معرفی بهترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های فلسفه

مجموعه کتاب‌های معروف به دامیز راهنمای تقریباً کوتاه درباره‌ی دانش‌های مختلف است. در این جلد، تاریخ فلسفه در غرب و شرق و فیلسوفان بزرگ به‌اختصار معرفی شده‌اند؛ ازجمله: مروری بر مکاتب فلسفی عصر باستان؛ سده‌های میانه و عصر جدید و میراث فلسفی شرق. خواننده‌ی مبتدی در این کتاب، با ماهیت و هدف فلسفه و اینکه از چه زمانی و در کجا آغاز شد آشنا می‌شود، تحولات فلسفه به‌ویژه تأثیر اندیشه‌ی مسیحیت در تغییر مسیر فلسفه را می‌آموزد و با زبان محاوره و قابل فهم‌ با تمامی شاخه‌های اصلی فلسفه یعنی متافیزیک، معرفت‌شناسی، اخلاق، منطق، فلسفه‌ی سیاسی، زیبایی‌شناسی و نیز نظریات فیلسوفان مهم در هر شاخه آشنا می‌شود.

به احتمال با رواقیون آشنایی داشته باشید. حکمتی کهن که زمانی یکی از انتظامات متداول مدنی در جهان کلاسیک بود و معتقدانش در جست‌وجوی زندگی خوب بر اساس آموزه‌های آن عمل می‌کردند. این مکتب فلسفی را زنون سیتیومی در اوایل قرن سوم قبل از میلاد در آتن پایه‌گذاری کرد. اگرچه در گذر زمان این طریقت فکری از عرصه محو شد؛ اما نویسنده‌ی کتاب اعتقاد دارد که این حکمت را بزرگ‌ترین نوابع تاریخی مطالعه کرده و از آن نقل‌قول می‌کردند. محتوای کتاب شامل ۳۶۶ گزین‌گویه از زبان مارکوس اورلیوس، سنکا و اپیکتتوس است؛ یعنی خاطرات خصوصی یکی از پادشاهان بزرگ روم، نامه‌های شخصی یکی از نمایش‌نامه‌نویسان مهم و سخنرانی‌های یک برده‌ی تبعیدی که بعدها معلم تأثیرگذاری شد. رواقیون کمتر شناخته‌شده‌ی دیگری مانند روفوس نیز حضور دارند. نویسنده با شرح هرکدام از این گزین‌گویه‌ها چگونگی به‌کارگرفتن مفاهیم این مکتب عمل‌گرا را در زندگی روزمره توضیح داده است.

این کتاب با داستان خود، نوجوانان را با فلسفه آشنا می‌کند. شخصیت اصلی آن نوجوانی پانزده‌ساله به نام گئورگ رود است. او زمانی که چهار سال داشت پدرش، جان اولاو را از دست داد. حالا در این سن، مادربزرگش او را از وجود نامه‌هایی آگاه می‌کند که پدرش پیش از مرگ برای او نوشته بود. این نامه‌ها ماجرایی معمایی حول حادثه‌ای در دوران جوانی پدر گئورگ است وقتی در تراموایی با دختر زیبایی روبه‌رو می‌شود که کیسه‌ای پر از پرتقال همراه خود دارد. او در این نامه‌ها از وحشت مرگ می‌گوید و پرسش‌هایی را درباره‌ی هستی و انتخاب مطرح می‌کند؛ مانند اینکه: اگر قبل از به دنیا آمدن، به شما این حق را می‌دادند که زندگی کنید و بسیار شاد باشید؛ اما جوان بمیرید و همه‌ی خوشبختی‌ها از شما گرفته شود، چه می‌کنید.

مارکوس اورلیوس که بالاتر در معرفی کتاب روزنگار رواقی‌گری به نامش برخوردید، امپراتور روم بین سال‌های ۱۶۱ تا ۱۸۰ میلادی بود که برخی نام فیلسوف نیز به او داده‌اند. این کتاب، مجموعه‌ای از نوشته‌های شخصی اوست. امپراتوری که روزها می‌جنگید و شب‌ها می‌نوشت. این یادداشت‌ها، تأملات این امپراتور فیلسوف و نیز دیدگاه‌هایش درباره‌ی رواقی‌گری است. بنا به تخمین بخش زیادی از کتاب باید بین سال‌های ۱۷۰ تا ۱۸۰ میلادی نوشته شده است؛ یعنی زمانی که اورلیوس در میانه‌ی لشکرکشی‌هایش بود. تأملات در قالب جمله یا پاراگراف‌هایی خطاب به خود نوشته شده‌اند. بینش و دیدگاه‌های اورلیوس در تأملاتش درباره‌ی محدودیت و ناپایداری زندگی، نحوه‌ی کنار آمدن با مصائب و تعامل با دیگران است.

