معرفی کتاب‌ها و رمان‌های ضددیکتاتوری

خزان خودکامه از گابریل گارسیا مارکز نام دارد. خزان خودکامه درباره‌ی دیکتاتور ظالمی است که در جایی خیالی و کوچک در منطقه‌ی کارائیب حکمرانی می‌کند. این داستان با نثر خاص و آهنگین مارکز، شبیه شعری بلند درباره‌ی قدرت است. «ژانرال» پیر و مستبد این داستان بسیار عمر کرده و اندازه‌ی موهای سرش بچه‌ی نامشروع دارد. هرچه می‌‌گذرد، قدرتش بیشتر می‌شود و همین باعث می‌شود به همه‌ی اطرافیانش شک کند. می‌خواهد همه به او احترام بگذارند و تصویر و شمایلش را همه‌جا آویزان کنند. برای آنکه از خطر در امان بماند، بدل هم زیاد دارد. برای حکمرانی‌اش ایده‌های جالب و خلاقانه‌ای دارد. دوست ندارد کسی در کنارش نُطق بکشد. مادرش را بسیار دوست دارد و از پدرش هم خبری نیست و همسری عجیب دارد. هرچه می‌گذرد کاخش را کثافت و فضله پر می‌کند که نمادی از وضعیت نابسامان خودش است.

پاییز ژنرال نزدیک است. ژنرال عاشق این است که جملات قلنبه سلنبه را بر زبانش جاری کند که می‌تواند نشانه‌ای از اضطراب بی‌اندازه‌ی او در برابر ازدست‌دادن جایگاهش باشد. افراد زیادی دور او هستند اما درواقع او بسیار تنهاست و خودش هم انگار این را می‌داند. ولی فکر می‌کند موقعیتی خداگونه دارد و مانند خدا تنهاست!

خزان خودکامه تاثیرات فاجعه‌باری را که تمرکز قدرت در یک شخص ایجاد می‌کند نشان می‌دهد. مارکز برای نوشتن این شخصیت از دیکتاتورهایی چون گوستاوو روخاس پینیلای کلمبیایی، فرانسیسکو فرانکوی اسپانیایی و خوان ویسنته گومز ونزوئلایی الهام گرفته است.

۱۹۸۴ اثر مشهور جورج اورول است. ۱۹۸۴ به‌نوعی رمان علمی تخیلی اجتماعی و داستانی هشداردهنده و دیستوپیایی (اتوپیای خیالی، ضد آرمان‌شهری) است. این کتاب ۸ ژوئن ۱۹۴۹ به عنوان نهمین و آخرین کتاب اورول منتشر شد. اورول با سبک منحصربه‌فرد خودش، پیامدهای حکومت‌های تمامیت‌خواه و سرکوبگر را توصیف می‌کند و از سوی دیگر، بر رفتار مردم و درون جامعه در این حکومت‌ها تمرکز دارد. اورول برای نوشتن رمانش از شوروی زمان استالین و آلمان نازی الگوبرداری کرد.

داستان در آینده‌ای خیالی رخ می‌دهد؛ یعنی سال ۱۹۸۴، زمانی که بسیاری از کشورهای جهان قربانی جنگ، نظارت همه‌جانبه‌ی دولت‌ها و تبلیغات شده‌اند. قهرمان داستان، وینستون اسمیت، یک کارگر سخت‌کوش و ماهر در «وزارت حقیقت» و عضو «حزب بیرونی» است. او مخفیانه از حزب متنفر است و رویای شورش را در سر می‌پروراند. وینستون مخالفت خود را با نوشتن در یک دفتر خاطرات بیان می‌کند و بعداً با همکار خود جولیا وارد رابطه‌ای خاص می‌شود. در همین حین به یاد می‌آورد که زندگی قبل از به‌قدرت‌رسیدن حزب چگونه بوده است. این کتاب شاید از نخستین کتاب‌هایی باشد که به داشتن حریم شخصی و حفظ آن اهمیت می‌دهد و توضیح می‌دهد که چگونه وجود یک «برادر بزرگ» یا ناظر بزرگ بیرونی که همه چیز را رصد می‌کند می‌تواند برای شخص ناراحت‌کننده باشد و آزادی‌اش را سلب کند.

