بهترین کتاب‌های تربیت فرزند

رشد کودک در سال‌های اولیه‌ی زندگی اعجاب‌آور است. کودک با سرعت بالایی رشد می‌کند و هر روز با یک حرکت جدید والدین و مراقبانش را شگفت‌زده می‌کند. توانایی‌های بسیاری در همین سال‌ اول به دست می‌آورد و البته به همین میزان هم به مراقبت و توجه نیاز دارد. اما چالش اصلی بسیاری از والدین این است که کودک با دفترچه راهنما متولد نمی‌شود. 

کتاب کلیدهای رفتار با کودک یکساله، اثر مگ زوبیک حکم یک راهنما برای والدینی را دارد که نوزادی به‌تازگی به جمع خانوادگی‌شان اضافه شده است. این کتاب به مخاطبان کمک می‌کند تا با تغییرات کلی آشنا شوند که در یک سال اول زندگی کودک انتظارش را می‌کشند. آشنایی با تغییرات به والدین کمک کرده و ذهنشان را آماده می‌کند. در ادامه، کتاب به رفتارهای کودک می‌پردازد و در نهایت به والدین کمک می‌کند تا با رفتارهای درست و نادرست کودک آشنا شوند و بتوانند در مسیر تربیت کودک بهتر و درست‌تر گام بردارند.

دو سالگی سن حساسی است. سنی که در آن بچه‌ها روند تعامل با محیطشان سیر صعودی می‌گیرد و کم کم یاد می‌گیرند حرف بزنند، راه بروند و در مسیر استقلال قدم بردارند و بخشی از نیازهایشان را خودشان بر طرف کنند. برای همین سیاست‌های تربیتی ما در این سال‌ها مهم است و باید بر اساس اصول طوری فرزندمان را تربیت کنیم که بتواند راحت‌تر وارد اجتماع شود. در این کتاب توضیح داده شده که در این بازه سنی نیازهای کودک چیست و چگونه باید با او رفتار کنیم. در این کتاب علاوه بر نیازهای روحی، به نیازهای جسمی کودک هم اشاره شده و روش‌های بر طرف کردن این نیازهای جسمی هم توضیح داده شده است.

کودک سه‌ساله تا حد بسیاری به استقلال رسیده است. می‌تواند صحبت کند، نیازهایش را بیان کند، به دنبال راه‌حل برای مشکلاتش باشد، دوست پیدا کند، در اجتماع دوستانش حاضر شود و فعالیت‌های مختلفی متناسب با سنش انجام دهد. از بازی‌کردن گرفته تا رنگ‌آمیزی، قیچی‌کردن، استفاده از ابزارها و … به همین ترتیب که کودک توانایی‌های بیشتری به دست می‌آورد، نیازها و رفتارهای متفاوتی هم از خودش نشان می‌دهد. اگر با آگاهی با کودک برخورد کنیم، به رشد کودک کمک بسیاری کرده‌ایم. 

کتاب کلیدهای رفتار با کودک سه‌ساله اثر سوزان ای. گاتلیب، بینشی جامع درباره‌ی کودکان سه‌ساله به والدین و مراقبان آن‌ها می‌دهد. این کتاب کودک را فردی مستقل می‌داند که عضوی از خانواده و نیز جامعه‌اش است. حضور کودک در یک جامعه می‌تواند چالش‌های مختلفی بسازد و البته که یادگیری‌های بسیاری هم برایشان دارد. مهم این است که بدانیم از کودک باید انتظار چه رفتارهایی را داشته باشیم و متناسب با توانایی‌هایی که دارد، به او مسئولیت بدهیم.

هیچ چیز کاملاً شبیه کار مراقبتی دکتر کارپ درباره جیغ کشیدن کودکان شگفت انگیز نیست. او متخصص اطفال نیست بلکه او یک جادو گر است. آیا از گریه‌های گوش خراش فرزند خود در نیمه‌های شب، آن هم درست هنگامی که صبح زود قرار کاری مهمی دارید به تنگ آمده‌اید؟ آیا نمی‌توانید کودک خود را آرام کنید؟ پس کتاب فوق‌العاده‌ی شادترین بچه محله را بخوانید. این کتاب با ارائه توصیه‌ها و اطلاعات مربوط به مراقبت از نوزادان به شما کمک می‌کند تا فرزند دلبند خود را به خوابی شیرین و سرشار از آرامش دعوت کنید.