بسیاری از کسانی که از سنین پایین شروع به مطالعه‌ی فلسفه کرده‌اند حتماً با نام این کتاب آشنا هستند و احتمالاً آن را خوانده‌اند. دنیای سوفی، رمانی فلسفی است که هدف آن آشناکردن نوجوانان با پرسش‌های مهم و بنیادی هستی است. در این داستان، تاریخ فلسفه به زبان ساده برای نوجوانان تشریح شده است. شخصیت اصلی داستان دختری پانزده‌ساله و اهل نروژ به نام سوفی آموندسن است که نامه‌هایی عجیب دریافت می‌کند. در این نامه‌ها پرسش‌هایی از ماهیت جهان مطرح شده است؛ مانند اینکه جهان چگونه پدید آمده است. با این پرسش‌ها، سوفی به همراهی فردی به نام آلبرتو ناکس وارد تاریخ فلسفه می‌شود که از دوره‌ی ماقبل سقراطی تا ژان پل سارتر است. البته این تنها موضوع کتاب نیست. اتفاقات معمایی هم جریان دارد تا خواننده را به خواندن ادامه‌ی آن ترغیب کند. ابتکار این رمان در ساده‌کردن و به صورت رمان درآوردن تاریخ حکمت در اروپا تأثیر درخور توجهی در تشریح مفاهیم فلسفی اندیشه‌ی غرب برای نوجوانان داشته است.

این کتاب در قالب جستار نوشته شده است: جستارهایی برای گشت‌وگذار در سکوت. محتوای این جستارها ملغمه‌ای از خاطرات شخصی، گمانه‌زنی‌های فلسفی، طبیعت‌گردی، تاریخ فرهنگی و نقد هنری هستند. نویسنده‌ی آن، ربکا سولنیت، کنشگر اجتماعی، بوم‌شناس و فمینیست است که مجموعه‌ای از مسافرت‌ها و جهانگردی‌های در سکوت خود را در قالب این نوع ادبی ریخته تا خواننده را به سمت مناظر غیرمنتظره که بسیار با حرفه‌اش نیز مرتبط است سوق دهد. نویسنده معتقد است سفر، پرسه‌زنی و گشت‌وگذار در سکوت و افکار، مفاهیم نادیده ‌گرفته‌شده‌ای هستند و هدفش این است تا به خواننده یاد بدهد که چطور با گم‌کردن خود در این دنیای پرآشوب تاب بیاورد و با غرق‌کردن خود در ساده‌ترین چیزها مثل موسیقی و پیاده‌روی دوام بیاورد. چنان‌که خودش در این جستارها توانسته بسیاری از آدم‌ها و مکان‌های گم‌کرده و ازدست‌رفته را در ذهنش پیدا و بازیابی کند و با واکاوی خود ببیند چطور روابطش با خانواده و دوستانش باعث شدند خود کنونی‌اش شکل بگیرد.

نام این کتاب شناساننده‌ی نیچه، فیلسوف آلمانی به غالب ایرانیان بود. البته کتاب چنان‌که خود نیچه نیز گفته است خوانندگانی متفاوت و تا حدی متناقض به خود جلب کرده است: «کتابی برای همه‌کس و هیچ‌کس». الفاظ ساده و غریب کتاب را که عمق جدیت نیچه درون آن‌ها ریخته شده می‌توان به صورت‌های مختلف فهمید. نیچه در این کتاب از زبان زرتشت، پیامبر ایرانی سخن می‌گوید. زرتشت اینجا شخصیتی نمادین است و نیچه سخنان خود را که گویی پیشگویی هستند در قالبی تمثیلی ریخته است. زرتشت نیچه پس از ده سال عزلت در کوه‌های آلپ احساس می‌کند که می‌خواهد شهد خرد خویش را به انسان‌ها بچشاند و به شهر فرود می‌آید؛ اما مردم به صدای برخاسته از الهام گوش نمی‌دهند.