مکتب دیکتاتورها یکی از آثار اینیاتسوی سیلونه فعال سیاسی مشهور ایتالیایی و یک رمان ضد دیکتاتوری است.  سیلونه در این داستان دو مرد آمریکایی عجیبی را روایت می‌کند به نام‌های پروفسور پیکاپ و آقای دبلیو که می‌خواهند در آمریکا یک دیکتاتوری موفق راه بیندازند (پیکاپ دیکتاتور بزرگ و دبلیو مشاور او)؛ بنابراین به نصایح اروپایی‌ها نیاز دارند.

آن‌ها پیش از جنگ جهانی دوم راهی اروپا می‌شوند. این دو دون‌کیشوت‌وار در شهرهای مختلف اروپایی می‌گردند و با شخصیت‌هایی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با دیکتاتورها در ارتباط بودند صحبت می‌کنند. آن‌ها هم توصیه‌های خود را به این دو نفر ارائه می‌کنند. این دو شخصیت با حالت کمدی‌واری یادگاری‌هایی از تاریخ دیکتاتوری کشورها خریداری می‌کنند تا با خود به آمریکا ببرند. شخصیت سوم تومازوی کلبی نام دارد که به‌نوعی خود نویسنده است. او درباره‌ی مسائل مهمی از عالم سیاست با دو نفر دیگر صحبت می‌کند. آنچه تومازوی کلبی درباره‌ی فاشیسم ایتالیا و نازیسم آلمان می‌گوید روشنی و دقت تاریخ‌نویسی و قدرت پیش‌بینی سیلونه را نشان می‌دهد چراکه کتاب در سال ۱۹۳۸ چاپ شده است.

سرزمین گوجه‌های سبز یک رمان ضد دیکتاتوری از هرتا مولر است. سرزمین گوجه‌های سبز، زندگی تعدادی از دانشجویانی را روایت می‌کند که در اوج دوران سیاه چائوشسکو، دیکتاتور رومانیایی، در رومانی زندگی می‌کنند و به امید یافتن زندگی بهتر برای کشور فقیرشان کار می‌کنند و رویای رهایی از دیکتاتوری را در سر می‌پرورانند. این پنج دانشجوی آلمانی‌زبان در آرزوی زندگی بهتر و خسته از شرایط سخت خود، می‌خواهند شانس خود را با آخرین تلاش‌های خود برای دستیابی به یک زندگی پر از موفقیت بیازمایند. اما خیانت یکی از آن‌ها و خودکشی یکی دیگرشان ماجرا را به سمت دیگری می‌برد.

هرتا مولر قصد دارد محیطی را به شما معرفی کند که در آن حکومت تمامیت‌خواه به تمام جنبه‌های زندگی خصوصی مردم نفوذ می‌کند و به آن‌ها حریم خصوصی نمی‌دهد؛ مردمی که حتی قوی‌ترینشان در برابر ظلم تحقیر می‌شوند و یا در دفاع از انسانیت جان خود را از دست می‌دهند.

شاید هیچ رمانی به اندازه‌ی سرزمین گوجه‌های سبز نتوانسته باشد درد مردمی را که زیر یوغ حکومت ظالمانه و سرکوبگر هستند به تصویر بکشد. خود مولر که یکی از بازماندگان و قربانیان حکومت چائوشسکوست، در این کتاب می خواهد داستان زندگی خود را با تمام حقیقت و شگفتی بازگو کند و با زبانی تند و گزنده اما شاعرانه، اسرار جامعه و مردمی را که ترس و بزدلی آن‌ها را تباه می‌کند، فاش کند.  