پیش از تولد کودک فکر می‌کنیم روز تولد، پایان دوران سخت بارداری و موعد وصال است. دریغ از اینکه در واقع یک شروع جدید برای زندگی و روزهای سخت پیش رو است. بعد از تولد با هزاران سوال و هزاران جواب متنوع روبرو می‌شویم. چطور به کودک شیر بدهیم؟ از کجا بفهمیم سیر شده است؟ چطور آروغش را بگیریم؟ اگر زیادی شیر خورد چه کار کنیم؟ اگر کم شیر خورد چه؟ اگر اصلا نمی‌خوابد چه کنم؟ زیادی خوابیده است و نگران هستم!

کتاب «اولین سال تولد کودک به زبان آدمیزاد» مجموعه‌ی کاملی است که پاسخ خیلی از این سوال‌ها را در آن پیدا می‌کنید و بهتر از آن، درباره‌ی خیلی از موضوعاتی که نسبت به آن آگاه نیستید، اطلاعاتی به دست می‌آورید. هر فصلِ کتاب به یکی از ماه‌های تولد کودک تا یک سالگی اختصاص داده شده است. در هر فصل می‌توانید با تحولات کودک در آن ماه، نیازهای او و انتخاب‌هایی که برای کمک به او در اختیار دارید، آشنا شوید.

اگر به دنبال کتابی می‌گردید که مختصر و مفید اما به روز باشد کتاب «کلیدهای طلایی تعلیم و تربیت کودکان (بارداری تا سه سالگی)» انتخاب بسیار مناسبی خواهد بود. این کتاب هم مانند کتاب قبلی یک دایره‌المعارف کامل است که مبنای آن حفظ سلامت روانی فرزند است. موضوع‌های کتاب در سرفصل‌های مختلف دسته‌بندی شده‌اند و نیازی نیست تمام آن را بخوانید. فقط به سراغ سرفصلی بروید که نیازش دارید. در این کتاب می‌توانید چیزهای مفیدی درباره‌ی شیر خوردن، خوابیدن، حمام بردن، استفاده از پستانک، بیماری‌های نوزاد، دلایل گریه و ویژگی‌های هر مرحله از رشد او پیدا کنید.

وقتی کودک به دنیا می‌آید مغزش یک سوم مغز ماست. در روزها و ماه‌های اول زندگی‌اش انرژی زیادی صرف رشد مغزش می‌کند. کتاب «مغز کودک من، از بارداری تا یک سالگی» به تغییر و تحولات مغز از زمان تشکیل نطفه تا یک سالگی می‌پردازد. در این کتاب روش‌هایی معرفی شده‌اند که به کمک آنها می‌توانید به رشد بهتر مغز کودکتان کمک کنید. این روش‌ها شامل خورد و خوراک مادر و کودک و انجام بازی‌های مختلف است.

مهم‌ترین چیزی که کودک بعد از شیر خوردن و آروغ زدن و عوض کردن پوشک نیاز دارد، بازی است. کتاب «مهارت‌های اولیه نوزاد» تعداد زیادی از بازی‌های متنوع را به تفکیک ماه‌های رشد کودک معرفی کرده است. بازی‌های ساده‌ای که هم به رشد جنبه‌های مختلفِ نوزاد کمک می‌کنند و هم ساده هستند و نیاز به ابزار خاصی ندارند. متن کتاب کوتاه است و می‌توانید هر ماه با صرف وقت اندک بازی‌های آن ماه را مرور کنید.

اگر کودکتان فرصتی برایتان باقی گذاشت می‌توانید سراغ کتاب ماساژ کودک به زبان آدمیزاد بروید. در این کتاب هر چیزی که لازم دارید درباره‌ی ماساژ بدانید را پیدا خواهید کرد. از فواید و دلایل پزشکی گرفته تا روش‌ها و تکنیک‌های مختلف ماساژ.

