معرفی بهترین نمایشنامه‌‌های کوتاه خارجی و ایرانی

دایی وانیا نمایشنامه‌ای چهارپرده‌ای اثر آنتون چخوف است که در سال 1897 با نام دیادیا وانیا منتشر شد و نخستین‌بار در سال 1899 در در تئاتر هنری مسکو به کارگردانی کنستانتین استانیسلاوسکی روی صحنه رفت.

این نمایشنامه را هوشنگ پیرنظر به فارسی برگردانده است و با کمک نشر قطره به انتشار درآمده است. این نمایشنامه که یکی از شاهکارهای تئاتری چخوف به‌شمار می‌رود، محتوایی در باب بی‌هدفی و ناامیدی دارد.

در این نمایشنامه، ایوان وویچیتسکی که به او دایی وانیا می‌گویند، زمانی که متوجه می‌شود که زندگی خود را برای امور تجاری برادر زن سابقش، سربریاکوف، فدا و تلف کرده است، به شدت ناامید می‌شود و داستان نمایشنامه حول موضوعات مختلف ادامه پیدا می‌کند.

یرما نمایشنامه‌ای اثر نمایشنامه‌نویس اسپانیایی، فدریکو گارسیا لورکا است. این نمایشنامه توسط یدالله رویایی به فارسی برگردانده شده و انتشارات افراز آن را منتشر کرده است.

این نمایشنامه‌‌ی کوتاه در سال 1934 نوشته شد و نخستین‌بار نیز در همان سال اجرا شد. لورکا خود این نمایشنامه را به‌عنوان شعری تراژیک توصیف می‌کند. این نمایشنامه داستان زنی بدون فرزند است که در مناطق روستایی اسپانیا زندگی می‌کند. میل ناامیدانه‌ی او برای مادر شدن، به نوعی وسواس تبدیل می‌شود که در نهایت او را به ارتکاب جنایتی وحشتناک سوق می‌دهد. در جامعه‌ی آن زمان، انتظار داشتن فرزند باعث می‌شود که یرما به سختی با چنین مسئله‌ای کنار بیاید و همین موضوع منجر می‌شود جنایتی هولناک از او سر بزند.

در انتظار گودو نمایشنامه‌ای از ساموئل بکت، نمایشنامه‌نویس مشهور ایرلندی است که برای اولین‌بار در سال ۱۹۵۳ اجرا شده است. این نمایشنامه در یک نظرسنجی که در سال ۱۹۹۸ توسط تئاتر ملی سلطنتی بریتانیا انجام شد به عنوان «مهم‌ترین نمایشنامه‌ی انگلیسی‌زبان قرن بیستم» انتخاب شد. در این نمایشنامه، دو شخصیت به نام‌های ولادیمیر (دیدی) و استراگون (گوگو) در حالی که انتظار فردی به نام گودو را می‌کشند، درگیر بحث‌های مختلفی می‌شوند.

آن‌ها در نزدیکی درختی با یکدیگر ملاقات می‌کنند، در مورد موضوعات مختلفی صحبت می‌کنند همچنان که انتظار فردی به نام گودو را می‌کشند. در همین حال، آن‌ها با افراد مختلفی ملاقات می‌کنند، از جمله پسری که مدعی می‌شود که پیام‌رسان گودو است. اگرچه آن‌دو می‌دانند گودو نخواهد آمد، با این حال راضی به ترک آن محل نمی‌شوند و تا انتهای داستان، منتظر می‌مانند.

نمایشنامه‌ی تماشاچی محکوم به اعدام اثر ماتئی ویسنی‌یک است. این نمایشنامه توسط تینوش نظم‌جو به زبان فارسی ترجمه شده و توسط نشر نی به انتشار درآمده است. این نمایشنامه‌‌ی کوتاه پارودی‌ تلخی از سیستم قضایی استالینیستی است که این سوال اساسی را که آیا متهم واقعا مجرم است یا خیر، به طور کامل نادیده می‌انگارد.