خودآموز دیکتاتورها نوشته‌ی رندال وود و کارمینه دولوکا است. خودآموز دیکتاتورها درست از آن کتاب های ضد دیکتاتوری طنزی است که صاف و پوست‌کنده به شما توضیح می دهد دیکتاتورها چجور آدم‌هایی هستند و چه کارهایی می‌کنند. ۱۳ فصل دارد و در هر فصل به شما توضیح می‌دهد که چه نکته‌هایی باعث می‌شود قدرت بگیرید و یا حتی سقوط کنید. توضیحات نویسنده‌ها ساده و درباره‌ی مسائل روزمره‌ی زندگی دیکتاتورهای معروف است.

صدام حسین شخصیت محبوب رندال و کارمینه است. قذافی محبوبِ دوم است. گنده‌های شوروی مثل استالین هم حضور دارند. اصلا مگر می‌شود کتابی درباره‌ی دیکتاتورها باشد و هیتلر و موسولینی نقشی نداشته باشند؟ برای مثال نویسندگان توصیه می‌کنند: «اگر کشورت به دلایل مذهبی، طبقاتی، قومیتی و غیره، از قبل دستخوش تفرقه بوده است، حالا که صدای معترضان علیه رژیمت بلند شده، زمان بسیار مناسبی برای دامن‌زدن به این تفرقه‌ها و اختلاف‌هاست. تو باید به مأمورانت که آموزش‌های خاصی درباره‌ی تحریک مردم به درگیری دیده‌اند، دستور بدهی که بنزین بر آتش اختلاف‌های قومی و مذهبی بریزند. اگر در این کار موفق شدی و تخم نفاق را بین مخالفانت پاشیدی، آن‌ها به جای حمله به تو مشغول حمله به یکدیگر می‌شوند. فایده‌ی این روش، ایجاد دودستگی یا حتی چنددستگی بین دشمنانت و تضعیف آن‌هاست. موقعی که دشمن دچار چنددستگی شد، تو فرصتی می‌یابی تا خودت را جمع‌وجور کنی، نیروهایت را ترمیم کنی و نفسی تازه کنی.» با خواندن این کتاب حتما دیکتاتور موفقی می‌شوید.

چگونه بر جهان حکومت کنیم؟ کتابی از آندره د گیلوم است. می‌دانم که دیکتاتور وجودتان قلقلکتان می‌دهد و می‌خواهد قدرت بگیرد. بهتر است این کتاب را بخوانید تا دستتان بیاید چه کار بکنید. نویسنده در هر فصل با گفته‌ای از نویسندگان و متفکران بزرگ آغاز می‌کند و سپس موضوع مدنظرش را بسط می‌دهد. برای اینکه منظورش را هم بهتر تفهیم کند از چند دیکتاتور مثال می‌زند.

این کتاب قالب طنزی دارد و یادتان می‌دهد چطور از پس بقیه برآیید،‌ دولت تشکیل دهید، آزادی بیان را سرکوب کنید و مردم را قلع و قمع کنید. برای مثال می‌گوید: «برای سواری و بیگاری کشیدن از مردم همیشه محتاج استفاده از زور نیستید. رابرت موگابه، آدولف هیتلر و خیلی دیکتاتورهای دیگر به مدد آرای مردمی به قدرت رسیدند. هر چند که این شیوه ممکن است مسئله را کمی پیچیده کند و نقشه‌ی بزرگ شما را به تعویق بیندازد، اما کسب قدرت از این شیوه هم معقول است و هم از نقطه‌نظر عامه، مشروع. در حقیقت توسل به دموکراسی در ابتدای کار (توجه کنید فقط و فقط در ابتدای کار) اصلاً چیز بدی نیست و به حکومت شما یک هاله‌ی قانونمندی می‌دهد که برای اختفای نیت واقعی شما استتار بسیار مفید و نیکویی است. چالش اصلی، حفظ قدرت بعد از کسب قدرت است، طوری که مردم فکر کنند ادامه‌ی حکومت حق قانونی شماست و این‌که این حق اصلاً از پایه و بنیان کاذب است، اصلاً و ابداً مهم نیست. سال ۲۰۰۵، عضویت زیمبابوه در کشورهای مشترک‌المنافع به‌خاطر تقلب موگابه در انتخابات تعلیق شد، اما موگابه این‌گونه وانمود کرد که دلیل این کار نقشه‌های پلید غرب و ضدیت دشمن با حکومت دموکراتیک اوست و خطاب به مخالفان و معترضانش گفت: «آن‌هایی که بعد از شکست در انتخابات، احساس ناامیدی می‌کنند می‌توانند بروند و خودشان را دار بزنند.»»