کودک چهارساله در هر لحظه‌ از زندگی‌اش یک غافلگیری برای پدر و مادرش دارد. او می‌تواند و می‌خواهد استقلالش را به بزرگ‌ترها نشان بدهد. به همین دلیل ممکن است مرتب با والدینش چالش داشته باشد. غذا خوردن و نخوردن، لباس‌پوشیدن، انجام کارهای شخصی مانند دستشویی رفتن، مسواک‌زدن، جمع‌کردن اسباب‌بازی‌ها و … می‌تواند در یک خانواده با فرزند چهارساله از چالش‌های تمام‌نشدنی و هر روزه باشد. چاره چیست؟

کتاب کلیدهای رفتار با کودک چهارساله نوشته‌ی مری والاس به والدین و مراقبان کمک می‌کند تا رشد کودک در این سال را به چشم یک فرآیند ببیند. متوجه منحصر به فردبودن کودکان بشوند و بتوانند در شرایط مختلفی که قبلاً تجربه‌اش نکرده‌اند، واکنشی درست از خود نشان دهند. رقابت‌های میان همسالان و یا خواهر و برادرها، سوال همیشگی درباره‌ی تولد نوزاد جدید، رشد استقلال، اعتماد به نفس و عزت نفس کودک، رشد عاطفی و اجتماعی کودکان و … از جمله مسائلی است که این کتاب به آن‌ها می‌پردازد.

اگر پای صحبت‌ بزرگ‌ترهای فامیل نشسته باشید، ممکن است قصه‌هایی از روش‌های تربیت و فرزندپروری‌شان شنیده باشید؛ روش‌های قدیمی مانند تهدیدکردن، اعمال خشونت کلامی و فیزیکی یا ایجاد انگیزه‌های ناپایدار مانند جایزه دادن که امروزه ناکارآمدی‎شان ثابت شده است و جایی در تربیت و فرزندپروری مدرن ندارد. اما چطور می‌توان مهارت‌های جدید برای تربیت فرزندان را به دست آورد؟ چطور می‌توان از روش‌های تربیتی کمک گرفت که در عین مهربانی، اقتدار والد را زیر سوال نبرد؟ 

جان گری در کتاب مهارت‌های جدید برای تربیت فرزندان مخاطبانش را با مهارت‌های فرزندپروری مثبت برای تربیت بچه‌های فوق‌العاده آشنا می‌کند. او به والدین نشان می‌دهد که چرا روش‌های قدیمی ناکارآمد هستند و چطور می‌توان از روش‌های نوین استفاده کرد. او در این کتاب از فرزندپروری که بر مبنای عشق باشد صحبت می‌کند و تفاوت‌هایش را با فرزندپروری بر مبنای ترس بیان می‌کند. از تفاوت‌های میان کودک و مشکلات مختلفی می‌گوید که والدین در مسیر فرزندپروری با آن‌ها روبه‌رو می‌شوند و برای هرکدام راهکارهای مناسبی بیان می‌کند.

همه‌ی والدین دوست دارند فرزندانی باهوش و درستکار، مهربان و شاد، مسئولیت‌پذیر و خلاق داشته باشند. اما آیا همه‌ی والدین می‌توانند به آنچه که می‌خواهند برسند؟ چه راه‌هایی برای تربیت و پرورش مهارت‌های کودکان می‌شناسید؟ وظیفه‌ی شگفت‌انگیزی که والدین، مراقبان و مربیان کودکان بر دوش دارند، شکل‌دادن به ویژگی‌های شخصیتی موجودی است که به این دنیا آمده است. بهترین راه برای تربیت فرزندان هم این است که تمام آنچه را که در توان داریم، برایشان انجام دهیم. 

کودک در سال‌های ابتدایی زندگی، زمانی که هنوز توانایی صحبت کردن را به دست نیاورده است، از طریق گریه‌کردن نیازهایش را برطرف می‌کند. اما کم‌کم با تقویت مهارت‌های کلامی‌اش می‌تواند صحبت کند و نیازها و خواسته‌هایش را بیان کند. داد و فریادکردن، گریه‌کردن و قشقرق به‌پاکردن از روش‌های دیگری است که کودکان ممکن است به‌کار گیرند تا به خواسته‌ای که دارند، برسند. اما والدین چطور می‌توانند در دام چنین رفتارهایی نیفتند؟ 

با حضور کودکان، زندگی که پیش از این نظم و روالی معمولی داشت، شکل جدیدی به خود می‌گیرد. موقعیت‌ها و چالش‌های جدید جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی می‌شود و نحوه‌ی مواجهه‌ی والدین با موقعیت‌ها است که می‌تواند آن موقعیت را به یک یادگیری یا یک بحران بزرگ تبدیل کند. 