این کتاب داستانی، آمیزه‌ای از تاریخ، فلسفه، زندگی‌نامه، روان‌درمانی و تخیل است. کتاب، دو خط داستانی در دو زمان تاریخی دارد: قرن هفدهم و بیستم با دو شخصیت تاریخی: باروخ اسپینوزا، فیلسوف یهودی هلندی و آلفرد روزنبرگ، سیاستمدار یهودستیز در دوره‌ی ‌رایش سوم. کتاب درباره‌ی تأثیر اسپینوزا، فیلسوف یهودی تکفیرشده بر روزنبرگ، یهود‌ستیز و نظریه‌پرداز حزب نازی است. داستان این دو به‌موازات هم پیش می‌رود. یالوم شخصیتی خیالی ترسیم کرده که در مقام روان‌پزشک افکار را بررسی می‌کند. او سعی کرده به ذهن روزنبرگ نفوذ کند و علت تصمیم‌ها و کارهای او را به مخاطب نشان دهد. از طرفی، به سراغ فیلسوفی رفته که منزوی، شخصیتش در نوشته‌هایش نامرئی و زندگی‌اش بدون هیچ ماجرایی بود.

آنچه تاریخ‌نگار مشهور جهان را به نوشتن این کتاب ترغیب کرد گفت‌وگویش با مردی بود که به سراغش آمد و از او خواست دلیلی برایش بیاورد تا خودکشی نکند. او نه گرسنه بود و نه بی‌شغل. موضوع دیگری او را رنج می‌داد؛ بنابراین راهکارهای معمول نمی‌توانست او را از تصمیمش منصرف کند. دورانت برای پیدا کردن پاسخ معنای زندگی، نامه‌ای حاوی پرسش‌های فلسفی نوشت و برای صد نفر فرستاد و از آن‌ها دعوت کرد پاسخ دهند و بگویند خودشان در زندگی چگونه معنی، هدف و رضایتمندی یافتند. شخصیت‌های مشهوری چون مهاتما گاندی، جورج برنارد شاو، سینکلر لوئیس، جواهر لعل نهرو و آندره موروئا به نامه پاسخ دادند. او این پاسخ‌ها را به همراه دیدگاه‌های خود در کتاب آورده است.

کتاب، یک بررسی درباره‌ی ایده‌ها و مسائل زیربنایی احساس قدرتمندی به نام ترس است. پرسش نویسنده این است که چرا و چگونه ترس خود را به هر جنبه‌ای از زندگی مدرن القا کرده است. برای پاسخ به این پرسش، در سیاست، جامعه‌شناسی، ادبیات، فلسفه، زیست‌شناسی و علم اعصاب وارد شده است تا نشان دهد چگونه ترس انسان را وادار می‌کند که برای کاهیدن از خطر دست به اقدامات غیرمنطقی می‌زند. فلسفه‌ی ترس جدل و حمله به گرایشی است که به همه‌ی پدیده‌ها از منظر ترس توجه می‌کند. آن هم به باور نویسنده در جلوه‌ای تناقض‌آمیز. به این معنا که فرهنگ ترس درست زمانی سر برآورده است که با احتساب همه‌ی جوانب، زندگی ما نسبت به هر دوره‌ی تاریخی دیگری امن‌تر است. او از این موضوع با عنوان «فرهنگ ترس» یاد می‌کند و آن را مخاطره‌ای برای آزادی می‌داند.

این کتاب با عنوان فرعی داستان جذاب ۲۵۰۰ سال فلسفه‌ی مغرب زمین از یونان باستان تاکنون، تاریخ فلسفه را مرور می‌کند و می‌تواند کتابی مناسب برای کسانی باشد که قصد دارند پایه‌ی خود را در این دانش قوی کنند. برایان مگی در شروع کتاب، اصول بنیادین شناخت و وجود را بررسی می‌کند؛ همچون هستی و امکان اثبات خدا. این بررسی شامل چهار مرحله است: دوره‌های یونان باستان، قرون‌وسطا، رنسانس و معاصر. فیلسوفانی که اندیشه‌هایشان در این کتاب بررسی شده از افلاطون تا آگوستین قدیس و از لاک تا نیچه و پوپر هستند.