مصائب آشپزی برای دیکتاتورها نوشتهٔ خبرنگار مشهور ویتولد شایوفسکی است. شاید فکر کنید این کتاب چه ایده‌ی ساده‌ای دارد اما دقیقا نقطه قوتش در همین سادگی‌اش است. پرداختن به آشپزی و آشپزخانه به معنای دست‌گذاشتن بر جنبه‌ای از زندگی است که ناآشنا و غیررسمی و حتی معمول است. شایوفسکی در این کتاب به معنای واقعی کلمه از آشپزخانه برای معرفی برخی از بزرگ‌ترین شروران و دیکتاتوران جهان استفاده کرده است. همه باید بخورند، از جمله دیکتاتورها و بنابراین افرادی که برای آن‌ها غذا می‌پختند باید بسیار مورد اعتماد و تحت نظارت دائمی قرار می‌گرفتند.

نویسنده به واسطه‌ی شغل خبرنگاری‌اش، چندین سال تلاش کرد تا با سرآشپزهایی که برای عیدی امین، فیدل کاسترو، پل پوت، صدام حسین و انور خوجه کار می‌کردند، ارتباط برقرار کند. اکثر آن‌ها انسان‌های ساده‌ای هستند. 

هر یک از داستان‌های این کتاب ضد دیکتاتوری متفاوت هستند، اما همگی آن‌ها جذاب‌اند. زنی که برای پل پوت، دیکتاتور کامبوج آشپزی می‌کرد (بدترین عامل کشتار جمعی پس از آدولف هیتلر، مسئول مرگ دو میلیون نفر) با عشق و ارادت واقعی درباره‌ی او صحبت می‌کند. او هنوز معتقد است که او کارهای خوبی برای کشور انجام داده است. آشپز عیدی امین هزاران بار به این سوال پاسخ داده است که آیا دیکتاتور اوگاندا یک آدمخوار بوده است. داستان او از این جهت باورنکردنی است که علی‌رغم آشپزی برای رئیس‌جمهور قبلی کشور، زنده مانده است. آشپز کوبایی که برای فیدل کاسترو آشپزی می‌کرد، تنها کسی است که علناً به آن افتخار می‌کند. او با رسانه‌های غربی مصاحبه و رستورانی را در مرکز هاوانا اداره می‌کند و یک سلبریتی محلی است؛ چون در گذشته هم‌رزم کاسترو بوده است.

اما تکان‌دهنده‌ترین داستان مربوط به مردی است که برای انور خوجه، دیکتاتور آلبانیایی آشپزی می‌کرد. بیش از یک دهه، این مرد فقیر مجبور بود در جلسات روزانه‌ی خودانتقادی شرکت کند. علاوه بر این، او مجبور بود تمام پیوندهای خود را با دنیای بیرون قطع کند. هر کسی که از قوانین تخطی می‌کرد به سیاهچال راهی‌اش می‌کردند.

کتاب مصائب آشپزی برای دیکتاتورها، داستانی درباره‌ی ترور و وحشت قاتلانی است که در حین اینکه جان دیگران را به‌راحتی می‌گرفتند، از جان خود می‌ترسیدند. این راز بزرگ را تنها آشپزان آن‌ها می‌دانستند.