آدل فابر و الین مازلیش، نویسندگان باتجربه‌ای در حوزه‌ی فرزندپروری هستند. آن‌ها در کتاب کودک، خانواده، انسان از تجربیات خودشان و مادرهای دیگر در کارگاه‌های فرزندپروری نوشته‌اند. اتفاقاتی که در تمام خانواده‌ها رخ می‌دهد و می‌تواند برای والدین و کودکان دردسرآفرین باشد. چطور می‌توانیم به کودکان کمک کنیم که رشد و پیشرفت کنند، احساساتشان را بشناسند و ابراز کنند، خواسته‌هایشان را بیان کنند، مهارت‌هایی مانند حل مسئله، کنترل خشم، نه گفتن و … را یاد بگیرند و در زندگی از تجربه کردن نترسند؟ این کتاب به تمام این سوالات پاسخ می‌دهد.

قرار نیست با تولد فرزندان، معجزه‌ای رخ بدهد. اما والدین می‌توانند با شناخت تمام نقاط ضعف و قوت خود، استفاده از قوه‌ی تفکر به جای عصبانی‌شدن، کمک‌گرفتن از دانش روز و نه واگذارکردن همه‌چیز به شانس و در نهایت به‌کاربردن منطق، در ساختن رابطه‌ای معجزه‌آسا میان خود و فرزندشان قدم بردارند. 

کودکان هم درست مانند بزرگسالان انسان هستند. تنها تفاوتی که میان کودکان و بزرگسالان وجود دارد این است که کودکان تجربه‌ی زیسته‌ی کمتری دارند. اما این موضوع نباید سبب شود تا والدین یا به طور کلی بزرگ‌ترها نگاهی غیرانسانی به کودک داشته باشند. 

مطلبی که بر همه‌ی ما آشکار است این است که رفتار والدین، چه رفتار خوب و بامحبت آن‌ها و چه رفتارهای نادرست و ناسالمشان، بر روی ذهن و روان فرزندانشان اثرات عمیقی باقی می‌گذارد. اثرات عمیق منفی حاصل از این رفتارها در مشکلات افراد در دوران بزرگسالی به راحتی قابل‌ردیابی هستند و ارتباط روشنی بینشان وجود دارد. در این بین، رفتارهایی سمی تلقی می‌شوند که شدت اثر منفی که بر پایه‌ی این رفتارها بر روی ذهن فرزند ایجاد می‌شود انکارکردنی نیست. از جمله این رفتارها می‌توان به نادیده‌گرفتن نیازهای فرزندان، بی‌تفاوت بودن نسبت به فرزندان و یا اعتیاد به مواد مخدر یا الکل اشاره کرد. والدینی که چنین رفتارهایی در رابطه با فرزندانشان از آن‌ها سر می‌زند اصطلاحا والدین سمی نامیده می‌شوند.

شاید به‌عنوان والد یک فرزند، برای تربیت او یک طرح ازپیش‌تعیین‌شده و کاملا مشخص در ذهن داشته باشید، طرحی که یک برنامه‌ریزی دقیق برای رسیدن به اهدافی روشن پیش روی فرزندتان می‌گذارد. در این صورت مطالعه‌ی کتاب «علیه تربیت فرزند» از آلیسون گوپنیک به شدت به شما توصیه می‌شود. نویسنده در این کتاب به داشتن چنین برنامه و طرح‌هایی برای تربیت و جهت دادن به فرزند ایراد وارد می‌کند و از والدین می‌خواهد تا به جای نجار بودن برای فرزندانشان، برای آن‌ها باغبانی باشند که با توجه به ویژگی‌های هر کدام و با توجه به شرایط تصمیم به جهت‌دادن به آن‌ها می‌گیرند. چرا که یک نجار ابتدا یک طرح در ذهن خود دارد و سپس شروع به اجرای آن می‌کند، ولی یک باغبان به طور دقیق به نیازهای گیاهان خود توجه کرده و سپس برای رفع آن‌ها برنامه می‌ریزد.

