی کرد که پیش از او سابقه نداشت.

مده‌آ نمایشنامه‌ای جنون‌آمیز، جذاب و تمام‌عیاری از اوریپید است که ماجرای خیانت، خشم و انتقام را در خود گنجانده. چنین قصه‌ای به‌راحتی می‌تواند تکراری یا عامه‌پسند به نظر بیاید چراکه هزاران نسخه‌ی مشابه با آن در سینما وجود دارد. چیزی که مده‌آ را تبدیل به یک نمایشنامه‌ی خواندنی و حیرت‌انگیز می‌کند که توانسته دو هزار و پانصد سال زنده بماند این است که توانست در یک جامعه‌ی پدرسالار یونانی نمایشنامه‌ای با یک شخصیت زن بالغ و مترقی را بیافریند. همین موضوع باعث شد تا نمایشنامه‌ای ساختارشکنانه خلق شود. 

زنان فنیقی یک نمایشنامه‌ی باستانی دیگر از یونان است که در جهان ادبیات و نمایش هم بسیار شهرت دارد. این اثر یک تراژدی است و درست مثل دیگر آثار اوریپید به نقد و نکوهش عقاید جامعه‌اش می‌پردازد. نمایشنامه‌ی زنان فنیقی پر است از ارجاعات اسطوره‌ای یونانی و البته نقد جامعه‌‌ی یونان که برای مواجه‌نشدن با حقیقت زندگی، خدایانی را برای خود ساخته بودند. 

یکی از موضوعاتی که باعث شده ائوریپید یا ائوریپیدس برای ابد باقی و جاودانه باقی بماند، این است که نگاهی ویژه به جایگاه زنان در جامعه‌ی خود داشته. همین نگاه تیزبینانه‌ی او است که آثار او را متمایز و فراموش نشدنی ساخته. داشتن چنین نگاه دقیقی نسبت به زنان و ستم جامعه‌ی مردسالار در هزاران سال پیش در میان نویسندگان مرد آنچنان مرسوم و متداول نبود، بنابراین ائوریپیدس و آثارش در دنیای امروز و مدرن ما ارزش و اهمیت صد چندان پیدا می‌کند. 

نمایشنامه‌های کتاب زنان تروا و توئستوس آثاری از سنکا فیلسوف و نویسنده‌ی یونانی است که در دورانی موحش برای زنان زندگی می‌کرد. او در نمایشنامه‌هایش به خوبی رنج زنان را منعکس می‌کرد و یکی از آزاردهنده‌ترین وجوه رنج‌های آنان را در اثری به نام زنان تروا نشان داد که پس از جنگ‌ از زنان به عنوان غنیمت و برده استفاده می‌شد. 

هملت روایتی است از سرگذشت غم‌انگیز شاهزاده‌ی دانمارک که پدرش به‌طرز مشکوکی به قتل رسیده است و او در پی انتقام از مسببین این ماجراست. در این میان او درمی‌یابد که پس از مرگ پدر، مادر و عمویش نیز با یکدیگر ازدواج کرده‌اند و این موضوع، آتش شک و تردید را در وجودش شعله‌ور می‌سازد.

تصویری که شکسپیر در این نمایشنامه از شخصیت هملت نشان می‌دهد، تصویر جوانی تحصیل‌کرده، متفکر و اهل مطالعه است که برای هرکاری بیش‌ازحد فکر می‌کند و همین موضوع سبب می‌شود تا ورود به عرصه‌‌ی عمل را به تعویق بیاندازد؛ چنان‌که خود او بارها و بارها در قالب جملاتی چون «عزم در سایه‌ی اندیشه بیمارگونه می‌نماید» و یا «ادراک از ما یک مشت ترسو می‌سازد» به این موضوع اشاره می‌کند.

خط اصلی نمایشنامه‌ی مکبث با یک پیشگویی آغاز می‌شود، جایی که سه ساحره در تقدیر مکبث به‌عنوان شخصیت اصلی داستان می‌بینند که روزی پادشاه خواهد شد و این موضوع، او را از مردی شریف و شجاع به موجودی خون‌خوار تبدیل می‌کند. 

