معرفی ۸ کتاب اروین یالوم | از درمان شوپنهاور تا دروغگویی روی مبل

مسئله مرگ و زندگی کنایه‌ای است که همیشه در باب اهمیت موضوع به کار می‎‌بریم اما اینبار داستان واقعا درباره مرگ و زندگی است. داستان زیبایی که شرح خاطرات جالب زوج درمانگر، اروین یالوم و همسرش مریلین یالوم است و با نگاه به پایان زندگی نوشته شده است.

شخصی‌ترین اثر یالوم، این کتاب است. جایی که برای شیفتگان آثارش، از تمامی بالا و پایین‌ها و پستی و بلندی‌های کار و زندگی شخصی‌اش گفته. در واقع او که همیشه روایتگر داستان‌هایی از بیماران و مراجعان خود است، این بار به سراغ ذهن خود رفته و به کاویدن آن از طریق روایت کردن زندگی‌اش از ابتدا پرداخته است. کودکی‌ای که با فقر و جدا ماندگی، به عنوان پسرکی یهودی در محله‌های پست و خالی از بهداشت واشنگتون دیسی آغاز می‌شود و کم کم به دانشکده‌ی پزشکی و ادامه‌ی تبعیض‌های نژادی و مذهبی می‌رسد.

او روایت می‌کند که آثارش چگونه او را به دریافت جایزه‌ی انجمن روانپزشکان آمریکا کشاندند یا با چه وسواسی دانسته‌ها و دستاوردهایش را در دو دسته کتاب‌های داستانی و علمی، جمع‌آوری کرد. لحن ساده و صمیمی و توضیحات جزء به جزء یالوم در این کتاب، خواننده را بیش از هر زمان دیگری به فضای ذهنی نویسنده نزدیک می‌کند.

مفهوم و رویکرد روان‌درمانی اگزیستانسیال یا هستی‌گرا، بحث اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد. یالوم، تجربه‌ی چهل و پنج سال روان‌درمانی خود را در هشتاد و پنج بخش مجزا ریخته و با لحنی طنز آلود در پی ارائه‌ی روش‌هایی عملی برای درمان است. او می‌گوید که در نوشتن این کتاب، آنچه بیش از هر چیز برای او اهمیت داشته، اشتیاق و برانگیزاندن شور در خواننده است. این کتاب در واقع یادداشت و ضمیمه‌ای تکمیلی است بر یک برنامه‌ی جامع آموزشی تمام عیار. با این حال، گرچه او از طنز کلامش غافل نشده است، اما در توصیف روش‌های درمانی، بسیار جدی عمل کرده است.

شاید بهترین راه برای درک عملی شیوه‌های درمان یا حداقل پیدا کردن راهی به سمت پاسخ سوالاتی که درباره‌ی ذهن خود داریم، شنیدن داستان‌های مشابه باشد. اروین یالوم در این کتاب ، با آوردن داستان‌های مختلفی الهام گرفته از احوال بیماران، همکاران و البته رویاهای شخصی‌اش، به سمت درک این موارد، راهی باز کرده است. برخی از این داستان ها کاملا واقعی هستند و تنها اسم بیماران عوض شده، برخی هم کاملا ساخته‌ی ذهن او بوده و برای فهم بیشتر خواننده ساخته و پرداخته شده‌اند.

چه چیزی از کاناپه‌ی عجیب و غریب روانشناسان معروف‌تر؟ همان جایی که همچون قلمروی آن‌ها می‌ماند و بیمار با نشستن یا دراز کشیدن روی آن، کاملا خلع سلاح خواهد بود! سه روانپزشک، با تیپ‌های شخصیتی گوناگون، درگیر بیمارانی می‌شوند که با آمدن و نشستن روی کاناپه‌ی معروف آن‌ها، زندگی‌شان را دگرگون می‌کنند. اولی، پزشکی سالخورده است که با بیمار جوانش رابطه‌ای بیش از حد صمیمی را آغاز می‌کند. دومی، پزشکی است مشغول در کمیته‌ی اخلاقی که خود به خاطر اغواگری همسر یکی از بیمارانش، به دام می‌افتد و سومی، روانپزشکی پول‌پرست است که با به چنگ آوردن نبض بیماری ثروتمند، تلاش می‌کند تا او را به عنوان مشتری دائمی خود حفظ کند.

یالوم در کتاب دروغگویی روی مبل در خلال این سه داستان که درهم گره‌خورده‌اند با ترکیب واقعیت‌های روان‌کاوی، روابط پیچیده میان روانپزشک و بیمار را نشان داده است. پزشکانی که بیمارانشان را مداوا می‌کنند اما در زوایای پنهان روح و ذهنشان، خود هم دچار بیماری هستند.

فکر کردن و درگیری مداوم با مفهوم مرگ، مثل خیره نگاه کردن به خورشید است. خورشیدی که وجود و حضورش بدیهی و انکار ناشدنی است اما خیره شدن به آن را نمی‌توان تحمل کرد. این، رشته‌ی اصلی این داستان یالوم است. او در این کتاب تلاش کرده تا انواع حالت‌های درگیری وسواس گونه یا ترس از مرگ را بررسی کند و در مسیر غلبه به این ترس، با خواننده‌ی خود همراه باشد.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «زمانی که برای خوب زندگی نکردنتان به دنبال دلیلی خارج از خود می‌گردید، هیچ تغییر مثبتی در زندگیتان رخ نخواهد داد. اگر روی صندلی قربانی نشسته‌اید و علل بدبختی‌تان را شوهر نادان، رییس بداخلاق، عوامل بد ژنتیکی و وسواسی شدید می‌دانید و مسئولیت‌های خود را به گردن دیگران می‌اندازید، شما در وضعیتی هستید که از آن رهایی نخواهید داشت و به بن بست رسیده‌اید، مگر اینکه صندلی خود را عوض کرده روی صندلی مسئول بنشینید.»