شیوه‌های تربیتی بازدارنده مانند دعوا و قهر و تنبیه همیشه از جمله‌ روش‌های کمتر موردعلاقه‌ی والدین بوده است و اغلب والدین به دنبال روش‌های تربیتی هستند که تا حد امکان از این رفتارها به دور باشد. نائومی آلدورت در کتاب «تربیت بچه‌ها، تربیت خود ماست» تلاش می‌کند تا با بیان ویژگی‌های کودکان به‌گونه‌ای به والدین امکان درک فرزندان خود را بدهد که در نتیجه‌ی آن فرزندشان بهترین نسخه‌ی خود باشد. برای دستیابی به این درک لازم است که ابتدا به فرزند خود به چشم یک فرد از یک جامعه نگاه کنید، نیازها و خواسته‌های آن‌ها را مانند هر فرد دیگری در جامعه در نظر بگیرید، به آن‌ها احترام بگذارید و خلاصه با فرزندانتان مثل سایر مردم جامعه رفتار کنید.

همه‌ی ما گاهی با خود به این فکر کرده‌ایم که مادر بودن یک وظیفه‌ی بسیار بزرگ و قابل‌توجه است. برای مادر خوبی بودن علاوه بر محبت مادرانه مهارت‌های مختلف زیادی نیز موردنیاز است. جاسمین لی کوری در کتاب «مادری که کم داشتم» به همین مسئله توجه داشته است. این کتاب در سه بخش مختلف نگاشته شده است. لی کوری به عنوان یک روان‌شناس در این کتاب ار رابطه‌ی بین مادر و فرزند و آثار چگونگی این رابطه بر روی فرزند سخن گفته است.

گاهی اوقات شیوه‌های سنتی تربیت فرزندان پاسخگوی مشکلات و مسائلی که امروزه در روابط بین والدین و فرزندان به وجود می‌آید نیست و حتی در برخی مواقع شیوه‌های تربیتی سنتی با مشکلات پیش‌آمده در تضادند. به همین دلیل برای داشتن یک رابطه‌ی عمیق سالم و با آرامش با فرزندانتان لازم است به شیوه‌های جدیدتری روی آورید.

کتاب «هفته‌ی چهل و چند» بیست روایت از مادری در همین روزهاست. مادرهایی که بعضا شبیه خودمان هستند و روایت خودشان را از بچه‌داری نوشته‌اند. با بعضی از آنها همذات پنداری می‌کنیم و روایت بعضی دیگر برایمان جدید و جالب است. خواندن این کتاب جنبه‌هایی از فرزندپروری را نشانمان می‌دهد که کمتر با آن آشنا بودیم و باعث می‌شود کمتر در این دنیای جدید احساس تنهایی کنیم.

شاید مردان کمی را بشناسیم که درباره‌ی پدر شدنشان نوشته باشند؛ مخصوصا پدرهای ایرانی. اگر روایتی هم خوانده باشیم احتمالا از پدرهای غیر ایرانی است. انگار پدرهای خودمان کمتر میل دارند به اینکه درباره‌ی پدر شدنشان بنویسند. شاید از بس که نوشتن درباره‌ی این واقعه سخت است و از بس خود پدرهای ایرانی از این رویداد غافلگیر می‌شوند که نمی‌دانند چه باید بنویسند.

کتاب پروژه پدری دقیقا درباره‌ی همین موضوع سخت و طاقت‌فرسا و البته پر از احساس است: پدر شدن. در این کتاب ۱۵ مرد ایرانی روایت خودشان را از پدر شدن می‌نویسند. این مردان عبارت‌اند از قاسم فتحی، حسام اسلامی، حسین جمشیدی گوهری، امیرعلی صفا، سیداحسان عمادی، سلمان نظافت یزدی، سعید حسامیان، مجید فضائلی، عقیل بهرا، مهدی حمیدی پارسا، حسام آبنوسی، میثم قاسمی، حسام‌الدین ایپکچی، علی‌اکبر دهبان، یحیی شامخی.