معروف‌ترین کتاب‌های مستند دنیا

«سوتلانا الکسیویچ» روزنامه‌نگار از مردمانی می‌گوید که فاجعه‌ی چرنوبیل را پشت سر گذاشتند. الکسیویچ از صداهای آدم‌ها برای نوشتن کتاب‌هایش استفاده می‌کند. او دوست دارد واقعیت را همانطور که هست به روی کاغذ بیاورد و جهان را همانطور که می‌بیند با بقیه سهیم شود. او در کتاب صداهایی از چرنوبیل از صدای بیشتر از ۵۰۰ نفر برای ثبت آنچه که به فاجعه‌ی اتمی چرنوبیل شناخته می‌شود استفاده کرده است. او ده سال از عمر خود را صرف جمع‌آوری مستندها و مصاحبه با افرادی چون پزشکان، آتش‌نشانان، فیزیکدانان و مردم معمولی کرد. مردمی که از صبح ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ زندگی‌شان متحول شد. او در این کتاب‌هایش به دنبال این است که بداند چه دارد بر سر انسان زمانه‌ی ما می‌آید و او از خودش چه واکنشی نشان می‌دهد. وقایع‌نگاری‌های دقیق الکسیویچ خوانندگان در اقصی نقاط دنیا را با درد و رنج مردمان و حوادثی که بر آن‌ها گذشته است آشنا می‌کند. کتاب صداهایی از چرنوبیل با کوشش نشر کوله پشتی و ترجمه‌ی حدیث حسینی برای خواندن در طاقچه موجود است.

بعضی از کتاب‌های مستند بیان‌کننده‌ی خاطرات بسیار تلخ نویسنده هستند و تجربیات او را در لحظات سخت در اختیار مخاطب می‌گذارند. «در هوای رقیق» خاطرات «جان کراکائور» به‌هنگام صعود اورست است. «جان کراکائور» روزنامه‌نگار مجله «اوت ساید» است و در سال ۱۹۹۶ برای تهیه‌ی گزارش از صعود به اورست راهی نپال می‌شود و همراه گروهی از کوهنوردان و راه‌بران این مسیر سخت را می‌پیماید؛ اما این مأموریت به واقعه‌ای هولناک برای کراکائور و همراهانش تبدیل می‌شود که تمام زندگی‌اش را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. به‌خاطر توفانی ناگهانی که اتفاق می‌افتد، ۹ نفر از ۴ کاروان کوهنوردی جان خود را از دست می‌دهند. جانْ گزارش خود را تحویل می‌دهد اما ذهنش همچنان در وقایع اورست باقی می‌ماند؛ پس تصمیم می‌گیرد آنچه بر خود گذشته است را جزء به جزء روایت کند و حاصل آن می‌شود این کتاب. 

او برای نوشتن این کتاب از دست‌نوشته‌هایی استفاده کرد که برای مجله نوشته بود؛ همچنین از سه نفر دیگر از بازماندگان خواست تا حادثه را برایش بازگو کنند تا جاهایی که اختلاف نظر دارند دربیاید. «جان کراکائور» برای اینکه کتاب تنها براساس برداشت‌های خودش نباشد با کسانی که در این حادثه حضور داشتند مصاحبه‌های طولانی انجام داد و از ضبط‌های رادیویی که در چادرگاه‌ها توسط افراد انجام شده بود استفاده کرد. او به این امید کتاب را نوشت که برزخ اورست را از زندگی‌اش بزداید و از تصمیمات اشتباه جلوگیری کند. کتاب «در هوای رقیق» را نشر چشمه با ترجمه‌ی یحیی خوئی منتشر کرده است.