اگر بخواهیم به ساده‌ترین شکل ممکن کتاب رواندرمانی اگزیستانسیال را توصیف کنیم، باید بگوییم این کتاب راهنمایی برای مواجهه با زندگی است؛ زندگی با تمام ابهام‌ها و رنج‌هایی که سر راهمان می‌کارد. در واقع ما با خواندن این کتاب یاد می‌گیرم رنج‌هایمان را به رسمیت بشناسیم و خودمان را در برابر آن‌ها مجهز کنیم. برای همه‌ی ما پیش آمده که در موقعیت‌هایی حس می‌کنیم در برابر جهان و پیچیدگی‌هایش تنها و بی‌پناهیم. حس می‌کنیم اضطراب و ترس در درونمان ریشه دوانده و دیگر نمی‌توانیم به شادی و آرامش برسیم. در این موقعیت معمولاً با سوال‌های اساسی هستی درگیر می‌شویم و به وجود و معنای خود شک می‌کنیم.

روان درمانی اگزیستانسیال یا درمان مبتنی بر وجود، در واقع به نگرانی‌ها و رنج‌هایی می‌پردازد که در هستی و وجود انسان ریشه دارند. این شیوه از نظریات بزرگان مکتب اگزیستانسیال مثل نیچه، سارتر، کی‌یرکگور و… جان گرفت و در اثر مهم یالوم به‌صورت کامل شرح داده شد. در روش درمانی اگزیستانسیال سعی می‌شود راه درمان مشکلات از وجود خود انسان کشف شود و در واقع انسان در درون خودش به ترمیم خودش بپردازد. روان‌درمانی اگزیستانسیال روی چهار نقطه‌ی اصلی تولد رنج متمرکز است: مرگ، آزادی، تنهایی و پوچی. این چهار مورد دلواپسی‌های مشترک ما هستند ولی همگی‌مان در روبه‌رویی و دست‌وپنجه نرم کردن با آن‌ها تنهاییم. این روش درمانی به ما کمک می‌کند در این چهار نقطه‌ مجهز به روش‌های مقاومتی باشیم و بتوانیم در برابر قدرت آن‌ها دوام بیاوریم و تسلیم رنج برآمده ازشان نشویم.

ده داستان واقعی از ماجراها و مشکلات بیماران دکتر یالوم، در این کتاب گرد آمده‌اند. پیرمردی ۸۴ ساله که از یالوم مشاوره می‌خواهد، تاجری افسرده، بالرین الکلی، مدیر عاملی ساکن خانه‌ی سالمندان، شخصی مبتلا به سرطان و خلاصه مجموعه‌ای از انسان‌های رنگارنگ، از امید، عشق، مرگ و ترس‌هایشان می‌گویند و یالوم برای ما روایت می‌کند.

معروف‌ترین کتاب اروین یالوم همین کتاب است. داستانی که با پیچ و خم‌هایش، سعی در به تصویر کشیدن بخشی از تاریخ معاصر فلسفه و روان‌درمانی دارد. در این اثر، در فضایی حاضر تخیل نویسنده، ژوزف برورر، استاد زیگموند فروید و فردریش نیچه، فیلسوف آلمانی، با یکدیگر ملاقات می‌کنند. شرح این ملاقات نکات فراوانی را در خود نهفته دارد. این کتاب پر است از بریده‌هایی که حتی به صورت مجزا از کتاب و به خودی خود نیز می‌توانند در روزمره کاربرد داشته باشند. مثلا یالوم در بخشی از این کتاب می‌گوید: «جست و جو به دنبال واقعیت خود، تقدس دارد. کدام رفتار مقدس‌تر از پژوهش در مورد خود است؟ بعضی می‌گویند کار فلسفی من روی شن بنا شده است؛ دیدگاه‌های من مانند تپه‌های شنی حرکت می‌کنند. اما یکی از سنگ‌های مرزی ثابت من این است: آن شو که هستی.

شوپنهاور فیلسوفی است که به بدخلقی و بدبینی مشهور است. در این کتاب اروین یالوم هم به دنبال همین ایکون از شخصیت شوپنهاور رفته و با داستانی تمثیلی به دنبال کم کردن بدبینی‌های انسان است.

داستان درمان شوپنهاور داستان فیلسوف معاصری به نام فیلیپ است. فیلیپ که فردی منزوی و به‌نوعی رونوشت شوپنهاور است، به یکی از گروه‌های درمانی روان‌درمانگر مشهوری به نام ژولیوس وارد می‌شود. فیلیپ آرزو دارد با بکارگیری اندیشه‌های شوپنهاور، به یک مشاور فلسفی بدل شود و برای این منظور نیازمند سرپرستی ژولیوس است. ولی ژولیوس می‌خواهد به کمک اعضای گروه به فیلیپ بقبولاند که این ارتباط انسانی است که به زندگی معنا می‌بخشد، کاری که هیچ‌کس برای شوپنهاور تاریخی نکرد.