تاریخ فلسفه‌ی راتلج بررسی زمانمند تاریخ فلسفه، از آغاز تا قرن بیستم است. هدف این مجموعه، بحث عمیق درباره‌ی تمامی پیشرفت‌های عمده‌ی فلسفی است. با این هدف، بیشترین فضا را به آن دسته از فیلسوفانی اختصاص داده که عموماً بزرگ شمرده می‌شوند. این مجموعه علاوه بر مرجعی برای دانشجویان فلسفه، یکی از بهترین مجموعه‌ها برای کسانی است که می‌خواهند با تاریخ فلسفه آشنا شوند. نویسندگان و ویراستاران آن، سبک نوشتاری قابل‌فهمی را انتخاب و برای برخی موضوعات فنی اجتناب‌ناپذیر نیز واژه‌نامه‌ای از اصطلاحات تنظیم کرده‌اند. نکته‌ی مهم مجموعه‌ی راتلج این است که فیلسوفان را درون بستر فرهنگی و به‌ویژه علمی زمانه‌ی خود قرار داده‌اند. مهم‌ترین ویژگی این مجموعه نوشته شدن توسط متفکران متخصص در حوزه‌های فلسفی گوناگون است. در هر جلد سرفصل‌ها برحسب فیلسوفان تأثیرگذار یا جریان‌های غالب تقسیم شده‌اند. عنوان جلدهای ده‌گانه‌ی کتاب عبارت‌اند از: جلد ۱: از آغاز تا افلاطون؛ جلد ۲: از ارسطو تا آگوستین؛ جلد ۳: فلسفه‌ی سده‌های میانه؛ جلد ۴: رنسانس و عقل‌باوری سده‌ی هفدهم؛ جلد ۵: فلسفه‌ی ‌بریتانیایی و عصر روشنگری؛ فصل ۶: عصر ایده‌آلیسم آلمانی؛ جلد ۷: سده‌ی نوزدهم؛ جلد ۸: فلسفه‌ی قاره‌ای در سده‌ی بیستم؛ جلد ۹: فلسفه‌ی علم، منطق و ریاضیات در قرن بیستم؛ جلد ۱۰: فلسفه‌ی معنا، معرفت و ارزش در سده‌ی بیستم.

اگرچه افلاطون در همه جای جهان شناخته شده است؛ اما شاید کمتر کسی پیدا می‏شود که تمام رسایل به‌جامانده از او را خوانده باشد. برای اولین بار، ترجمه‌ی تمام رساله‌های افلاطون را محمدحسن لطفی انجام داد که در ۱۳۶۳ در چهار جلد منتشر شدند. تقریباً تمام رسایل افلاطون در قالب دیالوگ (گفت‌وشنود) نوشته شده‌اند. این موضوع، رساله‌ها را دارای بار ادبی و نمایشی نیز کرده است. همچنین سه رساله‌ی «دفاع سقراط» (آپولوژی)، «عشق و زیبایی» (فایدروس) و «هنر راوی» (ایون) مهم‌ترین نوشته‌های افلاطون در زمینه‌ی سرچشمه و منشأ نقد ادبی در تاریخ ادبیات جهان هستند. رساله‌های افلاطون شامل موضوعاتی چون دوستی (لیزیس)، شجاعت (لاخس)، خویشتن‌داری (خارمیدس)، فن سخنوری (گرگیاس)، فضیلت (منون)، ماهیت آدمی (الکیبیادس)، جدل (اوتیدم)، عشق و زیبایی (فایدروس) هستند. جلد اول شامل یازده رساله، جلد دوم هشت رساله، جلد سوم نه رساله و نامه است. جلد چهارم قوانین نام دارد که شامل دوازده کتاب می‌شود و قانون و جوانب آن مانند جامعه‌ی سیاسی، تأثیر محیط جغرافیایی بر وضع اجتماعی و سیاسی، انتخاب مقامات دولتی، آموزش و پرورش کودکان، قانون کیفر، جرائم، قانون مدنی و جرائم مأموران سیاسی را توضیح می‌دهد.

