بهترین کتاب‌ها درباره دوران قاجار

2,092 بازدید

قاجاریه آخرین حکومت پادشاهی سنتی در ایران از زمان برآمدن اسلام و واپسین خاندان حکومت‌گر برآمده از سلسله نزاع‌های قبیله‌ای بود که بعد از آشوب‌های پی‌درپی از زمان سقوط اصفهان و برافتادن صفویه در نهایت با حذف همه‌ی رقیبان بر مسند بلامنازع قدرت نشست. این دوره از بسیاری جهات، یکی از دوره‌های مهم و سرنوشت‌ساز برای ایران به‌شمار می‌آید؛ زیرا حد فاصل ایران قدیم و ورود مدرنیته و مرحله‌ی گذار آن بود. آنچه در این یادداشت از وبلاگ طاقچه می‌آید، معرفی کتاب‌هایی با موضوعات متنوع درباره‌ی تاریخ این دوره است؛ از پژوهش در اوضاع اجتماعی تا سفرنامه‌ها و نیز داستان‌های تاریخی که علاقه‌مندان خاص خود را دارند.

عهد قاجار

نویسنده: ونسا مارتین

مترجم: حسن زنگنه

انتشارات: نشر ماهی

خرید کتاب

کتاب عهد قاجار (The Qajar Pact) نوشته‌ی ونسا مارتین با ترجمه‌ی حسن زنگنه در نشر ماهی به چاپ رسیده است. این کتاب پژوهشی درباره‌ی مناسبات دولت و مردم در دوره‌ی قاجار است. تذکر این نکته لازم است که دوره‌ی قاجار، ایران شدید‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین جنبش‌های دینی و اجتماعی را در قیاس با چند سده‌ی قبل از خود تجربه کرد. نویسنده، ضمن بررسی گرو‌ه‌های اجتماعی فرودست ادعا می‌کند که اداره‌ی امور مردم نه بر اساس زور که بر توافق میان مردم و حکومت اتکا داشت؛ در عین اینکه مردم همواره تسلیم نبودند و در زمان لازم برای به‌دست‌آوردن حق خود، حکومت را به چالش می‌کشیدند.

در موضوع مناسبات خارجی، پرسش کتاب این است که قاجارها چگونه توانستند کشوری به وسعت ایران را از تسلط بیگانگان حفظ و آن را طی ۱۳۰ سال نگه دارند. پاسخی که به این پرسش داده شده، سیاست موازنه‌ی مثبت است. سیاستی که طی آن با کارت یک قدرت بر ضد قدرت دیگر بازی می‌کردند. نویسنده همچنین عقیده دارد این سیاست به‌تنهایی نمی‌توانست در خلأ قدرت کارساز باشد؛ بنابراین نتیجه می‌گیرد آنچه باعث این پایداری شد، بیش از هر چیز مدیون انسجام درونی کشور بود. کتاب بازه‌ی زمانی ۱۲۵۰ تا ۱۳۱۳ هجری قمری یعنی از زمان محمد شاه تا ناصرالدین‌ شاه را موضوع پژوهش خود قرار داده است. دامنه‌ی تحقیق به سه شهر بوشهر، اصفهان و شیراز محدود شده و در پرداختن به گروه‌های اجتماعی چنان‌که پیش‌تر آمد، بر اقشار فرودست از جمله زنان، لوطی‌ها، سربازان عادی و بردگان سیاه تمرکز کرده است. موضوع مهم دیگری که این کتاب به آن پرداخته، چگونگی آشنایی این اقشار فرودست با اندیشه‌های جدید به‌ویژه در ارتباط با دولت بود که به‌زعم نویسنده در شکل‌گیری انقلاب مشروطه تأثیرگذار بود.