خواندن خاطرات یک دختر نوجوان از جنگ جهانی دوم روایتی متفاوت از جنگ خواهد بود. «آن فرانک» دختری هلندی بود که از سال ۱۹۴۲ تا سال ۱۹۴۴ خاطراتش را می‌نویسد؛ یعنی سال‌هایی که کشورش به دست آلمانی‌ها اشغال شده بود و مجبور بود در زیرشیروانی خانه‌ای پنهانی زندگی کند. نوشتن این خاطرات تنها جنبه‌ی شخصی داشته است؛ اما در سال ۱۹۴۴ زمانی که «آن» ۱۵ سال داشت، «گرمیت بولکشتاین»، یکی از اعضای حکومت هلند که در لندن تبعید شده بود، اعلام کرد که تصمیم دارد پس از پایان جنگ گزارش‌های مردمی را از دوران اشغال آلمانی‌ها منتشر کند تا در دسترس عموم باشند. «آن فرانک» بعد از شنیدن این صحبت‌ها خاطرات خود را بازنویسی و ویرایش می‌کند. متاسفانه قبل از اینکه آرزوی آن مبنی بر انتشار خاطراتش محقق شود، او و خانواده‌اش کشته می‌شوند و خاطراتش به دست پدرش که تنها بازمانده از خانواده‌ی فرانک بود می‌رسد. «اتو فرانک» آرزوی دخترش را برآورده می‌کند و خلاصه‌ای از هر دو خاطرات او یعنی خاطرات ویرایش‌شده و ویرایش‌نشده انتخاب می‌کند و آن‌ را به چاپ می‌رساند. دلیل خلاصه‌کردن پدر «آن» این بود که کتاب به حجم مورد نظر ناشر برسد. «آن» در نسخه‌ی ویرایش‌شده‌ی خاطرات خود برای اشخاص نام‌های مستعار انتخاب کرده بود؛ اما پدرش برای اعضای خانواده و کسانی که به آن‌ها کمک کرده بودند اسم‌های واقعی را جایگزین کرد. موسسه‌ی اسناد و مدارک جنگ درباره‌ی اصالت و صحت خاطرات تحقیقات گسترده‌ای را انجام داد و پس از آن خاطرات به‌صورت کامل همراه با نتایج کامل تحقیقات به زبان هلندی منتشر شد. سوزان ماسوتی مترجم این کتاب از زبان هلندی به زبان انگلیسی است. نشر کتاب پارسه این کتاب را با ترجمه‌ی شهلا طهماسبی روانه‌ی بازار کرده است.

در کتاب «قاتلان ماه گل» با یک تاریخ‌نگاری از سرخپوستان قوم اُسیج و ماجرایی که بر آن‌ها گذشت روبه‌رو هستیم. زمانی که طلای سیاه در منطقه‌ای که قوم اُسیج می‌زیستند یافت شد؛ ثروت هنگفتی بود که به سوی این قوم روانه شد؛ اما ماجرا به‌خوبی پیش نرفت. قتل‌های رازآلود و وحشتناکی رقم خورد که «دیوید گرن» عضو تحریریه نیویورکر را کنجکاو کرد تا درباره‌ی آن‌ها تحقیق کند. کتاب سه بخش دارد؛ بخش اول خاطراتی است که دختری به نام مالی از قتل‌ها و ماجرایی که بر آن‌ها گذشت تعریف می‌کند. بخش دوم «دیوید گرن» به سراغ دادگاه‌ها و زندان‌ها رفته تا اطلاعاتی جمع‌آوری کند. بخش سوم درباره‌ی سفر او به پاهاسکاست و دیدارش با بازماندگان قوم اُسیج. در زمان وقوع این قتل‌ها بود که اف‌بی‌آی تأسیس شد و پایش به ماجرا کشیده شد. در کتاب قاتلان ماه گل راز و رمز قتل‌ها برملا می‌شود و پشت‌پرده‌ی دلیل ظهور اف‌بی‌آی مشخص می‌شود. کتاب «قاتلان ماه گل» را ندا بهرامی‌نژاد ترجمه کرده است و نشر مون آن را منتشر کرده است. فیلمی با همین نام نیز به کارگردانی اسکورسیزی ساخته شده است.

