کتاب‌هایی درباره‌ جنگ جهانی اول

رمانِ دکتر ژیواگو، اثری مشهور و از آثار ادبیات روس است. کتابی که زندگیِ مردم روسیه را در درگیری‌های جنگ جهانی اول و همچنین انقلاب اکتبر روسیه در اوایل قرن بیستم روایت می‌کند.

یورا ژیواگو اشراف‌زاده‌ای یتیم است که در مسکو متولد شده و با تونیا، دختری از خانواده‌های مرفهِ مسکو ازدواج کرده است. او پزشکی شاعر است و شعرهایش ضد جنگ و ضد انقلاب روسیه است. در کنارِ داستان یورا، داستانِ لارا، قهرمان زنِ داستان هم روایت می‌شود. زنی که در اثر مرگ پدرش فقیر شده و وکیل خانوادگیشان (کوماروفسکی) از او سوءاستفاده می‌کند.

لارا که اکنون ازدواج کرده است، به همراه همسرش به شهری دور مهاجرت می‌کنند تا از نفوذ کوماروفسکی خارج شوند. با شروع جنگ، یورا به‌عنوان پزشک به جبهه می‌رود. همسرِ پر شر و شورِ لارا هم در درگیری‌های این جنگ مفقود می‌شود و لارا برای یافتنِ او، به‌عنوان پرستار به جبهه می‌رود.

در جبهه، لارا و یورا عاشق همدیگر می‌شوند اما هیچ کدام در این جهت اقدامی نمی‌کنند و هر کدام به خانه‌هایشان بازمی‌گردند. یورا به مسکو بازمی‌گردد و متوجه می‌شود که خانۀ آن‌ها، حالا به خانه‌ای اشتراکی تبدیل شده است. دولت هم اشعارِ او را غیرمجاز و در جهتِ براندازیِ نظام تشخیص داده‌ است و به دنبال اوست. لارا هم به خانه‌اش برمی‌گردد و متوجه می‌شود که همسرش به یکی از رهبران پرنفوذ حزب تبدیل شده است.

تونیا، همسر دکتر ژیواگو باردار است و همین موضوع، ژیواگو را در دوراهیِ بازگشت نزد لارا و ماندن کنارِ تونیا قرار داده است. در این میان، همسر لارا هم دستگیر شده و جانش در خطر است. کاماروفسکی پیدا می‌شود و از آنجا که بسیار پرنفوذ است، به لارا پیشنهاد می‌دهد که در ازای آزادکردنِ همسرش با او به کشورِ دیگری فرار کنند.

زندگیِ این شخصیت‌ها، در کنارِ تلاطمِ جنگ جهانی اول و انقلاب روسیه، خواننده را از ابتدای کتاب، تا انتهای آن با خود همراه می‌کند. در سراسرِ این رمان، فضای اجتماعیِ روسیه، از بی‌عدالتیِ حکومت تزاری روسیه و همچنین شروعِ جنگ جهانی و جبهه‌های جنگ و انقلاب روسیه را توصیف می‌کند و خواننده را علاوه‌بر فضای داستان، درگیرِ اتفاقاتِ اجتماعی روسیه می‌کند.

-«بیا موضوعِ جنگ رو بذاریم کنار»

-«خیلی سخته! دیگه کناری نمونده که جنگ رو اونجا بذاریم.»

هنری به صورت داوطلبانه به جنگ رفته است و به عنوان ستوان در آمبولانس‌های ارتش ایتالیا فعالیت می‌کند. در جبهه‌های جنگ، با پرستاری به نام کاترین مواجه می‌شود. در این مواجهه توجه‌شان به یکدیگر جلب می‌شود اما از همدیگر دور می‌شوند. جنگ جانی تازه می‌گیرد و در این میان، هنری زخمی می‌شود و به بیمارستانی در میلان منتقل می‌شود. از قضا کاترین هم به آن بیمارستان منتقل شده است. این دو عاشق همدیگر می‌شوند و کاترین از او مراقبت می‌کند و جراحتش به تدریج معالجه می‌شود. در ارتباطِ این دو با یکدیگر کاترین باردار می‌شود اما هنری مجبور است که به جبهه برگردد. زمانی که هنری دوباره به جبهه برگشته است، متوجه می‌شود که جنگ بسیار جدی‌تر از پیش جلو می‌رود و همه را از خود بیزار کرده است. رمان، روایتی از نفرت و انزجار مردم از فضای خفقان جنگ است.

