کتاب‌هایی که داستانشان در طبیعت اتفاق می‌افتد

بعضی از اوقات امکان دارد انسان طبیعت را برای زندگی انتخاب نکند و خود نیز نداند که این اجبار از کجا آمده است؟ ولی به هر ترتیب این نوع زندگی سرنوشت اوست و او هم تا آخر عمر درگیر این سرنوشت است. «سکوت رهایی» نوشته‌‌ی پیتر راک با این‌‌چنین مضمونی آغاز می‌‌شود. پدری که احتمالا بیماری پارانویا دارد، در کودکی دختر خود به نام کارولین را ربوده و در غاری بیرون از شهر پورتلند با او زندگی می‌‌کند. وقتی که افرادی از شهر به‌‌طور تصادفی دختر سیزده‌ساله و پدرش را می‌‌بینند و آن‌‌ها را به شهر می‌‌برند، تعارض فکری برای زندگی در هر دوی آن‌‌ها ایجاد می‌‌شود. پدر رباینده و دختر ربوده‌شده هر دو در فکر زندگی بیرون از تمدن هستند. پیتر راک این رمان را در سال ۲۰۰۹ میلادی نوشت و تأثیر طبیعت بر زندگی انسان را آن‌‌چنان مهم نشان داد که مورد توجه منتقدان و خوانندگان قرار گرفت و جوایزی همچون یوتا و الکس را از آن خود کرد. 

نسبت دور و نزدیکی آدم‌‌ها به یکدیگر در بعضی اوقات به دور و نزدیک شدن به طبیعت گره می‌‌خورد. زمانی که شما به طبیعت نزدیک می‌‌شوید، آن را می‌‌فهمید و به آن محبت می‌‌کنید. پس شما از وقایع زندگی خود دور شده و به طبیعت نزدیک شده‌‌اید. رمان «سرگشتگی» ریچارد پاورز در چنین شرایطی به انسان نگاه می‌‌کند. زندگی پدر و پسری را در رمان دنبال می‌‌کنیم که هر وقت پسر از حالت عصبی و نبود مادر رنج می‌‌برد به‌‌واسطه‌‌ی شغل پدر (اخترشناسی و محقق حیات فرازمینی) به طبیعت پناه برده و خود را با طبیعت یکی می‌‌کند. جذابیت رمان ریچارد پاورز دقیقا به علت نسبت متقابل پدر و پسر با طبیعت است. پسر همه‌‌چیز را در طبیعت زمینی جستجو می‌‌کند و پدر تمام آن‌‌چیزها را در جهان فرازمینی می‌‌بیند. داستان «سرگشتگی» یک سیر دوّار را طی می‌‌کند و در نهایت با یک پایان غافلگیرکننده ذهن مخاطبش را درگیر می‌‌کند. وقتی این رمان در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، منتقدان لب به ستایش از این اثر گشودند و در نهایت رمان جزء لیست نهایی نامزدهای جایزه‌‌ی بوکر در سال ۲۰۲۱ قرار گرفت.

«پیرمرد و دریا» از جمله بهترین و مشهورترین داستان‌‌هایی است که درباره‌‌ی رابطه‌‌ی میان انسان و طبیعت نوشته است. اثر مشهور ارنست همینگوی در سال ۱۹۵۲ میلادی به چاپ رسید و سال بعد، این رمان جایزه‌‌ی پولتیزر را از آن خود کرد و در نهایت زمینه‌‌ساز اهدای جایزه‌‌ی نوبل به همینگوی در سال ۱۹۵۴ گردید.

«پیرمرد و دریا»، داستان پیرمردی به نام سانتیاگو است که با شغل صیادی روزگار می‌‌گذراند. او همراه با پسری از آشنایانش، با قایق کوچکی که دارد به دریا رفته و ماهیگیری می‌‌کند. زمانی می‌‌گذرد و سانتیاگو صیدی نمی‌‌کند، بنابراین تصمیم می‌‌گیرد تا زمانی که صیدی انجام نداده، به ساحل برنگردد. مشقت‌‌های پیرمرد برای صیادی و ریاضت دادن به خود، آن‌‌چنان خواندنی است که همینگوی را به عنوان یکی از سردمداران نوشته‌‌های رئالیسم شناساند.

این رمان آن‌‌قدر مورد توجه همگان قرار گرفت که اقتباس‌‌های متعددی از این داستان همینگوی در سینما و تلویزیون صورت پذیرفت. از جمله مشهورترین اقتباس‌‌های این داستان می‌‌توان به فیلم سینمایی «پیرمرد و دریا» (۱۹۵۸) اثر جان استرجس با بازی اسپنسر ترِیسی و فیلم تلویزیونی «پیرمرد و دریا» (۱۹۹۰) اثر جاد تیلور با بازی آنتونی کوئین اشاره کرد.