گاهی کتاب‌های مستند به کسب‌وکارها و افرادی که قدم در راه پرپیچ‌وخم کارآفرینی می‌گذارند دیدی وسیع و کمک‌کننده می‌دهد. کسب‌وکارها با آرزو و رویایی بزرگ خلق می‌شوند؛ اما گاهی پای در مسیری اشتباه می‌گذارند که ‌آن‌ها را به منجلابی وحشتناک می‌کشاند. این کتاب از «الیزابت هولمز» می‌گوید، بنیان‌گذار استارت‌آپ ترانوس. او مدعی بود که دستگاهی اختراع کرده که تنها با یک قطره خون می‌تواند آزمایش‌های متعددی را انجام دهد و این یعنی گامی بسیار بزرگ در علم پزشکی. این استارت‌آپ در سال ۲۰۰۳ با هدف تغییر بنیادین در آزمایش خون شروع به کار کرد؛ اما در سال ۲۰۱۷ با تحقیقات جان کریرو، خبرنگار نیویورک تایمز مشخص شد که همه‌چیز دروغ بوده است. هدف پشت ذهن الیزابت هولمز پولدارشدن بود و این هدف او را به سمتی برد که همه چیزش را از دست داد. شکایاتی از شرکت در سال ۲۰۱۷ انجام شد و تمام یک میلیون آزمایش خون انجام‌شده در سال ۲۰۱۸ یا باطل اعلام شد یا تصحیح شد. کتاب خون نحس (دشمن خونی) از فریبکاری‌های الیزابت هولمز و شرکت ترانوس می‌گوید. جان کریرو روی این پرونده کار کرد و اسناد متعددی را یافت که نشان‌دهنده‌ی تقلب در این پروژه بود و این تقلب را افشا کرد. کتاب صوتی «خون نحس» را با ترجمه‌ی صدرا و ثمین امامی و گویندگی پارسا موسوی‌زاده از طاقچه بشنوید. 

اسلحه، میکروب و فولاد: سرنوشت جوامع انسانی یک کتاب علمی برپایه‌ی استدلال است. «جرد دایموند»، استاد جغرافیا و فیزیولوژی دانشگاه کالیفرنیا در این کتاب به این سوال پاسخ می‌دهد که چرا بین جوامع انسانی شکاف‌هایی در قدرت و فناوری دیده می‌شود. او معتقد است که تفاوت‌های زیست‌محیطی عامل اصلی این شکاف‌ها هستند. او در این کتاب در پنج فصل درباره‌ی تاریخ بشر، گسترش و تولید خوراک، تولید سلاح و آینده‌ی بشر صحبت می‌کند. او از جوامع مختلفی می‌گوید که به‌واسطه‌ی بیماری و اسلحه بر جوامع دیگر چیره شده‌اند یا ضعیف مانده‌اند. از نظر جرد دایموند عوامل زیست‌محیطی مهم‌ترین عامل شکل‌دهی به جهان هستند. از روی این کتاب شبکه پی‌بی‌اس یک مستند تلویزیونی نیز ساخته است. می‌توانید این کتاب را با ترجمه‌ی حسن مرتضوی در طاقچه بخوانید.

این‌بار با یک اثر ادبی طرف هستیم اثری که تمام جزئیاتش براساس واقعیت است. «ترومن کاپوتی» از طریق مصاحبه با آدم‌هایی که به ماجرا ربط داشتند، بررسی اسناد و مدارک و نیز مشاهدات و شنیده‌های خود دست به خلق این اثر زد. ماجرا از جایی شروع می‌شود که کاپوتی از ماجرای قتل خانواده‌ی کلاتر آگاه می‌شود. خانواده‌ای که با آرامش زندگی خود را سپری می‌کرد اما ناگهان چهار نفر از اعضای خانواده که با هم زندگی می‌کردند به قتل می‌رسند و ترومن کاپوتی شش سال از عمر خود را پای تحقیق درباره‌ی این پرونده و نوشتن کتابش می‌گذارد. او در نهایت کتابی در سبک ژورنالیستی نو می‌آفریند. سبکی که در آن تحقیقات و پژوهش‌ها با تکنیک‌های ادبی و داستانی با هم آمیخته می‌شوند و شما با یک رمان جنایی که تماماً براساس واقعیت است روبه‌رو می‌شوید. «در کمال خونسردی» را نشر بیدگل با ترجمه‌ی نصراله مرادیانی منتشر کرده است.

