معرفی چند کتاب درباره محیط زیست برای کودکان

ترکیب کردن حرف و عمل، بهترین راهکار برای آموزش درباره اهمیت محیط زیست به کودکان است. می‌توانیم از کارهای کوچک آغاز کنیم: محبت به حیوانات، تفکیک زباله‌ها، کمرنگ کردن پلاستیک در زندگی روزمره و کاشت نهال و درخت. کتاب بزن روی درخت جادویی با یک جادوی واقعی کار می‌کند و مراحل رشد و زندگی یک درخت را نشان می‌دهد. چه چیزی بهتر از ترکیب بازی و قصه می‌تواند به کودکان ما بیاموزد؟

اگر زمانی به یک حیوان برخوردیم که به مراقبت و مهربانی نیاز داشت، چه واکنشی باید داشته باشیم؟ فیلم‌های رفتار نادرست با حیوانات و آزار و اذیت آن‌ها با سرعت دست به دست می‌شوند. در این میان، ما چطور می‌توانیم به کودکانمان محبت به کودکان را بیاموزیم؟ کتاب چگونه می‌توان بال شکسته‌ای را درمان کرد، داستانی جذاب با تصویرسازی‌های بی‌نظیر است که این سوال را جواب می‌دهد.

توضیح دادن روابط پیچیده‌ای که در دنیای ما حاکم است، گاهی سخت می‌شود؛ مثلا شاید توضیح دادن اینکه ما چطور با صرفه‌جویی در مصرف آب، زندگی را برای حیوانات و موجودات دیگر بهتر و باکیفیت‌تر می‌کنیم، آن هم به یک کودک کاری سخت یا نشدنی باشد. اما قصه‌ها می‌توانند به راحتی این وظیفه را بر عهده بگیرند. مهدی طهوری و سارا خرامان در کتاب اردک‌ها دارند آبتنی می‌کنند در قالب یک داستان کوتاه و باورپذیر کودکان را از اهمیت مصرف درست و صحیح آب، آگاه می‌کنند.

همه ما یک روزی این سوال از خودمان پرسیده‌ایم. ممکن است فکر کنیم من فقط یک نفر هستم و کار من تاثیر چندانی ندارد. اما قضیه چیز دیگری است. اگر هرکسی یک بار این سوال را از خودش پرسیده باشد، یعنی چیزی نزدیک به هفت میلیارد آدم داریم که دغدغه محیط زیست دارند و این خیلی خوشحال‌کننده است! حالا برای اینکه بتوانیم یک جواب خیلی خوب به این سوال بچه‌ها بدهیم، می‌توانیم از کتاب چرا باید مواظب طبیعت باشیم؟ استفاده کنیم. این کتاب به خوبی اهمیت محیط زیست را برای کودکان روشن می‌کند.

خرس شمشیر به دست، شمشیر قدرتمندی دارد. شمشیری که آنقدر قوی است که می‌تواند تمام درختان جنگل را ببرد! خرس هم برای اینکه نشان دهد عجب شمشیری دارد، همین کار را می‌کند. چند وقت بعد، آب می‌آید و قلعه‌ای را که خرس در آن زندگی می‌کرد، خراب می‌کند! یعنی این ماجرا زیر سر چه کسی است؟ باید همراه خرس شویم تا ببینم آیا می‌تواند خرابکار اصلی را پیدا کند؟ 

پاندورا یک روباه است که در سرزمین اسقاطی زندگی می‌کند. جایی که آدم‌ها وسایل خراب و به‌دردنخورشان را ریخته‌اند. اما پاندورا تصمیم گرفته با این وسایل چیزهای زیبایی درست کند. خانه‌ای زیبا، وسایل خانه و … همیشه وسیله‌ها هستند که به سرزمین محل زندگی پاندورا می‌رسند، اما یک روز، سروکله یک پرنده آنجا پیدا می‌شود. پرنده‌ای که بالش شکسته است…

این کتاب هم درباره محیط زیست به زیبایی با کودکان صحبت می‌کند.

خب، سلام. به این سیاره خوش آمدی. ما بهش می‌گوییم زمین. زمین یک کره بزرگ معلق توی فضاست که ما رویش زندگی می‌کنیم.

این جملات، بخش آغازین کتاب ما اینجا زندگی می‌کنیم، نوشته الیور جفرز است. کتاب پرفروشی که عنوان بهترین کتاب سال را از نشریه نیویورک تایمز و بوستون گلوب دریافت کرد. این کتاب، یک کتاب درباره محیط زیست برای کودکان و با روایتی ساده اما پر از جزئیات جذاب و با تصویرسازی‌هایی عمیق است و درباره زمین صحبت می‌کند. کودکان با خواندن این کتاب با جهانی آشنا می‌شوند که در آن زندگی می‌کنند. این نگاه متفاوت به محل زندگی‌مان، می‌تواند دید کودکان را عوض کند. راستی این کتاب بچه‌ها را به مهربانی با حیوانات، مراقبت از چیزهایی که در زمین داریم و سوال پرسیدن درباره هرچیزی که در دنیاست، تشویق می‌کند. یک مجموعه کامل!

باز هم زمین. البته که دانستن درباره زمین اهمیت خیلی زیادی دارد. زیرا تمام آنچه که ما به عنوان محیط زیست می‌شناسیم، در زمین قرار گرفته است. آبی که می‌نوشیم، خاکی که در آن خانه می‌سازیم و از آن غذا می‌گیریم، هوایی که تنفس می‌کنیم و تمام گیاهان و حیواناتی که زندگی را برای ما زیباتر و رنگی‌تر کرده‌اند. لوکا نوولی در کتاب سلام من زمین هستم، از زبان زمین، داستان پیدایش این کره بزرگ را تعریف کرده است. داستانی که به پرسش‌های کودکان درباره محل زندگی‌شان، پاسخ می‌دهد.