خیلی‌هایمان وقتی اسم داستانی از طبیعت را می‌‌شنویم گمان می‌‌بریم که این داستان حتما باید یکنواخت، آرام و ساده روایت شود اما «نیروی طبیعت» جین هارپر از آن دست رمان‌‌هاست که نه تنها یکنواخت و آرام نیست بلکه ساختار روایت پیچیده‌‌ای نیز دارد.

نیروی طبیعت دومین جلد از سه‌‌گانه‌‌ی جین هارپر درباره‌‌ی شخصیت آرون فالک (بازپرس جرایم مالی و فدرال) است. داستان، درباره‌‌ی ناپدید شدن یک نفر از جمع زنانی است که قرار بوده آخر هفته‌‌شان را برای گشت و گذار در طبیعت کوهستان گیرالَنگ بگذرانند. ناپدید شدن زن پای پلیس را به ماجرا باز می‌‌کند و کاراکتر پلیس رمان (آرون فالک)، در جهت کشف حقیقت گام برمی‌‌دارد. تمهید جالب جین هارپر در این رمان، علاوه بر کشاندن گره‌‌ی اصلی داستان به کوهستان‌‌ها و طبیعت استرالیا، رفت و برگشت‌‌های داستانی در جهت تهییج خواننده است.

این رمان روایتی پیچیده دارد چون تا یک جایی از داستان در زمان حال روایت می‌‌شود و از جایی دیگر در رفت‌‌وآمد بین گذشته و حال برای کشف حقیقت حرکت می‌‌کند. «نیروی طبیعت» در سال ۲۰۱۷ میلادی منتشر شد و توانست جوایزی همچون بهترین رمان تریلر فرانسه و بهترین رمان جنایی بزرگسالان در جوایز داویت را در سال ۲۰۱۸ دریافت نماید.

همزیستی با طبیعت برای بقا؛ مضمونی است که داستان‌‌نویسان برای پردازش داستان خود در دل طبیعت به آن توجه کرده‌‌اند. یکی از بهترین و مشهورترین نمونه‌‌های این نوع روایت را می‌‌توان در «زندگی پی» یان مارتل مشاهده کرد. مارتل در سال ۲۰۰۱ رمان خود را منتشر کرد و در آن سفر طولانی پی –پسری هندی که به همراه خانواده در حال مهاجرت به کانادا بود– را روایت می‌‌کند. بخش عظیمی از داستان «زندگی پی» به تنهایی پسر در اثر غرق شدن کشتی و تطبیق زندگی‌‌اش با عناصر طبیعی (از دریا گرفته تا حیواناتی که هر لحظه زندگی او را تهدید می‌‌کنند) می‌‌گذرد.

یان مارتل در رمان خود، طبیعت را مانند شمشیر دولبه‌‌ای تصویر می‌‌کند که کنش و واکنش با این پدیده، می‌‌تواند منجر به حوادث غریبی گردد. رمان «زندگی پی» در سال ۲۰۰۲ توانست جایزه‌‌ی من بوکر را کسب کند و مورد توجه خوانندگان و منتقدان قرار گیرد. بعدها و در سال ۲۰۱۲، آنگ لی، فیلم‌‌ساز مشهور تایوانی، نسخه‌‌ی سینمایی این رمان را به تصویر کشید که آن فیلم نیز مورد توجه فصل جوایز و منتقدان قرار گرفت.

بعضی اوقات زندگی در طبیعت، می‌‌تواند به مسائل سیاسی و اجتماعی گره بخورد. یعنی درست زمانی که در کشور شما، حساس‌‌ترین لحظات جنگی سپری می‌‌شود شما برای فرار کردن و پناه بردن از عواقب جنگ، به دل طبیعت زده و به دور از هیاهوی کشورتان در ارتفاعات کوهستان آلپ زندگی کنید. شما کم‌‌کم با زندگی در طبیعت خو گرفته و کم‌‌کم شروع به همزیستی با آن می‌‌کنید و به جامعه‌‌ی شهری‌‌ای که در آن بودید، تعلقی نخواهید داشت. این خط داستانی، متعلق به رمان مشهور و مهم رومن گاری یعنی «خداحافظ گاری کوپر» است.