روایتِ کتاب، اول‌شخص و از زبانِ هنری است. روایتی موجز و شفاف و تأثیرگذار که بسیاری می‌گویند این ویژگی‌ها به خاطر حضور خود همینگوی در جنگ جهانی اول است. شخصیت‌های داستان هم بر اساس شخصیت‌های واقعی زندگی همینگوی انتخاب شده‌اند. هرچند که سرنوشتی متفاوت با آن داشته‌اند. همینگوی به دلیل ضعف بینایی‌اش از سربازی معاف بود؛ با این حال به عنوان راننده آمبولانس راهی جبهه‌های جنگ جهانی اول شده بود. رمان در سال ۱۹۲۹ و پس از جنگ جهانی دوم نوشته شده است. او درباره‌ی اثر خود می‌گوید: «یادم است تقریباً هر روز در دنیای این کتاب زندگی می‌کردم و به این فکر می‌کردم که قرار است با بقیه‌اش چه کار کنم. وقتی این کشور، مردم و ماجراها را خلق می‌کردم، خوشحال‌تر از همیشه بودم.»

دو کتابی که معرفی شدند، از کتاب‌های مهم و تأثیرگذار در ادبیات روسیه و آمریکا بودند که هر کدام به زبان‌ها بسیاری ترجمه شده‌اند و در اصل آثار مهم ادبی جهان به شمار می‌آیند. هر دوی این کتاب‌ها در بستر جنگ جهانی اول رخ داده‌اند و متأثر از آن بوده‌اند. همچنین آثار ادبی و سینمایی بسیاری از آن‌ها الهام گرفته‌اند. به جز ادبیات روسیه و آمریکا، کشورهای دیگری که درگیر جنگ جهانی اول بوده‌اند، آثار مهمی تولید کرده‌اند. در ادبیاتِ فرانسه، کتابِ «سفر به انتهای شبِ» سلین، از آثارِ مشهوری است که داستانِ شخصی میانِ جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم را بازگو می‌کند.

در ادبیاتِ چک، کتابِ «سرباز خوب؛ شوایک»، اثر هاشک ترجمه‌شده‌ترین رمانِ چک به حساب می‌آید. این کتاب، با نامِ «شوایک؛ سرباز پاکدل» هم ترجمه شده است و داستانِ سربازی است که خاطراتِ حضورش را در جنگ جهانی اول روایت می‌کند.

در جبهه‌ی غرب خبری نیست داستان کسانی است که نه ربطی به جنگ دارند و نه حتی از جنگ و دلایل آن سر در می‌آورند، صرفا گول تبلیغات آدم بزرگ‌های خرفت را می‌خورند و دست به کارهایی می‌زنند که نمی‌خواهند آن را مرتکب شوند. به قول پل والری، نویسنده‌ی فرانسوی، جنگ یعنی درگیری و کشت‌وکشتار بین افرادی که یکدیگر را نمی‌شناسند، به خاطر افرادی که یکدیگر را می‌شناسند، اما نمی‌خواهند مستقیما با هم درگیر شوند. 

دن آرام یک رمان حماسی و نفس‌گیر است که در چهار جلد منتشر شده. سه جلد اول در بین سال‌های ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۲ میلادی در یک مجله در اتحاد جماهیر شوروی چاپ می‌شدند، اما نوشتن و انتشار جلد چهارم خیلی بیشتر زمان برد و در سال ۱۹۴۰ چاپ شد. 

شخصیت اصلی این رمان گرگوری ملخوف نام دارد که الهام‌گرفته از یک شخصیت قهرمان و شورشی به نام خارلامپی است که سرگذشت دردناک و تراژیکی داشته و یکی از اولین افرادی بوده که علیه تسلط کمونیست‌ها بر قزاقستان شورش می‌کند. 

داستان پیش از تولد گرگوری با ازدواج پدر گرگوری با یک زن تُرک شروع می‌شود که با اتهام‌زنی همسایگانش روبه‌روست که او را جادوگر می‌نامند. البته دفاع‌های پرشور و حمایت‌های جانانه‌ی پدر گریگور باعث شده آن‌ها یک خانواده‌ی آرام و بی‌حاشیه باشند. تا اینکه گریگور عاشق زنی می‌شود که همسر دارد و داستانی آتشین در دل بحبوحه‌ی جنگ‌های عظیم شکل می‌گیرد.

جنگ جهانی اول طولانی‌ترین جنگ رخ‌داده در دنیا نبود، اما یکی از مهم‌ترین جنگ‌هایی بود که قرن بیستم و تحولات بسیاری در سبک حکومت‌داری در دنیا را شکل داد، سه قاره را به جنگ کشید و باعث شد ایالات متحده به عنوان اسطوره‌ی دیپلماسی و البته قطب‌نمای لیبرالیسم پا به عرصه‌ی معادلات جهان بگذارد.  

کتاب جنگ جهانی اول از نشر ققنوس تمامی وقایع را پیش از جنگ جهانی اول و در طول این جنگ، موبه‌مو برای مخاطب خود تشریح می‌کند. در صفحات اول رویدادهای مهم در زمان جنگ به شکل مصور و ساده توضیح داده می‌شود و بعد بر سر اینکه چرا این جنگ خونبار شکل گرفت بحث می‌شود. 