اخلاق یکی از کوتاه‌ترین و در عین حال دشوارترین متن‌های فلسفی است. باروخ بندیکت اسپینوزا، یکی از عقل‌گرایان بزرگ فلسفه‌ی قرن هفدهم در این کتاب، عقایدش درباره‌ی خدا و هستی را آورده با سبکی که به روش اقلیدسی معروف است. روشی که در زمانه‌ی او در استنتاج‌های علمی غالب بود. بزرگ‌ترین پرسش آن قرن این بود که با چه روشی می‌توان به دانش دست یافت. آن زمان مطمئن‌ترین روش برای دانشمندان، ریاضیات به‌عنوان علمی بی‌خطا بود. ویژگی مهم کتاب این است که اسپینوزا نظام فلسفی را با ره‌آوردهای علوم جدید درآمیخت و زمینه‌ی استنتاج اخلاقی و متافیزیکی به این روش را فراهم آورد. نظم هندسی اسپینوزا در این کتاب استدلال می‌کند که همه‌چیز در جهان از ماهیت ذاتی واقعیت یا خدا سرچشمه می‌گیرد. درک انسان از این حقیقت نهایی ناقص و بنابراین بسیاری از دانش بشری ناقص و معیوب است. بخش‌های مختلف این کتاب درباره‌ی خدا، طبیعت و منشأ نفس، منشأ و طبیعت عواطف، بندگی انسان، قدرت عقل و آزادی انسان هستند.

این کتاب یکی از مهم‌ترین و دشوارترین متون تاریخ فلسفه است. کانت نظریه‌ی موسوم به ایدئالیسم استعلایی خود را در این کتاب توضیح داده و هدفش اصلاح مشکلاتی بود که نظریه‌های عقل‌گرایان و تجربه‌گرایان پیش از او به وجود آورده بودند. پیش از کانت اعتقاد عمومی بر این بود که احکام تحلیلی فقط می‌توانند پیشینی (دانش مستقل از تجربه) و ضروری باشند. کانت استدلال کرد که دانش ما از ریاضیات، اصول اولیه‌ی علوم طبیعی و متافیزیک هم پیشینی و هم ترکیبی است. او درباره‌ی بررسی و تقسیم‌بندی مقولات شناخت، محسوسات، ادراک و عقل محض و نیز درباره‌ی امکان یا عدم امکان متافیزیک تأمل کرد. مسئله‌ی اصلی نقد او پاسخ به این پرسش است که چگونه احکام پیشینی ترکیبی ممکن است؟ ایده‌ی اساسی «فلسفه‌ی انتقادی» کانت در سه نقد او (سه کتاب) دیده می‌شود: نقد عقل محض، نقد عقل عملی و نقد قوه حکم. او در نقد اول به دنبال تعیین حدود متافیزیک است. نقد عقل عملی و نقد قوه حکم به دنبال این کتاب هستند. او در این سه‌گانه برای عقل محض، عقل عملی و قوه حکم اصولی پیشین جست‌وجو می‌کند که مبنای آن غایت‌مندی طبیعت است؛ بنابراین، فلسفه‌ی علم او به دلیل شیوه‌ای که با آن تلاش کرد چارچوب فلسفی را برای معرفت علمی از جهان صورت‌بندی کند که هم شرایط واقعی حاکم بر آن را شرح دهد و هم استقلال و تنوع علوم خاص مختلف را حفظ کند، مورد علاقه‌ی فیلسوفان علم معاصر است.

