در سالگرد جنگ جهانی اول، «وداع با اسلحه» و «دکتر ژیواگو» بخوانید

رمانِ دکتر ژیواگو، اثری مشهور و از آثار ادبیات روس است. کتابی که زندگیِ مردم روسیه را در درگیری‌های جنگ جهانی اول و همچنین انقلاب اکتبر روسیه در اوایل قرن بیستم روایت می‌کند.

یورا ژیواگو اشراف‌زاده‌ای یتیم است که در مسکو متولد شده و با تونیا، دختری از خانواده‌های مرفهِ مسکو ازدواج کرده است. او پزشکی شاعر است و شعرهایش ضد جنگ و ضد انقلاب روسیه است. در کنارِ داستان یورا، داستانِ لارا، قهرمان زنِ داستان هم روایت می‌شود. زنی که در اثر مرگ پدرش فقیر شده و وکیل خانوادگیشان (کوماروفسکی) از او سوءاستفاده می‌کند.

لارا که اکنون ازدواج کرده است، به همراه همسرش به شهری دور مهاجرت می‌کنند تا از نفوذ کوماروفسکی خارج شوند. با شروع جنگ، یورا به‌عنوان پزشک به جبهه می‌رود. همسرِ پر شر و شورِ لارا هم در درگیری‌های این جنگ مفقود می‌شود و لارا برای یافتنِ او، به‌عنوان پرستار به جبهه می‌رود.

در جبهه، لارا و یورا عاشق همدیگر می‌شوند اما هیچ کدام در این جهت اقدامی نمی‌کنند و هر کدام به خانه‌هایشان بازمی‌گردند. یورا به مسکو بازمی‌گردد و متوجه می‌شود که خانۀ آن‌ها، حالا به خانه‌ای اشتراکی تبدیل شده است. دولت هم اشعارِ او را غیرمجاز و در جهتِ براندازیِ نظام تشخیص داده‌ است و به دنبال اوست. لارا هم به خانه‌اش برمی‌گردد و متوجه می‌شود که همسرش به یکی از رهبران پرنفوذ حزب تبدیل شده است.

تونیا، همسر دکتر ژیواگو باردار است و همین موضوع، ژیواگو را در دوراهیِ بازگشت نزد لارا و ماندن کنارِ تونیا قرار داده است. در این میان، همسر لارا هم دستگیر شده و جانش در خطر است. کاماروفسکی پیدا می‌شود و از آنجا که بسیار پرنفوذ است، به لارا پیشنهاد می‌دهد که در ازای آزادکردنِ همسرش با او به کشورِ دیگری فرار کنند.

زندگیِ این شخصیت‌ها، در کنارِ تلاطمِ جنگ جهانی اول و انقلاب روسیه، خواننده را از ابتدای کتاب، تا انتهای آن با خود همراه می‌کند. در سراسرِ این رمان، فضای اجتماعیِ روسیه، از بی‌عدالتیِ حکومت تزاری روسیه و همچنین شروعِ جنگ جهانی و جبهه‌های جنگ و انقلاب روسیه را توصیف می‌کند و خواننده را علاوه‌بر فضای داستان، درگیرِ اتفاقاتِ اجتماعی روسیه می‌کند.

-«بیا موضوعِ جنگ رو بذاریم کنار»

-«خیلی سخته! دیگه کناری نمونده که جنگ رو اونجا بذاریم.»

هنری به صورت داوطلبانه به جنگ رفته است و به عنوان ستوان در آمبولانس‌های ارتش ایتالیا فعالیت می‌کند. در جبهه‌های جنگ، با پرستاری به نام کاترین مواجه می‌شود. در این مواجهه توجه‌شان به یکدیگر جلب می‌شود اما از همدیگر دور می‌شوند. جنگ جانی تازه می‌گیرد و در این میان، هنری زخمی می‌شود و به بیمارستانی در میلان منتقل می‌شود. از قضا کاترین هم به آن بیمارستان منتقل شده است. این دو عاشق همدیگر می‌شوند و کاترین از او مراقبت می‌کند و جراحتش به تدریج معالجه می‌شود. در ارتباطِ این دو با یکدیگر کاترین باردار می‌شود اما هنری مجبور است که به جبهه برگردد. زمانی که هنری دوباره به جبهه برگشته است، متوجه می‌شود که جنگ بسیار جدی‌تر از پیش جلو می‌رود و همه را از خود بیزار کرده است. رمان، روایتی از نفرت و انزجار مردم از فضای خفقان جنگ است.

روایتِ کتاب، اول‌شخص و از زبانِ هنری است. روایتی موجز و شفاف و تأثیرگذار که بسیاری می‌گویند این ویژگی‌هابه خاطر حضور خود همینگوی در جنگ جهانی اول است. شخصیت‌های داستان هم بر اساس شخصیت‌های واقعی زندگی همینگوی انتخاب شده‌اند. هرچند که سرنوشتی متفاوت با آن داشته‌اند. همینگوی به دلیل ضعف بینایی‌اش از سربازی معاف بود؛ با این حال به عنوان راننده آمبولانس راهی جبهه‌های جنگ جهانی اول شده بود. رمان در سال ۱۹۲۹ و پس از جنگ جهانی دوم نوشته شده است. او دربارۀ اثر خود می‌گوید: «یادم است تقریباً هر روز در دنیای این کتاب زندگی می‌کردم و به این فکر می‌کردم که قرار است با بقیه‌اش چه کار کنم. وقتی این کشور، مردم و ماجراها را خلق می‌کردم، خوشحال‌تر از همیشه بودم.»

دو کتابی که معرفی شدند، از کتاب‌های مهم و تأثیرگذار در ادبیات روسیه و آمریکا بودند که هر کدام به زبان‌ها بسیاری ترجمه شده‌اند و در اصل آثار مهم ادبی جهان به شمار می‌آیند. هر دوی این کتاب‌ها در بستر جنگ جهانی اول رخ داده‌اند و متأثر از آن بوده‌اند. همچنین آثار ادبی و سینمایی بسیاری از آن‌ها الهام گرفته‌اند. به جز ادبیات روسیه و آمریکا، کشورهای دیگری که درگیر جنگ جهانی اول بوده‌اند، آثار مهمی تولید کرده‌اند. در ادبیاتِ فرانسه، کتابِ «سفر به انتهای شبِ» سلین، از آثارِ مشهوری است که داستانِ شخصی میانِ جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم را بازگو می‌کند.

در ادبیاتِ چک، کتابِ «سرباز خوب؛ شوایک»، اثر هاشک ترجمه‌شده‌ترین رمانِ چک به حساب می‌آید. این کتاب، با نامِ «شوایک؛ سرباز پاکدل» هم ترجمه شده است و داستانِ سربازی است که خاطراتِ حضورش را در جنگ جهانی اول روایت می‌کند.