خب، ظاهرا زمین دست از سر ما برنمی‌دارد. شاید هم ماییم که دست از سرش برنمی‌داریم. به هرحال این هم یک کتاب درست و حسابی دیگر است که تاریخچه پیدایش زمین را با زبان طنز برای بچه‌ها تعریف می‌کند و نشانشان می‌دهد سروکله خاک، آب، گیاهان، حیوانات و آدم‌های هوشمند و خردمند از کجا پیدا شده است!

از تولد اولین پلاستیک جهان، آنقدرها نگذشته است. اما خب، این محصولات آنقدر دیر تجزیه می‌شوند (شما بخوانید تجزیه نمی‌شوند) که حالا همه‌جا را پر کرده‌اند. از توی کمدها و کابینت‌های خانه‌ها گرفته تا اعماق اقیانوس‌ها. همه‌جا پر از پلاستیک شده و این قضیه، اصلا برای زمین خوب نیست. شما راهی برای از بین بردن پلاستیک‌ها می‌شناسید؟ 

نوید که پدرش در یک کارخانه تولید ظروف یکبار مصرف پلاستیکی کار می‌کند، مشغول یک پروژه محیط زیستی شده است: استفاده نکردن از پلاستیک و تشویق دیگران به این کار! اما اگر کار او باعث شود پدر کارش را در کارخانه از دست بدهد چی؟

کتاب ویلودین داستانی از کاترین اپلگیت است. این داستان درباره‌ دختری یازده‌ساله است که به طبیعت و تمام موجودات و حیوانات عجیب و غریب عشق می‌ورزد. اما آتش‌سوزی بزرگ، تمام موجودات موردعلاقه‌اش را از بین می‌برد. گویی طبیعت پیامی برای آن‌ها دارد.

کتاب ویلودین در قالب یک داستان زیبا و خیال‌انگیز از مفاهیم بسیاری مانند از دست دادن، امیدواری، عشق به طبیعت، تنهایی و… صحبت می‌کند. مفاهیمی که هرچند در زندگی اهمیت بسیاری دارند، اما موضوعات سختی برای حرف زدن به شمار می‌آیند. به کمک کتاب شما می‌توانید درباره‌ این مفاهیم تامل کنید و یا آن را با افراد دیگر به‌خصوص نوجوانان درمیان بگذارید.

تیستو سبزانگشتی را همه به عنوان یک داستان در مدح صلح می‌شناسند. اما همیشه راهی برای یک نگاه متفاوت وجود دارد. این نگاه متفاوت می‌تواند نگاهی به محیط زیست باشد. انگشتان توانای تیستو که قدرت سبز کردن همه‌چیز را داشتند، به کمک زندانی‌ها، بیماران و آدم‌های غمزده رفت و آن‌ها را خوشحال و امیدوار کرد. اگر این معجزه طبیعت نبود، پس چه بود؟

زباله‌هایی که ما به درون سطل زباله می‌اندازیم، چه سرنوشتی پیدا می‌کنند؟ بعد از اینکه ماشین‌های حمل زباله آمدند و سطل‌های بزرگ را خالی کردند، چه بر سر این همه زباله‌ای می‌آید که ما تولید کرده‌ایم؟ سرنوشت زباله‌های شیمیایی، مواد سمی، فلزات سنگین یا زباله‌های پرتوزا چه تفاوتی با دیگر زباله‌ها دارد؟ شاید این سوال شما و کودکتان باشد. کیت مک گاون در کتاب زباله‌های خطرناک، به توضیح این مسئله پرداخته است. این کتاب درباره اهمیت پاکسازی این زباله‌ها و راه‌حل‌هایی صحبت می‌کند که انسان‌های عادی هم می‌توانند در زندگی خود به کار ببرند.

شما اگر یک انگشت جادویی داشتید، با آن چکار می‌کردید؟ رولد دال که انگشتان جادویی در نوشتن داشت، در این داستان، ماجرای دخترکی را روایت کرده است که انگشت جادویی‌اش، جان حیوانات را نجات می‌دهد. چطوری؟ خب به این صورت که وقتی متوجه می‌شود خانواده همسایه برای شکار حیوانات رفته‌اند، به آن‌ها می‌گوید که کارشان درست نیست. گوش همسایه‌ها بدهکار نیست و دخترک را مسخره می‌کنند! انگشت جادویی هم دست به کار می‌شود تا یک درس اساسی به این خانواده شکارچی بدهد! خواندن یک قصه خنده‌دار با بچه‌ها هم حال و هوایشان را عوض می‌کند و هم آن‌ها را درباره مسئولیتشان نسبت به جهان و محیط زیست آگاه می‌کند.

بخش بزرگی از زمان، انرژی و فعالیت طرفداران و دوست‌داران محیط زیست به حفظ سلامت حیوانات، بهبود وضعیت زندگی آن‌ها، تلاش برای نجات حیوانات و گونه‌های در معرض انقراض و … معطوف می‌شود. مهدی رجبی همین موضوع را دستمایه‌ای برای نوشتن آثاری کرده است که بینش محیط زیستی دارند و فرهنگ مهربانی به حیوانات را ترویج می‌کنند. اندوه بالابان یکی از این کتاب‌ها است که درباره قاچاق پرنده‌های ارزشمند نوشته شده است.

کتاب‌های دیگر این مجموعه مانند اشباح جنگل سوخته، گلوله و پلنگ و سیرک سیاه نیز داستان‌های جذابی دارند و کودکان و نوجوانان را با بخش‌های مختلف محیط زیست ما و دیگر جانداران آشنا می‌کنند.