ایران‌ دوران‌ قاجار و برآمدن‌ رضاخان

کتاب ایران‌ دوران‌ قاجار و برآمدن‌ رضاخان (Qajar Iran and the rise of Reza Khan) نوشته‌ی نیکی آر. کدی پژوهشگر و استاد برجسته‌ی تاریخ است که از او کتاب‌های زیادی درباره‌ی تاریخ ایران به زبان فارسی ترجمه شده است. مهدی حقیقت‌خواه این کتاب را ترجمه و گروه انتشاراتی ققنوس به چاپ رسانده و نسخه‌ی صوتی این کتاب را آوانامه طی همکاری با این نشر منتشر کرده است. این کتاب حاوی اطلاعات کلی از تمام دوران حکومت قاجار یعنی از ۱۱۷۵ تا ۱۳۰۴ خورشیدی در حوزه‌های مختلف سیاست، اقتصاد، اجتماع، فضای فکری و فرهنگی، گروه‌های مذهبی، مناسبات خارجی و مداخله‌های قدرت‌های غربی است و به‌ قدرت‌‌رسیدن‌ رضا شاه و عزل‌ قاجاریه‌ از سلطنت‌ ختم می‌شود. نویسنده در شروع کتاب به گرایش‌های اصلی در تاریخ و فرهنگ ایران از روزگار کهن پرداخته است؛ زیرا این گرایش‌ها را در دوران حکومت قاجار اثرگذار می‌داند. بعد از این فصل، سلسله‌ی قاجار را از ابتدای برآمدن در ایران به‌عنوان مرحله‌ی اصلی گذار از جامعه و فرهنگ ایرانی پیش از مدرن به توسعه‌ی نوین ایران بررسی کرده، شرحی از سیاست و جامعه‌ی ایران در این دوره ارائه داده و سپس به سراغ شورش‌ها و انقلاب مشروطه رفته و این رشته را تا جنگ جهانی اول، کودتای ۱۲۹۹ و در نهایت تاج‌گذاری رضا شاه دنبال کرده است.

بخشی از کتاب صوتی ایران دوران قاجار و برآمدن رضا خان را بشنوید.

ایران دوران قاجار و برآمدن رضا خان

نویسنده: نیکی آر. کدی

گوینده: اکرم پریمون

انتشارات: آوانامه

خرید کتاب صوتی

بستن تبلیغ

سفرنامه ناصرالدین شاه به فرنگ

نویسنده: ف‍رش‍اد ف‍رش‍ب‍اف‌ اب‍ری‍ش‍م‍ی‌

انتشارات: انتشارات خانه تاریخ و تصویر ابریشمی

خرید کتاب

کتاب سفرنامه ناصرالدین شاه به فرنگ نوشته‌ی ناصرالدین‌ شاه در انتشارات خانه تاریخ و تصویر ابریشمی منتشر شده است. ناصرالدین شاه در طول سلطنت پنجاه‌ساله‌ی خود سه بار و در سال‌های (۱۲۵۲ خورشیدی/۱۲۹۰ قمری/۱۸۷۳ میلادی)، (۱۲۵۷ خورشیدی/ ۱۲۹۵ قمری/ ۱۸۷۸ میلادی) و (۱۲۶۸/ ۱۳۰۷ قمری/ ۱۸۸۹ میلادی) به فرنگ سفر کرد. سفر اول او پنج ماه و نه روز، سفر دوم چهار ماه و نه روز و سفر سوم شش ماه و دوازده روز به طول انجامیدند. در سفر اول به‌همراه هیئت همراه خود از کشورهای روسیه، آلمان، بلژیک، انگلستان، فرانسه، سوئیس، ایتالیا، اتریش و عثمانی بازدید کرد. مسیر سفر او از بندر انزلی به مسکو و از آنجا به اروپا بود. شرح سفر اول او با نام روزنامه‌ی سفر فرنگستان چند سال پس از بازگشت وی به‌صورت سنگی در بمبئی به چاپ رسید. نگارش این سفرنامه را خود شاه انجام داد.