بودن منبعی که به تمام سؤالات رایج درباره‌ی انسان، جهان و تمام پدیده‌های آن پاسخ دهد، یک اتفاق بسیار ارزشمند است. «بیل برایسون» در کتاب «تاریخچه تقریبا همه چیز» داده‌های علمی بسیاری درباره‌ی پدیده‌های جهان را با جزئیات و دقت بالا در اختیار خوانندگان قرار داده است. او در این کتاب به چراها، چگونه‌ها و چه هنگام‌های اکتشافات علمی پرداخته است و با زبانی گویا و ساده آن‌ها را برای مخاطب عام مطرح کرده است. در این کتاب با بیل برایسون از زمان ظهور هستی و پیدایش انسان و روند تکامل او و رسیدن به جایی که الان  هست همراه می‌شویم و در آزمایشگاه‌ها، دفاتر و میدان‌های علمی دانشمندان با او هم‌سفر تا به جواب سؤالات برسیم. می‌توانید کتاب تاریخچه تقریبا همه چیز را با ترجمه‌ی محمدتقی فرامرزی در طاقچه بخوانید.

«زندگی‌نامه‌ی هنریتا لاکس» شاید از عجیب‌ترین زندگی‌نامه‌های جهان باشد. «هنریتا لاکس» یک زن آمریکایی آفریقایی‌تبار بود که سلول‌های سرطان دهانه‌ی رحمش بدون اجازه کشت داده شدند و به‌طور دور از انتظاری به منبعی برای تولید سلول‌های نامیرا تبدیل شدند. این سلول‌ها علاوه‌بر اینکه بدون اجازه‌ی او برداشته شدند بلکه بعد از بیست سال استفاده از آن‌ها به خانواده‌ی هنریتا هیچ خبری از این موضوع داده نشد. اگر «ربکا اسکلوت» برای کشف این داستان قدم برنمی‌داشت هنریتا لاکس با وجود اثرات بسیار مثبتی که برای علم پزشکی داشت تا همیشه ناشناخته باقی می‌ماند. این کتاب حاصل بیش از هزار ساعت مصاحبه با خانواده و دوستان هنریتا لاکس، وکلا، دانشمندان و روزنامه‌نگاران مرتبط با این موضوع است. همچنین دبورا لاکس دختر هنریتا که او هم به دنبال جواب سؤالاتش بود عکس‌ها، اسناد، تحقیقات علمی و تاریخی خود را در اختیار اسکلوت گذاشت تا این اثر خلق شود. «زندگی جاودانه هنریتا لاکس» را انتشارات متخصصان با ترجمه‌ی لیلا عظیمی روانه‌ی بازار کرده است.

کره شمالی کشور مرموزی است که اطلاعات زیادی درباره‌ی آن و مردمش وجود ندارد. تنها مستندهای موجود از این کشور فوق‌سری تنها از زبان افرادی که موفق به فرار شده‌اند برجای مانده‌ است. «بلین هاردن» در کتاب فرار از اردوگاه ۱۴ روایت‌های شین دونگ هیوک از زندگی‌اش در اردوگاه‌های زندانیان سیاسی را بیان می‌کند. شین دونگ هیوک واقعیت‌های هولناکی را درباره‌ی کره شمالی بازگو می‌کند. برای او کره شمالی یعنی جایی که اعضای خانواده‌اش را رقیبانی برای غذا می‌دید. این کتاب اثری است تماماً برخاسته از تجربیات و دیده‌های یک انسان. در این کتاب با دریچه‌ی نگاه شین دونگ هیوک وارد کره شمالی می‌شویم و تصاویری را می‌بینیم که هیچ رسانه‌ای قادر به پخش آن‌ها نیست. تمام خاطرات شین دونگ هیوک مربوط به اردوگاه است؛ چون همانجا به دنیا آمده و زندگی کرده است، در همین اردوگاه شاهد اعدام مادر و برادرش بعد از اقدام ناموفق فرار ناموفق بوده است. روزی بالاخره کار ناممکنی را ممکن می‌کند تا داستانش را برای جهانیان بازگو کند. «فرار از اردوگاه ۱۴» را نشر چشمه با ترجمه‌ی مسعود یوسف حصیرچین روانه‌ی بازار کرده است.