این کتاب که با نام پدیدارشناسی جان و پدیدارشناسی ذهن هم شناخته می‌شود یکی از جریان‌سازترین آثار فلسفی تمام تاریخ است و پس از نقدهای سه‌گانه‌ی کانت، پیشرفت چشمگیری را در ایدئالیسم آلمانی و روش فلسفی رقم زد. معرفی به‌اختصار کتاب آن هم برای مخاطب ناآشنا به نقض غرض می‌انجامد؛ زیرا بدون تسلط بر تاریخ فلسفه از یونان کلاسیک چون افلاطون و ارسطو و رواقیون و اپیکوری‌ها تا جریان‌های مسیحیت تا عصر روشنگری و ایدئالیسم آلمانی و فضای آلمان قرن هجدهم نمی‌توان به آن راه یافت. پدیدارشناسی به دلیل تراکم مفهومی و کنایه‌ای، اصطلاحات خاص و گیج‌کننده‌ی آن دشوارترین کتاب هگل است و خواننده‌ی کم‌آشنا را قطع به یقین پس می‌زند. هگل در یکی از نامه‌هایش پس از انتشار پدیدارشناسی نوشته بود لوتر کتاب مقدس را وادار کرد به زبان آلمانی سخن بگوید و من نیز مایلم به فلسفه بیاموزم که به آلمانی سخن بگوید. کسانی که وارد آن شده‌اند کتاب را به هزارتویی تشبیه کرده‌اند که در بهترین حالت تنها با برخی مخاطرات آن رویارو شدند. پس خواننده‌ی آن کسی است که بتواند با هگل کلنجار برود. کتاب درباره‌ی این است که چگونه ذهن انسان، از طریق خودآگاهی، از آگاهی صرف به معرفت مطلق می‌رسد. موضوعات آن متافیزیک، معرفت‌شناسی، اخلاق، تاریخ، دین، ادراک، آگاهی، هستی، منطق و فلسفه‌ی سیاسی هستند.

آشنایی با فیلسوفان مجموعه‌ای است که به زندگی نامه‌های فیلسوفان اختصاص دارد و زندگی و اندیشه‌های فیلسوفان مشهور جهان را به زبانی ساده و کوتاه توضیح می‌دهد. کتاب‌های این مجموعه زندگی‌ و اندیشه‌های هر فیلسوف را در رابطه با تاریخ فلسفه به‌طور کلی و در ارتباط با جریان‌ها و تحولات فکری و اجتماعی و فرهنگی عصر خود مرور می‌کنند و بدون ورود به جزئیات نظریات و عقاید فیلسوف، مهم‌ترین نکته‌ها را با بیانی ساده و روشن توضیح می‌دهند. این مجموعه گزینه‌ای مناسب برای کسانی است که می‌خواهند به‌طور اجمالی با تاریخ فلسفه آشنا شوند.

این کتاب توضیحی درباره‌ی چگونگی درهم‌تنیدگی فلسفه و پرسش‌های آن با تاروپود زندگی است به‌گونه‌ای که نمی‌توان از آن پرسش‌ها گریخت. نویسنده، تفکر فلسفی را بهترین امکان برای زندگی خوب و غلبه بر ترس از مرگ می‌داند. او با مسئله‌ی «دغدغه‌ی مرگ» مخاطبان را با دنیای فلسفه آشنا می‌کند. کتاب با این پیش‌فرض تاریخ فلسفه را به پنج دوره‌ی فلسفه‌ی یونان باستان، پیروزی مسیحیت بر فلسفه‌ی یونان، انسان‌گرایی و تولد فلسفه‌ی مدرن، پست‌مدرنیسم و فلسفه‌ی معاصر (پس از شالوده‌شکنی) تقسیم کرده و با زبانی ساده، اندیشه‌ی اصلی هر یک از این دوره‌ها و نقاط قوت و ضعف آن‌ها را توضیح می‌دهد. متن کتاب حاصل ملاقات و گپ‌وگفت‌هایی است که نویسنده، لوک فری، با خانواده و دوستانش داشته است. او کوشیده تا خوانندگان غیردانشگاهی را مخاطب قرار دهد و از آنچه فضل‌فروشی با واژگان فلسفی می‌نامد، دوری کند.

این مجموعه حاصل طرحی است که اجرای آن در ۱۹۹۵ در دانشگاه استنفورد به سرپرستی دکتر ادوارد ن. زالتا آغاز شد و همچنان ادامه دارد. مدخل‌های این مجموعه با موضوعات گسترده و حجم کم، برای ورود علاقه‌مندان فلسفه به این حوزه به‌ویژه کسانی که می‌خواهند اولین بار موضوعی فلسفی را بخوانند، مناسب هستند. هر یک از مدخل‌ها و موضوعات دانشنامه‌ی استنفورد را استادان فلسفه نوشته‌اند و توسط صاحب‌نظران این حوزه بازنگری و ویرایش شده‌اند. از جمله کتاب‌های این مجموعه می‌توان کتاب‌های پدیدارشناسی، شوخی، عشق، مارتین هایدگر، اخلاق زیستی زنانه‌نگر، هگل، اخلاق زنانه‌نگر، هرمنوتیک و فلسفه دین کانت را نام برد.