سفر دوم او از مسیر تبریز به تفلیس و مسکو و از آنجا به اروپا انجام شد. شاه در این سفر از مسکو، سن پترزبورگ، ورشو، برلین، پاریس و وین بازدید کرد. خاطرات سفر دوم را نیز خود شاه نوشت و این بار در تهران به چاپ رسید. سفر سوم او باز هم از سن پترزبورگ آغاز شد و ضمن آن، شاه از کشورهای آلمان، اتریش، فرانسه، بلژیک، هلند و انگلستان بازدید کرد. بخشی از این سفرنامه را فخرالدوله دختر شاه تا مرز ایران و بقیه را چند تن از اهل دولت نوشتند. در جریان همین سفرها بود که فکر اقدامات اصلاحی در سر ناصرالدین شاه به‌وجود آمد؛ گرچه این افکار چندان به عرصه‌ی عمل نرسید و در نهایت هم کنار گذاشته شد. در این کتاب، خواننده می‌تواند چگونگی مواجهه‌ی یک ایرانی را در قرن نوزدهم با دنیای متمدن و آزاد ببیند؛ به‌ویژه که آن فرد شاه کشور باشد.

سه روز به آخر دریا

نویسنده:

انتشارات: نشر اطراف

خرید کتاب

کتاب سه روز به آخر دریا نوشته‌ی شاهزاده خانمی قاجاری است. گرچه در کتاب نامی از این شاهزاده‌خانم برده نشده است؛ اما طبق نوشته‌هایش او دختر شاهزاده مبارک‌میرزا و نوه‌ی فتحعلی ‌شاه قاجار است. او از سوی مادر نیز نوه‌ی نادر شاه افشار به‌حساب می‌آید. این شاهزاده‌ی ناشناس، ظاهراً کمالاتش زبانزد و زنی باسواد و آشنا به ادبیات بود و طبق آنچه خودش روایت کرده او چند سال نامزد ناصرالدین شاه بود؛ اما در نهایت شاه از او جدا شد و تصمیم گرفت او را به عقد حکمران طبس درآورد و به حرم‌سرای او بفرستد. سفر او به‌قصد زیارت عتبات و مکه انجام شده و مبدأ سفرش هم از همان شهر طبس است. او بدون همسر عازم این سفر شده و قرار است یک سال در این سفر باشد. او همچنین مسئول و سرپرست هیئت همراهش است. این شاهزاده‌خانم را باید نمونه‌ی یکی از زنان جسور دوره‌ی قاجار دانست که در آن فضا هم دست به سفر می‌زند و هم قلم به دست می‌گیرد و سفرنامه‌اش را مکتوب می‌کند. شاید به‌واسطه‌ی زن بودن او باشد که در این سفرنامه جزئیات زیاد و روزمرگی‌ها نیز ثبت شده‌اند. نثر سفرنامه ساده و روان است. برای خواننده‌ی امروز، این جزئیات کمک می‌کند تا تصویر روشن‌تری از آن دوره داشته باشد. در این کتاب می‌توانید با این شاهزاده‌خانم همراه شوید و طی شرح سفر و مشکلات راه با برخی از وجوه ایران دوره‌ی قاجار آشنا شوید.