رمانِ رومن گاری در سال ۱۹۶۵ ابتدا به زبان فرانسوی منتشر شد و سپس در سال ۱۹۶۹ نسخه‌‌ی انگلیسی آن روانه‌‌ی بازار گردید. رومن گاری در این اثر به تمامی خصلت‌‌های جامعه‌‌ی شهری می‌‌تازد و احساس‌‌گرایی را در دل طبیعت می‌‌بیند. لنی، شخصیت اصلی رمان هرگاه که در کوهستان است، افکار آزادی‌‌خواهانه‌‌ی خود را دنبال می‌‌کند و وقتی که از کوهستان و طبیعت آن دل می‌‌کَند نگرانی‌‌های همیشگی بشر سراغ او نیز می‌‌آیند. این رمان توانست در مدت کوتاهی به‌عنوان یکی از پرفروش‌‌ترین رمان‌‌های فلسفی و ضدجنگ تبدیل شود و نام و نشانی در جهان برای خود دست و پا کند. 

اولین رمان دیلیا اوئینز، رویکردی علمی-رفتاری به ماجرای رابطه‌‌ی میان انسان و طبیعت دارد. «جایی که خرچنگ‌‌ها آواز می‌‌خوانند» از دو قسمت مجزا تشکیل شده است. بخش ابتدایی رمان بی‌‌شباهت به تلفیق رمان «سرگشتگی» و «سکوت رهایی» نیست. در رفت و برگشت‌‌های روایت، متوجه می‌‌شویم که کیا کلارک –دختر مرداب- از کودکی و پس از جدایی مادر و پدرش، به همراه پدرش در میان جنگلی در کارولینای شمالی زندگی می‌‌کند. روایت رفت و برگشتی در این رمان، به‌‌گونه‌‌ای است که از کودکی تا بزرگسالی کیا کلارک روایت می‌‌شود. حلقه‌‌ی اتصال میان گذشته و حال نیز پیدا شدن جسدی در میان مرداب کارولینا است که شک و گمانی میان این جسد و کیا کلارک ایجاد می‌‌کند.

رمانِ اوئینز در دو بخش مرداب و باتلاق روایت می‌‌شود و پهنه‌‌ی داستانی‌‌اش از تنهایی آدمی در طبیعت و اُخت شدن و سازگاری با محیط تا روایتی جنایی و عاشقانه را شامل می‌‌شود. یکی از ویژگی‌‌های بارز رمان اوئینز توصیف مناظر طبیعی کارولینای شمالی در پوسته‌‌ی زیرین داستان است، به‌‌طوری‌‌که خواننده‌‌ شش دهه تفاوت طبیعت کارولینای شمالی را از نظر می‌‌گذراند. رمان «جایی که خرچنگ‌‌ها آواز می‌‌خوانند» در سال ۲۰۱۸ روانه‌‌ی بازار گردید و به سرعت تبدیل به یکی از پرفروش‌‌ترین‌های نیویورک تایمز شد. در سال ۲۰۲۲ میلادی، اولیویا نیومَن، فیلمی به همین نام و با اقتباس از این رمان ساخت که در فصل جوایز توانست نگاه منتقدان را به خود جلب کند.

می‌‌توان به طبیعت نگاهی حکایت‌‌وار و تمثیلی داشت. «کیمیاگر» اثر نویسنده‌‌ی مشهور برزیلی یعنی پائولو کوئیلو به شیوه‌‌ای تمثیلی و در سطح زیرین به اهمیت طبیعت اشاره می‌‌کند. داستان «کیمیاگر» درباره‌‌ی چوپانی اسپانیایی است که در رؤیا، گنجی را در مصر می‌‌بیند و سفر خود را برای به دست آوردن گنج به سمت سرزمین‌‌های شرقی آغاز می‌‌کند. آن‌‌گاه که به مصر می‌‌رسد و در پی یافتن گنج است دیگران به او می‌‌گویند که آن‌‌ها نیز این رؤیا را دیده‌‌اند منتهی نشانی گنج درست در جایی است که چوپان زندگی می‌‌کند. بنابراین چوپان دوباره قصد سفر می‌‌کند و این‌‌بار قرار است به همان‌‌جایی که بوده بازگردد. چوپان در مسیر رفت و برگشت به مصر و زادگاهش، ماجراها و اتفاقات زیادی را از نظر می‌‌گذراند.