در این نمایشنامه‌، صحنه‌ی دادگاهی به تصویر کشیده می‌شود که یکی از تماشاچیان آن به اعدام محکوم شده است. اگرچه تا انتهای نمایشنامه جرم او به درستی مشخص نمی‌شود، اما عوامل دادگاه او را بدون دلایل قانع‌کننده محکوم می‌کنند. فراخواندن شاهدها و شهادت نابه‌جای آن‌ها نیز این روند را تسریع می‌کند. ماتئی، شاعر، روزنامه‌نگار و نمایشنامه‌نویس رومانیایی-فرانسوی، با نگارش این نمایشنامه،‌ ارزش‌های دگرگون‌شده در جامعه‌ی خود را روایت کرده است.

نمایشنامه‌ی خرده‌جنایت‌های زن و شوهری اثر اریک امانوئل اشمیت، نویسنده، نمایشنامه‌نویس، فیلسوف و کارگردان مشهور فرانسوی است. این نمایشنامه‌ی کوتاه توسط شهلا حائری ترجمه شده و توسط انتشارات قطره به انتشار رسیده است.

در این نمایشنامه‌، اشمیت داستانی را روایت می‌کند که پیرامون روابط زندگی مشترک دو شریک زندگی می‌گذرد. ژول که پس از ضربه‌ای که به سرش وارد می‌شود دچار فراموشی می‌شود، از بیمارستان بازمی‌گردد و همسرش لیز نیز سعی می‌کند به او کمک کند تا زندگی خود را به یاد بیاورد. با این‌حال، آیا ژول واقعا دچار فراموشی شده است؟ در این بازی روانی حقیقت و دروغ، این دو نفر ۱۵ سال از ازدواج خود، عشق خود یا آن‌چه را که از آن باقی مانده، مرور می‌کنند. ژیل تلاش می‌کند خود و زندگی زناشویی‌اش را با اطلاعاتی که لیز به او می‌دهد، مجددا به خاطر آورد. با این حال، آیا ژیل می‌تواند مطمئن باشد که او همان مردی است که لیز توصیف می‌کند، و آیا او در واقع همسر اوست؟

نمایشنامه آوازخوان طاس / صندلی‌ها، اثر اوژن یونسکو، نمایشنامه‌نویس رومانیایی-فرانسوی است. این کتاب را سحر داوری ترجمه و نشر بیدگل آن را منتشر کرده است.

آوازخوان طاس نخستین نمایشنامه‌ای است که یونسکو نوشته است و عمدتا شامل گفتگوهایی بی‌معنی میان دو زوج است. این نمایشنامه اولین‌بار توسط نیکلاس باتای در 11 می سال 1950 در تئاتر نوکتامبولز پاریس کارگردانی شد. این نمایشنامه‌ی کوتاه دارای رکورد جهانی برای نمایشنامه‌ای است که برای طولانی‌ترین مدت، به‌طور مداوم در همان تئاتر روی صحنه رفته است. اگرچه در ابتدا چندان مورد توجه واقع نشد، اما در نهایت توسط چندین نویسنده و منتقد معتبر مورد حمایت قرار گرفت و در نهایت نیز مورد تحسین منتقدان واقع شد. در دهه‌ی 1960، آوازخوان طاس به عنوان یک اثر کلاسیک مدرن و همچنین یک اثر مهم در تئاتر پوچ‌گرایانه شناخته شده بود. این نمایشنامه با رکوردی در تعداد تفاسیر، به یکی از پر اجراترین نمایشنامه‌ها در فرانسه تبدیل شده است.

کتاب سه تک‌گویی اثر هارولد پینتر، آگوست استریندبرگ و یوجین اونیل با ترجمه‌ی احمد پوری توسط نشر مشکی به انتشار رسیده است. این کتاب گردآوری و مقایسه‌ی سه تک‌گویی در کنار یکدیگر محسوب می‌شود که هر یک نزدیک به نیم‌قرن با هم فاصله دارند.