اما این تنها سفرنامه‌ی زنان در دوره‌ی قاجار نیست. کتاب چادر کردیم رفتیم تماشا نیز یکی از سفرنامه‌هایی است که در دوره‌ی حکومت ناصرالدین ‌شاه نوشته شده و شرح سفر مذهبی عالیه خانم شیرازی است. نویسنده سفرش از کرمان به‌طرف بمبئی و از آنجا به مقصد حج و عتبات را آغاز کرده است. این سفرنامه با پایان حج و رسیدن او به تهران و شرحی از دربار تهران به پایان می‌رسد. او که یکی از آشنایان دور خانواده‌ی شاه بود مدتی در تهران و دربار اقامت می‌کند و در کتابش توصیفی روزانه از دربار ناصرالدین شاه ارائه کرده است. کتاب خانم! فردا کوچ است یکی دیگر از سفرنامه‌های زنان دوره‌ی قاجار و شرح سفر سکینه سلطان ملقب به وقارالدوله به مکه است. وقارالدوله سفرش‌ به مکه و عتبات را چهار سال بعد از کشته‌شدن ‌شاه و زمانی که به همسری معتصم‌الملک درآمد بود، شروع کرد؛ ولی همچنان در این سفر به یاد ناصرالدین‌ شاه است و خاطراتی از او ذکر می‌کند. او در سفرنامه‌ی خود نام دقیق شهرها را با جزئیات دیگر ثبت کرده است. نثر ساده و روان کتاب می‌تواند برای علاقه‌مندان به این ژانر جذاب باشد.

بخشی از کتاب صوتی سه روز به آخر دریا را بشنوید.

سه روز به آخر دریا

نویسنده: شاهزاده خانم قاجاری

گوینده: داریوش شمس

انتشارات: انتشارات شرکت توسعه محتوای لحن دیگر

خرید کتاب صوتی

اختناق ایران

نویسنده: مورگان شوستر

مترجم: حسن افشار

انتشارات: نشر ماهی

خرید کتاب

کتاب اختناق ایران (The Strangling of Persia) نوشته‌ی مورگان شوستر با ترجمه‌ی حسن افشار را نشر ماهی چاپ کرده است. شوستر، اقتصاددان و کارشناس مالی، اهل ایالات متحده‌ی آمریکا بود که در ۱۹۱۱ برای اصلاح مالیه‌ی ایران به‌عنوان خزانه‌دار کل به استخدام درآمد. حضور شوستر متأثر از وقایع پس از انقلاب مشروطه بود که به‌علت نیاز ایران به اصلاح امور مالی و بدبینی درباره‌ی دو دولت انگلیس و روسیه، دولت دست‌به‌دامان کشوری بی‌طرف یعنی آمریکا شد و درخواست اعزام یک هیئت مستشاری در امور اقتصادی و مالی به ایران کرد. دولت آمریکا پذیرش این درخواست، هیئتی را به ریاست مورگان شوستر عازم ایران کرد. شوستر بعد از ورود و با تصویب مجلس، تمامی اختیارات امور مالی ایران را به‌دست گرفت. تسلط یک آمریکایی بر امور مالیه‌ی ایران با مخالفت شدید روسیه و انگلستان مواجه شد.

در پی وقایعی و اعلام سفارت روسیه مبنی بر قطع روابط دیپلماتیک و اعزام قشون به ایران، حکم انفصال مورگان شوستر از خزانه‌داری کل ایران به وی ابلاغ شد و او ایران را ترک کرد. شوستر پس از خروج از ایران خاطرات هشت ماه زندگی‌اش در ایران را با عنوان «اختناق ایران» منتشر کرد. این کتاب جزو منابع دست اول سال‌های پس از مشروطه در ایران به‌شمار می‌رود. شوستر در ابتدای کتاب، وضع سیاسی ایران در سال‌های پیش از مشروطه تا ورودش به ایران را تشریح کرده و سپس آنچه بر خود او گذشته بود نقل کرده است.