ملاله امروز چهره‌ی آشنای جهانی است. او دختری پاکستانی است که برای حق تحصیل دختران به پا خاست و گلوله جوابی بود که دریافت کرد. ملاله در جایی زندگی می‌کرد که تحصیل یک امر گناه و جرم برای دختران محسوب می‌شد. این سرنوشتی بود که طالبان برای دختران پاکستان رقم زده بود و ملاله کاری جز جنگیدن برای گرفتن حقش نداشت. طالبان تلاش کردند تا ملاله را برای همیشه خاموش کنند؛ اما اکنون او صدای بلندی است برای دختران و زنان سراسر دنیا. کسانی که هنوز هم از حق اولیه‌ی خود محروم هستند. کتاب من ملاله هستم حاصل تلاش ملاله و کریستینا لمب برای به‌گوش‌رساندن صدای ملاله به سراسر جهان است. ملاله در این کتاب درباره‌ی زندگی و فعالیت‌های خود نوشته است و از ماجراهایش در پاکستان می‌گوید. کتاب «من ملاله هستم» را می‌توانید با ترجمه‌ی هانیه چوپانی در طاقچه مطالعه کنید.

داستان واقعی این رمان که حاصل تحقیقات بسیار دقیق «اریک لارسن»، روزنامه‌نگار و محقق تاریخی است، این کتاب را به یک کتاب مستند بدل کرده است. این کتاب داستان اولین قاتل زنجیره‌ای آمریکا را روایت می‌کند. ماجراهای کتاب در سال ۱۸۹۳ در شیکاگو اتفاق می‌افتد. علاوه‌بر داستان واقعی یک قاتل نویسنده به داستان معمار نمایشگاه جهان کلمبی هم می‌پردازد. داستان این دو نفر جایی به هم گره می‌خورد و کتاب سرشار از وقایع تاریخی آن زمان آمریکاست و روایت داستانی آن کشش فراوانی را برای خواندن ایجاد کرده است. نشر قطره با ترجمه‌ی سوگند رجبی‌نسب این کتاب را منتشر کرده است.

زندگی‌نامه‌های خودنوشت از آثار باارزشی است که شاید گاهی به خودسانسوری متهم شوند؛ اما «شرل استرید» در کتاب وحشی سعی کرده است تمام خود واقعی‌اش را به تصویر بکشد. این مقاله‌نویس، رمان‌نویس و مجری آمریکایی در کتاب وحشی از زمانی می‌گوید که مادرش را از دست می‌دهد و به راهی کشیده می‌شود که زندگی خانوادگی، عشقی و کاری‌اش را به ورطه‌ی نابودی می‌کشاند. او بدون خودسانسوری خودش را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد و از تصمیمات و اشتباهات خود در این کتاب سخن می‌گوید. او برای نجات خود و زندگی‌اش تصمیم سختی می‌گیرد. به ماجراجویی‌ای سخت قدم می‌گذارد. به پیاده‌روی‌ای از کالیفرنیای جنوبی تا پل خدایان در واشنگتن یعنی چیزی بیش از هزار مایل می‌رود. ماجرای این پیاده‌روی را در کتاب وحشی خواهید خواند و قدم به قدم همراه با شرل این مسیر را طی می‌کنید و از اراده‌ی یک انسان برای نجات خود شگفت‌زده می‌شوید. صداقت استرید در بیان اتفاقات و افکارش اثر او را خواندنی کرده است. وحشی را نشر ستاک با ترجمه‌ی میعاد بانکی روانه‌ی بازار کرده است.