چیزی حدود ۱۲۰ سال پیش، استریندبرگ، نمایشنامه‌نویس مشهور سوئدی، مونولوگی تک‌پرده‌ای نوشت که در آن از زبان یک زن به شرح ماجرای یک مثلث عشقی پرداخته بود. حدود نیم‌قرن پس از روی صحنه آمدن این نمایشنامه، اونیل، نمایشنامه‌نویس برجسته‌ی آمریکایی، مونولوگی تک‌پرده‌ای نوشت که او نیز در آن از زبان یک زن، به روایت ماجرای یک مثلث عشقی میان دو زن و یک مرد پرداخته بود. با گذشت چیزی نزدیک به ۴۰ سال از نوشته شدن نمایشنامه‌ی اونیل،این‌بار پینتر، نمایشنامه‌نویس انگلیسی که از شهرت و اعتبار بسیار زیادی برخوردار است، نمایشنامه‌ی تک‌پرده‌ای دیگری به نام مونولوگ را نوشت که در آن به شرح همان داستان‌های قبلی پرداخته بود. سه‌تک‌گویی، مجموع این سه نمایشنامه است که برای مقایسه و بررسی یک موضوع با فاصله‌ی زمانی 90 ساله در یک جلد آمده است.

کتاب تشنگی و دو نمایشنامه‌ی دیگر، دربردارنده‌ی سه نمایشنامه‌ی تک‌پرده‌ای اثر یوجین اونیل، نمایشنامه‌نویس برجسته‌ی آمریکایی و برنده‌ی جایزه‌ی ادبی نوبل است. این نمایشنامه‌ی کوتاه را یدالله آقاعباسی ترجمه و نشر بیدگل آن را منتشر کرده است. در مجموع، آن‌چه باعث شده این سه نمایشنامه به گونه‌ای به یکدیگر ارتباط پیدا کنند، گرفتاری شخصیت اصلی آن‌ها در موقعیت‌هایی بیهوده و بی‌حاصل است. این کتاب شامل نمایشنامه‌های تشنگی، بی‌پروایی و سقط جنین است.

نمایشنامه‌ی تشنگی عنوان نمایشنامه‌ای است که در پاییز ۱۹۱۳ نوشته شد. این نمایشنامه همزمان با دو نمایشنامه‌ی دیگر در مورد کشتی‌های غرق‌شده نوشته شد که تا حد خوبی از غرق شدن کشتی تایتانیک الهام گرفته شده بود.

کتاب پنج نمایشنامه دو شخصیتی برای دو بازیگر مرد شامل نمایشنامه‌هایی از نویسندگانی چون: مارک ا دانل، دیوید آرونسون، ترزا ربک، دیوید اوبورن و مارک کریسلر و همچنین دومین‌جلد از مجموعه‌ی دنیای مدرن است. همانطور که از نامش نیز پیداست، این کتاب شامل پنج نمایشنامه‌ی کوتاه برای دو بازیگر مرد است. این کتاب نیز مانند کتاب پنج تک‌گویی برای زنان، توسط فرید‌الدین سلیمانی گردآوری شده و انتشارات چتر فیروزه آن را منتشر کرده است.

کتاب پنج تک‌گویی برای زنان، گردآوری پنج نمایشنامه‌ اثر نمایشنامه‌نویسان: نیل لبیوت، بتی شامیه، آن وولر، آنا دیور اسمیت و نینا شنگولد است که هر یک با یک پرسوناژ زن اجرا می‌شوند. این کتاب را فرید‌الدین سلیمانی گردآوری کرده و انتشارات چتر فیروزه آن را منتشر کرده است. آثار نمایشی گرد‌آوری‌شده در این کتاب به ‌نوعی پنج بَرخوانی درباره‌ی زنان به شمار می‌روند و در نهایت این کتاب شامل نمایشنامه‌هایی کوتاه اما اثرگذار از نویسنده‌هایی گم‌نام و خوش‌قریحه با پس‌زمینه‌ی اندوه، غربت، تنهایی، رنج و سرکوب اعمال‌شده بر زن‌ها است.