سرگذشت حاجی بابای اصفهانی

کتاب سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی (The Adventures of Hajji Baba of Ispahan) در ۱۸۲۴ در لندن منتشر شد. نویسنده‌ی کتاب، جیمز موریه، مأمور سیاسی دولت انگلستان در دوران سلطنت فتحعلی‌ شاه است. شخصیت اصلی این رمان تاریخی، فردی به نام حاجی‌بابا، دلاک‌زاده‌ و اهل ادبی از اصفهان است که در جوانی به خدمت یک تاجر ترک درآمده بود و در یک سفر زیارتى‌ به خراسان، اسیر ترکمانان می‌شود، با ترفندى از چنگ آنان می‌گریزد، به شهرهاى مختلف سفر می‌کند و کسب‌وکارهای مختلفی را تجربه می‌کند و سرانجام طی ماجراهایی سر از دربار قاجار درمی‌آورد. موضوع کتاب، گزارش حاجی‌بابا از فساد اداری و اوضاع اجتماعی این دوره و انتقاد از رسوم ایرانیان است ماجراهای این کتاب آمیخته به هجو و هزل هستند و فقر جامعه، ضعف‌هاى اخلاقى مردم، فساد اهل دیوان، نیرنگ سیاستمداران و ریا را بی‌محابا نشانه و به سخره گرفته است.

بخشی از کتاب صوتی سرگذشت حاجی بابای اصفهانی را بشنوید.

سرگذشت حاجی بابای اصفهانی

نویسنده: جیمز موریه

گوینده: امید تقوی

انتشارات: آوانامه

خرید کتاب صوتی

روس ها در ایران

نویسنده: النا آندریوا

مترجم: محسن عسکری جهقی

انتشارات: انتشارات نگاه

خرید کتاب

کتاب روس‌ها در ایران (Russians in Iran) را رودی متی و یلنا آندری یوا گردآوری کرده‌اند. این کتاب در زبان فارسی با دو ترجمه‌ی محسن عسکری جهقی و محمد آقاجری در مؤسسه‌ی انتشارات نگاه و نشر کتاب پارسه به چاپ رسیده است. روس‌ها در ایران متشکل از مجموعه مقالاتی به قلم نویسندگان صاحب‌نظر در این حوزه و موضوع آن، دیپلماسی و قدرت در ایران، از آغاز دوره‌ی قاجار تا پایان جنگ جهانی دوم با محوریت روسیه است. گردآورندگان اعتقاد دارند که می‌توان روایت سنتی در مورد حضور روسیه در ایران را به‌چالش کشید. مدعای اصلی این است که حضور روسیه ناشی از یک سرنوشت محتوم یا نفوذی گریزناپذیر نبود، بلکه فرآیندی پیچیده عامل آن بوده است. به‌ویژه در بخش اول کتاب که درباره‌ی مراحل آغازین رابطه‌ی سیاسی روسیه و ایران است می‌بینیم چگونه یک‌رشته درگیری‌های مرزی اولین تقابل‌ها را به‌وجود آورد و موضوع دائم قبض‌وبسط می‌یافت.

ادامه‌ی کتاب به رابطه‌ی این دو سرزمین تا قرن بیستم پرداخته است و به‌ویژه خواننده از ریشه‌های تمایلات استعماری و اشغال‌گرانه‌ی حاکمان روس در مواجهه با ایران و دلایل سیاست‌های خصمانه‌ی آن‌ها در ارتباط با این کشور مطلع خواهند شد. مقاله‌های این کتاب بر مبنای آخرین پژوهش‌ها و اسناد جدید نوشته شده‌اند.

حکایت دختران قوچان

نویسنده: افسانه نجم آبادی

انتشارات: روشنگران و مطالعات زنان

خرید کتاب

کتاب حکایت دختران قوچان از آثار افسانه نجم‌آبادی، در انتشارات روشنگران و مطالعات زنان به چاپ رسیده است. عنوان کتاب اشاره به واقعه‌ای تاریخی در دوره‌ی قاجار دارد. این واقعه مربوط به فروش دختران قوچان به ترکمان‌ها در سال‌های منتهی به مشروطه در ازای مالیات یا دریافت گندم بود. دلیل این بود که محصول کم زمین‌های کشاورزی قوچان و هجوم ملخ‌ به این زمین‌ها، مردم این منطقه را از پرداخت مالیات ناتوان کرد و آن‌ها مجبور شدند دختران خود را به ترکمانان بفروشند.