از آن‌جایی که موضوع و کشمکش‌های جاری در داستان مکبث برای هر کارگردانی جذاب به‌نظر می‌رسد، همواره استقبال زیادی برای اقتباس از این نمایشنامه و برگردان آن در قالب سینما وجود داشته است که فیلم سریر خون، ساخته‌ی کوروساوا از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها است.

بیش از ۴۰۰ سال از نوشته‌شدن اتللو این شاهکار شکسپیر می‌گذرد. این اثر که یک تراژدی تمام‌عیار، زیبا و اندوه‌بار است، بیش از ۴ قرن است که سر خود را بالا گرفته. لازم نیست که عاشق ادبیات انگلستان باشیم یا شیفته‌ی ادبیات نمایشی تا نام شکسپیر و اتللوی مغربی را شنیده باشیم. شهرت اتللو آنقدر زیاد است که زمان و جغرافیا نتوانسته‌اند ذره‌ای گرد فراموشی بر روی آن بیندازند. 

این اثر جاودان از ویلیام شکسپیر به‌خوبی نشان می‌دهد حسادت چطور می‌تواند خانمان‌برانداز باشد. ماجرا از ازدواجی پرشور میان اتللو و بانوی اشرافی از ونیز به نام دزدمونا شروع می‌شود. در اثر ناپختگی و خامی کودکانه‌ی این زوج، آن عشق پرشور جای خود را به خشمی عمیق و نفرتی جانکاه می‌دهد و با فجایعی مرگ‌بار و خونین به پایان می‌رسد.

سادگی قصه، گیرایی و جذابیت و البته ارزشمند بودن رومئو و ژولیت تنها بخشی از دلایل مخاطبان برای خواندن چند باره‌ی این نمایشنامه‌ی شاهکار بی‌نقص از شکسپیر است. 

ماجرا از دلدادگی میان رومئو و ژولیت شروع می‌شود. پدر رومئو او را به کشوری دیگر می‌فرستد و ژولیت برای اینکه تن به ازدواجی اجباری ندهد، خودش را می‌کشد. رومئو به بالین محبوبش می‌رسد، اما او را مُرده پیدا می‌کند و از قصه‌ی جان‌باختن دخترک جانش را از دست می‌دهد.

نمایشنامه‌ی دکتر فاستوس یک اقتباس آزادانه از فاوست اثر جاودان گوته است. این اثر درست زمانی بازسازی شد که آلمان شکست سنگینی در جنگ جهانی خورده بود و در هم شکسته بود. آلمانی‌ها نیاز داشتند تا دوباره روحیه‌ی ملی‌شان را بازسازی کنند. اما توماس مان با این نبرد خیر و شر قصد نداشت تا به ساختن شرور دیگری همچون هیتلر کمک کند. چراکه خودش با قدرت‌گرفتن دیوانه‌ای به نام هیتلر به خاطر یک سخنرانی ضد نژادپرستی و در حمایت یهودیان آلمان راهی زندان شد. 

هنریک یوهان ایبسن یکی از ستون‌های اصلی ادبیات مدرن نروژ و نیز یکی از بزرگ‌ترین استادان هنر تئاتر است که به باور بسیاری از صاحب‌نظران او را می‌بایست هم‌سنگ سوفوکل و شکسپیر دانست. 

در میان همه‌ی آثار ایبسن، نمایشنامه‌ی دشمن مردم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این نمایشنامه که مشخصاً یک اثر سیاسی به‌شمار می‌رود، به ماجرای یک جامعه‌ی بزدل و خودمحور می‌پردازد که مردم آن با ظهور یک انسان دلسوز و شرافتمند، او را دشمن خود می‌پندارند. دشمن مردم در واقع نقدی جذاب علیه اکثریت، هیچ‌کاری نکردن، متوسط بودن و ترس است و شخصیت‌پردازی بی‌نظیر از مهم‌ترین ویژگی‌های آن به‌شمار می‌رود.