در داستان کوئیلو، این طبیعت است که بار اصلی داستان را به دوش می‌‌کشد، زیرا در هر هنگام چوپان را یاری می‌‌دهد؛ در زمان ترس، در زمان اشتیاق، در زمان تنهایی و غیره این طبیعت است که کنار چوپان قرار دارد و او را برای رسیدن به هدفش کمک می‌‌کند. همان‌‌طور که گفته شد شیوه‌‌ی برخورد نویسنده با عناصر داستانی‌‌اش، شیوه‌‌ای نمادین و تمثیلی است و این نگاه تمثیلی از زمان سال انتشار داستان (۱۹۸۸ میلادی) تاکنون باعث شده بارها و بارها این داستان تجدید چاپ شده و میلیون‌‌ها نسخه از کتاب بیرون آید.

بسیاری از مواقع وقتی اسم طبیعت سرد و کوهستانی به گوش ما می‌‌خورد، به این فکر می‌‌کنیم که اگر بدون وسیله‌‌ی ارتباطی و امکانات اولیه در کوهستانی برفی و سرد رها شویم، چه کارهایی برای زنده ماندن می‌‌کنیم؟ چارلز مارتین نویسنده‌‌ی آمریکایی در سال ۲۰۱۱ رمان «کوهستان میان ما» را بر اساس همین طرح داستانی به نگارش درآورد.

بِن پِین و اشلی ناکس، شخصیت‌‌های داستان مارتین، به صورت تصادفی در ترمینال فرودگاه با هم آشنا می‌‌شوند و وقتی که متوجه لغو پروازشان می‌‌شوند با اجاره‌‌ی هواپیمایی خصوصی قصد رفتن به آمریکا را دارند. در حین پرواز بر فراز کوهستان‌‌های جنوب غربی آمریکا، خلبان پروازشان دچار حمله‌‌ی قلبی شده و بِن و اشلی مجبورند که هواپیما را فرود بیاورند. هواپیما به قله‌‌ی کوهی برخورد می‌‌کند و خلبان می‌‌میرد اما بِن و اشلی زنده می‌‌مانند. کشمکش و تلاش دو انسان زخمی در میان کوهستانی سرد و برفی برای نجات جان خود، تبدیل به رمانی خواندنی شده است که حتی سینما نیز از آن اقتباس کرده و بهره برده است. فیلم «کوهستانی میان ما» با اقتباس از رمانِ مارتین، به کارگردانی هانی ابواسعد و با بازی اِدریس اِلبا و کِیت وینسلِت در سال ۲۰۱۷ اکران شد. 

وقتی دست پسرهای نوجوان به منطقه‌‌ای بکر از طبیعت می‌‌رسد، چه اتفاقاتی می‌‌تواند بیفتد؟ چه کسی قانون‌‌گذار و حکمران خواهد بود؟ خطرهایی که آن‌‌ها را تهدید می‌‌کند، چیست؟ دنیای جدید آن‌‌ها با چه اجزایی شکل گرفته است؟ و … این‌‌ها بخشی از سؤالاتی است که رمان مشهور ویلیام گلدینگ یعنی «سالار مگس‌‌ها» به آن اشاره می‌‌کند.

گلدینگ این رمان را در سال ۱۹۵۴ میلادی نوشت. داستان «سالار مگس‌‌ها» درباره‌‌ی پسران دانش‌‌آموزی است که هواپیمایشان در منطقه‌‌ای گرمسیری سقوط می‌‌کند. فضایی که نویسنده در داستان متصور می‌‌شود این است که جهان درگیر جنگ است و کسی سراغ این دانش‌‌آموزان را نمی‌‌گیرد. بنابراین پس از مدتی که این پسرها در این جزیره‌‌ی گمشده تنها می‌‌مانند، شروع به انتخاب سرگروه برای خود کرده و قوانینی را برای خود وضع می‌‌کنند. اما آن‌‌ها فقط پسربچه‌‌هایی هستند که تجربه‌‌ی زیادی در زندگی کردن ندارند، پس حوادث عجیبی برای آن‌‌ها رخ می‌‌دهد که شاید برگرفته از حالات روحی و حسی موجود در دوره‌‌ی سنی آن‌‌هاست. «سالار مگس‌‌ها» در مرز بین واقعیت و خیال حرکت می‌‌کند. به همین دلیل است که جزیره‌‌ی گرمسیری توصیف شده توسط نویسنده هم دوگانه‌‌ی خیال و واقعیت را درون خود دارد. رمانِ گلدینگ، از جمله مهم‌‌ترین منابع الهامِ داستان‌‌ها و رمان‌‌هایی است که در روزگار کنونی درباره‌‌ی رابطه‌‌ی بشر و طبیعت به نگارش درآمده‌‌اند.