رابین گرین در فصول بعدی جبهه‌ی غرب، جنگ در زمین و آسمان، جنگ در خاور نزدیک و همچنین در جبهه‌ی شرق و البته فروپاشی را تحلیل می‌کند. بعد درخصوص ورود آمریکا به جنگ صحبت می‌کند و نقش فرانسه در این جنگ را مورد بررسی قرار می‌دهد.

کتاب ایران و جنگ جهانی اول درمورد رقابت بین قدرت‌های بزرگ دنیا مثل بریتانیا، روسیه، آلمان و امپراطوری مجارستان- اتریش صحبت می‌کند؛ رقابتی که بلوک‌های شرق و غرب را تشکیل داد و تنش‌های پیاپی بین این دو بلوک، جنگی موحش را در قرن بیستم به بار آورد. این کتاب به طور ویژه، به وضعیت ایران در طول جنگ جهانی اول می‌پردازد؛ زمانی که ایران از لحاظ سیاسی و اقتصادی و اجتماعی موقعیتی خاص داشت؛ جامعه‌ی سیاسی در ایران به‌تازگی در حال شکل‌گرفتن بود و کشور با بحران‌های بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کرد. یکی دیگر از موضوعاتی که تورج اتابکی در کتابش به آن اشاره کرده نفوذ دستگاه‌های اطلاعاتی ترک‌ها در ایران است و البته به شکل‌گیری پان ترکیسم در مرز غربی کشور و درگیری‌هایی که برای ایران به بار آورد هم به تفصیل پرداخته است. 

کتاب گفتگو با نوه‌ام درباره‌ی جنگ جهانی اول نوشته‌ی آنتوان پروست است که در بحبوحه‌ی آن جنگ زندگی می‌کرده است. پروست کتابی ساده و سرراست درمورد آنچه مشاهده کرده نوشته است. 

یکی از ما داستانی است از زندگی عادی مردم در ایالت نبراسکای آمریکا و شخصیت‌هایی زنده و واقعی که ویلا کاتر آن‌ها را خلق کرده است. جنگ جهانی از کشور آن‌ها آن‌قدر دور است که نسبت به آن بی‌خبر هستند، اما قرار نیست از ماجرایی به این بزرگی دور بمانند، چراکه خیلی زود پسرانشان سر از جنگ درمی‌آورند. 

شخصیت اصلی داستان کلاد نام دارد. او قوی‌هیکل و سخت‌کوش است و درست مثل همسایه‌هایش که مردمی مزرعه‌دارند، آن‌قدرها هم از جنگ سر در نمی‌آورد. این در حالی است که به‌خاطر ماجراجویی و تعهد به کشورش آمریکا، به همراه ارتش کشور راهی جنگ جهانی می‌شود و بعد از پایان جنگ اول بازمی‌گردد. بنابراین یکی از ما داستان سربازانی است که سر از جنگی جهانی درآوردندو با حالی دگرگون به وطن بازمی‌گردند.

کتاب به امید دیدار در آن دنیا داستانی است از یک نویسنده‌ی فرانسوی به نام پی‌یر لومتر که قبلا معلم ادبیات در مدرسه بود، اما به خاطر نوشتن آثار کارآگاهی و جنایی‌اش شهرت دارد. او در این داستان خشن، مهیج و ماجراجویانه، دشواری‌های جنگ و دعواهای پس از جنگ را به تصویر می‌کشد. 

داستان از جایی شروع می‌شود که جنگ جهانی اول با میلیون‌ها کشته و هزاران آسیب‌دیده‌ی جسمی به پایان می‌رسد. دو سرباز که از جنگ زنده اما آسیب‌دیده بازگشته‌اند، شخصیت‌های اصلی این داستان را تشکیل می‌دهند. آن‌ها متوجه می‌شوند که قرار است به افتخار کشته‌شدگان و بازماندگان جنگ یک بزرگداشت پرشکوه و پرزرق و برق ترتیب داده شود، اما کسانی که آتش بیار جنگ شدند و در نهایت هزینه‌ای هم نپرداختند، تمام افتخار آن را برای خود برداشته‌اند. دانستن همین موضوع برای این دو هم‌قطار قدیمی کفایت می‌کند تا به فکر انتقام بیفتند.

اتاق افسران یک اثر هولناک و تاثیرگذار درخصوص تبعات جنگ است که می‌تواند چنان زخمی عمیق به پیکر و روان افراد بزند که تا پایان عمر همراهشان باشد و سایه‌اش را هرگز از سر آن‌ها کم نکند. 

داستان از جایی شروع می‌شود که یک افسر ارتش فرانسه که جوانی خوش‌قیافه و دوست‌داشتنی است در همان روزهای ابتدایی جنگ جهانی اول مورد اصابت ترکش قرار می‌گیرد و صورتش از هم می‌پاشد. او خانواده، دوستان و نامزدی جوان دارد که حالا باید با آن‌ها مواجه شود و این حقیقت تلخ را با آن‌ها در میان بگذارد.