قصه‌های در گوشی و رقص روی لیوان مجموعه‌ای از دو نمایشنامه اثر امیررضا کوهستانی است که با کمک نشر چشمه منتشر شده است. قصه‌های در گوشی برای نخستین‌بار در نهمین جشنواره‌ی تئاتر استان فارس در سال ۱۳۷۸ در شیراز به روی صحنه رفت و نمایشنامه‌ی رقص روی لیوان‌ برای نخستین‌بار در ۵ آذر ۱۳۸۰ در جشنواره‌ی تئاتر استان فارس به اجرا درآمد.

هر دو نمایشنامه‌ با مقدمه‌ی به نسبت مفصلی از نویسنده جریان پیدا می‌کنند. کوهستانی در این مقدمه‌، عنوان می‌کند که به اعتقاد او، نمایشنامه برای اجرا نوشته می‌شود و به کمک دیالوگ‌هایی که با لحن و اجرای بازیگران بیان می‌شوند و به مدد حرکات و بازی‌های روی صحنه است که جان می‌گیرد و معنی پیدا می‌کند.

نمایشنامه‌ی ضحاک را غلامحسین ساعدی نوشته و در مؤسسه‌ی انتشارات نگاه به چاپ رسیده است. این نمایشنامه، پنج پرده و ۴۲ صحنه دارد و نام و شخصیت‌های آن برگرفته از داستان ضحاک در شاهنامه است. از جمله شخصیت‌های آن ضحاک، جمشید، آشپز، ارنواز، شهرناز، نجیب‌زادگان و موبدان هستند. نمایشنامه با صحنه‌ای از میدانی بزرگ در جلوی دیوار بلندی که دو رشته پله از دو طرف می‌آیند و در بطن همدیگر گم می‌شوند و نشان از یک محل تشریفاتی یا قصر باستانی دارد آغاز می‌شود. در بادی امر به نظر می‌آید که مخاطب با متنی تاریخی مواجه است؛ درحالی‌که این‌طور نیست و زبان نمایشنامه روان و امروزی است. فضای نمایشنامه تلفیقی از کابوس و واقعیت است و شخصیت‌های این نمایشنامه چنان‌که دیگر آثار ساعدی، روان‌پریش و آشفته‌ذهن هستند. ضحاک درواقع نمایشنامه‌ای تمثیلی است و ساعدی بر مبنای دغدغه‌های سیاسی‌اش، داستان معروف ضحاک را در نقد قدرت سیاسی، بازآفرینی کرده است.

نمایشنامه‌ی فعل نوشته‌ی محمد رضایی راد در نشر بیدگل به چاپ رسیده است. صحنه‌ی نمایش در دفتر مدیر یک مدرسه و کلاس‌های آن است. مردی جوان به نام فرهاد کاتب، به‌عنوان دبیر ادبیات وارد دبیرستانی دخترانه شده است. او که در حال کار روی پایان‌نامه‌اش با نام نظریه‌ای درباره‌ی فعل است، دیدگاهی عجیب به مسئله‌ی دستور زبان به‌ویژه نقش فعل در آن دارد که سرآغاز ماجراهای عجیب است. فرهاد افعال را کنشی مطلق می‌داند که هرگز زیر بار واژه‌های قرضی نرفته‌اند. درحالی‌که زبان ما پر از صفت‌ها، قیدها و اسم‌های ترکی، عربی، مغولی، فرانسوی و… شده است فعل‌ها تنها بخش زبان هستند که در طول تاریخ در برابر همه‌چیز مقاومت کرده‌اند و زنده مانده‌اند. به‌همین دلیل آن‌ها آخرین بقایای زبان، آخرین سلول معنادار زبان و یک‌جور گروه مقاومت هستند. او طی بحث‌های خود با اهل آن مدرسه می‌خواهد نشان دهد که چگونه می‌توان از چهارچوب فعل به‌مثابه زبان عبور کرد و به فعل به‌مثابه کنش رسید؛ جایی که زبان به انتها می‌رسد و فعل ناب می‌ماند.

