از عبید زاکانی تا عزیز نسین؛ معرفی کتاب طنز

همین‌طور که از اوضاع و احوال تاریخ معاصر باخبر می‌شوید، سرگرم یک داستان طنز درگیر کننده با قلمی روان خواهید شد. این در صورتی است که کتاب عجیب یوناس یوناسن سوئدی را از دست ندهید. این کتاب، داستان پیرمردی است که طی سفری دور و دراز به سر تا سر جهان، درگیر وقایع حقیقی تاریخ معاصر می‌شود و همین بستری را فراهم می‌آورد برای نویسنده، که با این وقایع مهم تاریخی شوخی کند. از حشر و نشر با استالین گرفته تا دستگیری توسط ساواک!

اسم این اثر، ممکن است شما را به یاد سریال پر طرفدار «چگونه با مادرت آشنا شدم» بیاندازد. خب، باید بگوییم که مسیر را اشتباه رفته‌اید! ستون‌نوشت‌های هفتگی مونا زارع در روزنامه‌ی شهروند، که حالا به یک مجموعه داستان طنز تبدیل شده، مجموعه‌ای است از چندین نامه‌ی زنی به دخترش که از چگونگی آشنایی طنزآمیز خود با شوهرش برای او می‌گوید. این داستان‌ها، پر است از فضایی زنانه و لحظه‌های خنده‌آور.

وقتی یک قاضی دادگستری بخواهد از ماجراهای کاری‌اش بنویسد و زمین و زمان را نقد کند، احتمالا انتظار داریم که با متن تلخ و سنگینی مواجه شویم. امین تویسرکانی اما اهل طنز است و هیچ نمی‌خواهد مخاطبانش را غمگین کند. این است که در این کتاب، از قالب تراژیک مورد نظر بیرون آمده و با کلامی طنز، به روایت خاطرات قضاوت‌هایش پرداخته است.

چرتوپیا، مدینه‌ی فاضله‌ای است که «سباستوس میکلانکوس»، وزیر اعظم «گذالفون»، فیلسوف‌-شاه آن، داستان‌هایش را روایت می‌کند. برای ورود به این مدینه‌ی فاضله، که بعد از بحران اقتصادی یونان، در جزیره‌ای در استرالیا بنیان گذاشته شده است، درست مثل اتوپیای افلاطون، باید هندسه بدانید. منتها از آنجایی که هندسه به آن سادگی‌ها نیست، در حد دانستن مساحت مربع هم کافی است! چرتوپیا، جهان آرمانی ساخته‌ی ذهن آیدین سیار سریع است و در قالب روایت داستان‌های طنزآمیز آن، سری به فلسفه، جامعه‌شناسی و عشق زده است.

«قصه‌‌های امیرعلی» داستان‌‌هایی طنز با رگه‌‌هایی هجوآلود درباره‌‌ی پسری به نام امیرعلی است. امیرعلی به‌عنوان راوی داستان، به ماجراهایی اشاره می‌‌کند که برگرفته از اتفاقات روزانه‌‌ای است که هرکسی در جامعه‌‌ی ایرانی آن‌‌ها را دیده است. هجوآلود بودن این قصه‌ها با توجه به سن شخصیت اصلی، یادآور سرخوردگی‌‌های نسلی است که در دهه‌‌ی شصت نوجوانی کرده‌‌اند. این کتاب در ۲۸ فصل نگاشته شده است. روایت این کتاب به‌صورت اول‌‌‌شخص است و امیرعلی به‌عنوان راوی از اتفاقاتی سخن می‌‌گوید که طی زمانی مشخص بر وی گذشته است. اتفاقات بامزه‌‌ای که امیرعلی در محیط خانواده، دوستانه و اجتماع با آن‌‌ها روبه‌رو می‌‌شود، آن‌‌قدر به واقعیت‌‌های جامعه‌‌ی ایران نزدیک است که مخاطب را به اشتباه می‌‌اندازد که شاید اتفاقات کتاب، زندگی‌‌نامه‌‌ی خود امیرعلی نبویان هستند. با این حال، نبویان در مقدمه‌‌ی کتابش، به این نکته اشاره می‌‌کند که داستانِ امیرعلی، ارتباطی با زندگی نویسنده ندارد و صرفا برخی از آن‌‌ها برگرفته از خاطراتی است که نویسنده به آن‌‌ها پر و بال داده است.

دیوید سداریس یکی از مشهورترین طنزنویسان معاصر امریکاست. کتاب‌هایش تیراژ میلیونی دارند و جوایز زیادی دریافت کرده. با مجلاتی مثل نیویورکر هم همکاری دارد و مقالات طنز بسیاری برای‌شان تألیف کرده. در این کتاب مجموعه‌ای از ۱۱ داستان کوتاه طنز به صورت پیوسته و پشت سر یکدیگر روایت می‌شوند. سداریس، در این داستان‌ها، ماجراهایی از گذشته‌ی خود تعریف می‌کند و بعضا خاطراتی از خانواده و فامیل یونانی خود در آن‌ها می‌آورد.

پدرام ابراهیمی که احتمالا موضوع مورد علاقه‌اش تاریخ است و پیش از این هم به سراغ آن رفته، این بار در تاریخ روی تردمیل، از دور تکراری تاریخ و اشتباهات تاریخی با لحنی طنزآمیز می‌گوید که در ایران اتفاق افتاده است. در این کتاب، مسائل تاریخی ایران، از زبان شخصیت‌هایی چون هیتلر و موسولینی، روایت می‌شوند.

مجموعه‌ای از بهترین داستان‌های طنز عزیز نسین، نویسنده‌ی اهل ترکیه در «محمود و نگار» جمع شده‌اند. او که معمولا با طنز تلخ خود، مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصدی کشورش را به چالش می‌کشید، در این داستان‌ها نیز بیشتر از نابرابری‌های اجتماعی می‌گوید. داستان محمود و نگار، در مورد عشقی نافرجام است که با کلامی طنز بیان می‌شود.

روایتی طنزآمیز از ماجراها و پستی و بلندی‌های دوران سربازی، در کتاب خاطرات رضا باباخانلو، گرد آمده است. همان دورانی که تقریبا تمامی پسرانی که قرار است راهی آن شوند، به هر ضرب و زوری که شده، خواسته‌اند راهی برای در رفتن از آن پیدا کنند اما در نهایت، تا آخر عمر، شیرین‌ترین و تمام نشدنی‌ترین خاطراتشان، خاطرات همین دوران است.

اگر به روایت‌های کهن از ماجراهای طنز یا بیان طنزآمیز نقدهای اجتماعی علاقمند باشید، طبیعتا اولین کسی که باید سراغش را بگیرید، عبید زاکانی است. او با استفاده از اصطلاحات و کلمات مورد استفاده‌ی عامه‌ی مردم زمان خود و داستان‌های ساده، به نقد جامعه می‌پردازد و ما در این کتاب طنز، می‌توانیم گلچین کاملی از تمامی آثارش را یکجا در دست داشته باشیم.

سفرنامه‌ی یکی از پادشاهان فرضی قاجاری، در بلاد فرنگ و حماقت‌های معمول او، برای همه‌ی ما آشناست. اگر تلخی تاراج ایران و از دست رفتن خاک، منابع و فرصت‌های آن را که به مدد این حماقت‌ها به دست آمده‌اند را در نظر نگیریم، خواندن سفرنامه‌ها و خاطرات این شاهان، هیچ‌گاه خالی از خنده نیست! احمد شاملو، در خاطرات شاه فرضی مخلوق خود، تمام این‌ها را با کلامی طنز بیان کرده است.