بیوه‌ی زیرک یک نمایشنامه‌ی کمدی جذاب است که در قرن ۱۸ میلادی نوشته شد که البته از نظر حرف و حدیث هم کم و کسری نداشت! چراکه شخصیت اصلی این نمایشنامه زنی است که در ابتدای دوره‌ی رنسانس برای استقلال و فردیتش تلاش می‌کند و طبیعتا این چیزی نبود که جامعه‌ای تازه از زیر یوغ کلیسا بیرون آمده آن را به‌راحتی بپذیرد. 

باغ آلبالو به‌عنوان آخرین اثر چخوف یکی از معروف‌ترین نمایشنامه‌های او است. داستان این نمایشنامه‌ از جایی شروع می‌شود که باغ آلبالوی معروفِ منطقه که سالیان سال به خانواده‌ای اصیل و اشرافی تعلق داشته، اینک به دلیل ورشکستگی آن‌ها توسط بانک به مزایده گذاشته شده است. در این میان نظر اعضای خانواده درباره این اتفاق ناگوار متفاوت است و تنها وجه اشتراک آن‌ها این است که هیچ‌یک تلاشی در جهت حفظ تنها سرمایه‌ی خانوادگی خود نمی‌کنند. 

با نگاهی نمادین، باغ آلبالو را می‌توان نماینده‌ی مقطع خاصی از تاریخ روسیه دانست: نقطه‌ی زوال اشرافیت خو کرده به رفاه و به قدرت رسیدن طبقه‌ی تلاشگر تحت سلطه‌ی آن‌ها. از دیگرسو این اثر را شاید بتوان نماینده‌ی ارزش‌هایی دانست که هرچند در ظاهر فریاد پاسداشت آن‌ها سر داده می‌شود اما در عمل هیچ‌کس برای حفظ آن‌ها قدمی برنمی‌دارد و در نهایت قربانی بی‌تدبیری متولیان خویش می‌گردند.

از دیگر نمایش‌نامه‌های شاخص چخوف می‌توان به سه‌خواهر اشاره کرد. این بار هم چخوف در قالب یک طرح ساده و باورپذیر، برشی از زندگی سه خواهر اهل مسکو را روایت می‌کند که پرچمدار نسل خسته‌ی روسیه‌ی پایان قرن 18 هستند. این سه خواهر به دلیل شغل پدرشان -که از دنیا رفته است- به شهری کوچک و دورافتاده مهاجرت کرده و به همراه بردارشان زندگی می‌کنند. 

آن‌چه چخوف به‌عنوان مهم‌ترین بارزه‌ی این خانواده به آن می‌پردازد این است که آن‌ها همواره در آرزوی بازگشت به مسکو به‌سر می‌برند؛ چنان‌که گویی این شهر و مردمانش برای آن‌ها کافی نیستند. علاوه‌بر نمادهای سیاسی و اجتماعی، خواندن این نمایشنامه برای مخاطب یادآور آرزوهایی است که به مرور زمان کم‌رنگ شده و عاقبت از سر ناچاری به فراموشی سپرده شده است.

برای کسانی که آشنایی کمی با دنیای نمایشنامه‌ها دارند، دانستن این موضوع که برخی از صاحب‌نظران و منتقدان برتولت برشت را شکسپیر دوران می‌نامند کافی است تا آثار او را در فهرست نمایشنامه‌هایی که باید خواند قرار دهند. 

برشت که نوآوری‌های بسیاری در عرصه‌ی نمایش‌نامه‌نویسی و تئاتر را در کارنامه دارد، آثار کلاسیک قابل توجهی را نیز نگاشته است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ننه دلاور و فرزندان او اشاره کرد. 

قصهٔ نمایشنامه‌ی ننه‌دلاور و فرزندان او در قرن هفدهم و در زمان جنگ ۳۰ساله می‌گذرد. این نمایشنامه داستان زنی قوی به نام آنا فیرلینگ را در روایت می‌کند که تاجری دوره‌گرد بوده و با فرزندانش در ارابه‌ای کهنه در حال سفر است. آنا فیرلینگ با نام «ننه‌دلاور» شناخته می‌شود و یکی از منحصربه‌فردترین و بهترین شخصیت‌های زن در تاریخ ادبیات جهان به‌شمار می‌رود.