نمایشنامه‌ی آرامسایشگاه را بهمن فرسی نوشته و در نشر بیدگل به چاپ رسیده است. این نمایشنامه دو پرده دارد و با تعابیر استعاری خود، وضعیت اجتماعی را نشان می‌دهد که افراد آن به‌تدریج و آرام، ساییده می‌شوند. جهان این نمایشنامه، در جایی است که دیواره‌ی آن با یک پلاستوفوم و یک نرده‌ی آهنی از جهان بیرون جدا شده است. این مکان که باید محلی برای آرامش و بازیابی روانی بیماران بستری در آن باشد تبدیل به جایی پربحران و هولناک می‌شود که کم‌کم ساکنانش را به فرسودگی و سقوط می‌کشاند. خسرو شهریاری بیماری است که در این «آسایشگاه» بستری شده، همسرش به نام خوشه برای اینکه کنار او باشد خود را وارد این آسایشگاه کرده است. در این میان، دکتر توما، دکتر جدید آنجا، متوجه این راز خوشه می‌شود؛ زیرا معشوق سال‌ها پیش او بود. اولین بار، نمایش آرامسایشگاه، در ۱۳۵۶ به سفارش اداره‌ی تئاتر وزارت فرهنگ و هنر به مدت یک ‌ماه به کارگردانی فرسی، در تئاتر سنگلج روی صحنه رفت.

این کتاب نوشته‌ی محمود استاد محمد و در نشر چشمه به چاپ رسیده است. کتاب حاوی دو نمایشنامه به نام‌های آسید کاظم و تیغ و ترنا است. استاد محمد، شخصیت‌های نمایشنامه‌هایش را به‌ نمایندگی از مردم کوچه و بازار انتخاب می‌کرد؛ چنان‌که در این دو نمایشنامه. او نمایشنامه‌ی آسید کاظم را در سال ۱۳۵۰ نوشت. فضای نمایشنامه در قهوه‌خانه‌های سنتی می‌گذرد و شخصیت‌های آن لوطی‌های معروف هستند؛ از جمله خود آسید کاظم. مضمون نمایشنامه مرام و معرفت است و هدف نویسنده، بزرگداشت آیین‌ها و سنت‌های عامه در روزگار معاصر بوده است. در نمایشنامه‌ی تیغ و ترنا که آن را در سال ۱۳۶۰ نوشت به همین سیاق، تلاش کرده است آیینی تاریخی و کهن به نام ترنا را پاس بدارد که به ادعای خودش، شکل تغییریافته‌ی آیینی بود که به روزگار ساسانیان بازمی‌گشت و در موسم نوروز اجرا می‌شد. زبان و لحن هر دو نمایشنامه، زبان لوطی‌هاست. هر دو در یکی از محلات قدیمی شهر، در قهوه‌خانه‌ای با مشخصات زمان حال با حفظ رنگ‌وبوی سنتی آن آغاز می‌شوند.

این نمایشنامه نوشته‌ی اکبر رادی در نشر قطره به چاپ رسیده است. صحنه‌ی نمایش در خانه‌ای معمولی و زمان آن نیز معاصر است. شخصیت‌های نمایش را خانواده‌ی شکوهی تشکیل می‌دهند. آقای شکوهی، همسر و فرزندانش. آقای شکوهی، هفتاد سال دارد، کارمندی بازنشسته، اهل فرهنگ و ادب و مفتخر به دوران کاری خود است؛ درحالی‌که خانواده‌اش به‌ویژه همسر شصت‌ساله‌اش، شوکت، چنین نظری ندارند. شکوهی مدام از صداقت و درست‌کاری‌اش در دوره‌ی کارمندی می‌گوید؛ اما شوکت از زندگی ساده‌شان خسته شده است و دلش زندگی پررنگ‌ولعاب می‌خواهد، به‌ویژه که همسایه‌ای پولدار به نام حشمت دارند که مدام زندگی ساده‌ی آن‌ها را تحقیر می‌کند. ویژگی جذاب این نمایشنامه، حضور زندگی عینی و معمولی آدم‌هاست که آن را در مکالمه‌های آقای شکوهی و همسرش می‌خوانیم. گفت‌وگوهای ساده و جریان زندگی در لابه‌لای آن‌ها برای خواننده‌ می‌تواند دلنشین باشد.