در بحبوحه‌ی انقلاب مشروطه، این ماجرا در فضای عمومی ایران جنجال‌برانگیز شد و به منبرها، شب‌نامه‌ها، کاریکاتورها و تصنیف‌ها و شعرهای سیاسی وارد شد. کتاب حکایت دختران قاچان به این واقعه و اتفاقات پیرامون آن پرداخته و دلیل بی‌اعتنایی تاریخ‌نگاران مشروطه به این ماجرا و فراموشی تدریجی آن را بررسی کرده است.

نان داغ، کباب داغ

نویسنده: رضا بهرام‌پور

انتشارات: نشر قطره

خرید کتاب

نان داغ کباب داغ را رضا بهرام‌پور در نشر قطره به چاپ رسانده است. این کتاب، روایت‌هایی مضحک از دربار سلاطین قاجار است. زبان کتاب طنز است و با همین زبان، رویدادهایی را به انتخاب نویسنده از خاندان قاجار روایت می‌کند. هدف نویسنده از نوشتن کتاب با چنین سبکی، ارائه‌ی کتابی تاریخی خارج از فرم‌های خشک و شاید حوصله‌سربر تاریخی برای عامه است.

تمرکز اصلی نویسنده بر هیئت دولت، وزیران و درباریانی است که بر ذهن پادشاهان قاجار تأثیرگذار بوده‌اند. این افراد به‌زعم نویسنده بیش از آنکه در پی اصلاحی امری یا برآوردن نیازی در کشور باشند تنها در پی نام و نان می‌دویدند. نان داغ کباب داغ اگرچه نمی‌تواند به‌عنوان کتاب موثق تاریخی، جدی گرفته شود؛ اما می‌تواند عوام را از خود راضی نگه دارد. هسته‌ی اصلی روایت‌ها، واقعی هستند و نویسنده جزئیات را در آن‌ها تغییر داده است.

بخشی از کتاب صوتی نان داغ ، کباب داغ را بشنوید.

نان داغ ، کباب داغ

نویسنده: رضا بهرام‌پور

گوینده: تایماز رضوانی

انتشارات: آوانامه

خرید کتاب صوتی

خواجه تاجدار

نویسنده: ژان گور

مترجم: ذبیح الله منصوری

انتشارات: نشر تاو

خرید کتاب

کتاب خواجه تاجدار را ذبیح‌الله منصوری از نوشته‌ای که در مقدمه‌ی کتاب، به فردی فرانسوی به نام ژان گِور منتسب شده، ترجمه و اقتباس کرده ‌است. این کتاب، رمانی تاریخی است و به رخدادهای ایران از هنگام مرگ نادر شاه افشار تا پایان زندگی آغامحمدخان قاجار می‌پردازد و حوادث را داستان‌گونه و به‌شکل داستان‌پردازی مبسوط روایت می‌کند. داستان کتاب از شب تولد آغامحمدخان قاجار آغاز می‌شود و با مرگ وی به پایان می‌رسد. خواننده در این کتاب، داستانی جذاب از رخداد‌های تاریخی ایران در برهه‌ای حساس می‌خواند. خواجه‌ تاجدار روایتی کامل، مفصل و جذاب از سرگذشت پرفرازونشیب این پادشاه مهم و تأثیرگذار قاجار، حاکمان آن دوره و سرنوشتشان، جنگ‌های طایفه‌ای قاجارها، بلاهای آوارشده بر آغامحمدخان، ویژگی‌ها و تحولات شخصیت او، جنگ‌های قدرت بر سر تاج‌وتخت در دوره‌ی افشاریه و زندیه، اتحادها، اختلاف‌ها، توطئه‌ها، جنگ‌های بی‌پایان و سرانجام قتل خواجه‌ی تاجدار است.

بخشی از کتاب صوتی خواجه تاجدار (کتاب اول) را بشنوید.