کتاب‌هایی که واقعه‌ی کربلا را روایت می‌کنند

فتح خون اثر مرتضی آوینی است که به تجزیه و تحلیل اتفاقات ماجرای عاشورا می‌پردازد؛ او کتاب را به دو بخش تقسیم کرده و از دو زاویه به واقعه‌ی عاشورا نگریسته است: در بخش نخست، رویدادهای مهمی را که نقشی در شکل‌گیری این حادثه‌ داشته‌اند از نظر می‌گذارند. این وقایع عموماً از سال ۶۰ تا سال ۶۱ هجری است. در این صورت، خواننده نگاهی کلی و جامع از عملکرد شخصیت‌های اثرگذار و دگرگونی وضیعت فردی و اجتماعی آنان در واقعه‌ی کربلا را در دست دارد. آوینی،‌ سپس، با نگاهی عارفانه و شاعرانه ماجراها را تحلیل می‌کند طوری که طرز فکر و دیدگاهش در میان سطور کتاب خودنمایی می کند. وی، با بهره گیری از آیات و احادیث، نمایشی حیرت‌انگیز از فطرت الهی و ذات معنوی انسان را به تصویر می کشد. با این رویکرد، عاشورا فقط رویدادی به‌جامانده از تاریخ نیست، بلکه مضمونی جاری در زندگی هر انسان حقیقت‌طلب و حق‌پرست است. آوینی فتح خون را در محرم سال ۱۳۶۶ نوشت و دو فصل ششم و نهم آن را تحت عناوین «ناشئه‌اللیل» و «سیارۀ رنج» نگاشت و برای چاپ به ماهنامه‌ی سوره و کتاب مقاومت سپرد.

کتاب تنها علاج مجموعه‌ای نظام‌مند از نگاهی دوباره و فهمی دیگرگونه از کربلاست که در مجموعه آثار عاشورایی به نام زیر خیمه‌ی حسین منعکس شده و در این کتاب به صورت کامل‌تر و جامع‌تر آمده است. سیدعلی‌اصغر علوی این کتاب را نوشته و نشر سدید آن را منتشر کرده است.

فصل اول: مجموعه‌ی سه سخنرانی در حدود سال ۱۳۴۷ در حسینیه‌ی ارشاد؛

فصل دوم: مجموعه‌ سخنرانی‌هایی با موضوع تحریفات در واقعه‌ی تاریخی کربلا در فروردین ماه ۱۳۴۸ در حسینیه‌ی ارشاد؛

فصل سوم: درباره‌ی ماهیت قیام حسینی و مسئله‌ی شناخت آن در سال ۱۳۵۶ در کانون توحید تهران؛ 

فصل چهارم: تحلیل واقعه‌ی عاشورا در سال ۱۳۵۶ در جلسه‌ی یزدی‌ها؛

فصل پنجم: شعارهای عاشورا در عاشورای سال ۱۳۵۲ در مسجد جامع نارمک تهران؛

فصل ششم: مشتمل بر هفت جلسه‌ی سخنرانی درباره‌ی عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی و مسائل اجتماعی و سیاسی روز در اسفند ۱۳۴۸ و فروردین ۱۳۴۹ در حسینیه‌ی ارشاد؛

فصل هفتم: مجموعه‌ی هفت سخنرانی درباره‌ی عنصر تبلیغ در نهضت حسینی در سال ۱۳۵۰ در مسجد جاوید تهران؛ 

این کتاب حاوی مطالبی است که مطهری به مرور ایام نوشته و هدف از این نگارش، جمع‌آوری مطالب مهم جهت مراجعه بعدی یا آمادگی برای سخنرانی بوده که از نظر اجمال و تفصیل متفاوت‌اند. این کتاب شامل هشت فصل است با همان موضوع سخنرانی‌ها؛ اما فرقشان در گفتار و نوشتاری‌بودن و اختصاصی‌بودن آن‌هاست. در واقع، این فصول در جلد اول و دوم مکمل یکدیگرند.

فصل اول: ریشه‌های تاریخی حادثه‌ی کربلا؛

فصل دوم: یادداشت ماهیت قیام حسینی؛

فصل سوم: یادداشت امام حسین علیه‌السلام و عیسی مسیح علیه‌السلام؛

فصل چهارم: یادداشت عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی؛

فصل پنجم: یادداشت‌ها؛

فصل ششم: حماسه‌ی حسینی؛

فصل هفتم: یادداشت عنصر تبلیغ در نهضت حسینی؛

فصل هشتم: یادداشت‌های متفرق؛

این کتاب بعد از شهادت مطهری چاپ شد، ولی از نظر نوع موضوعات و قوّت تحلیل، خرافه‌شویی از عاشورا، درس‌آموزی، پرداختن به جنبه‌های گوناگون، ارزش‌گذاری هر یک از این جنبه‌ها، پرداختن به جوانبی که کمتر به آن‌ها توجه شده کتابی کم‌نظیر محسوب می‌شود. 

کتاب همرزمان حسین اثری تحلیلی و پژوهشی با تکیه بر آیات و روایت و احادیث در حوزه‌ی مبارزات سیاسی امامان معصوم علیهم‌السّلام است. همرزمان حسین‌ مجموعه‌ی ده سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در باب عنصر مبارزه در سیره‌ی ائمّه‌ی معصومین علیهم‌السّلام است که در محرّم سال ۱۳۵۱ در هیئت انصارالحسین علیهم‌السّلام تهران بیان شده است. نویسنده درباره‌ی اهمّیّت شناخت صحیح امامان و توطئه‌ی دشمنان برای تحریف چهره‌ی مبارزاتی آنان، معنای جهاد و مقصود از مجاهدت ائمّه علیهم‌السّلام سخن گفته‌ و شخصیّت معصومین علیهم‌السّلام را در مسئله‌ی جهاد و سیاست یکی دانسته و با طرح «انسان ۲۵۰ ساله»، آن را مفصلاً توضیح داده‌ است. بر این اساس، همه‌ی امامان معصوم از هیچ‌گونه اقدام عملی در مقابله با طاغوت فروگذار نبوده‌اند و همگی هم‌گامان و هم‌رزمان امام حسین علیهم‌السّلام به‌شمار می‌رفتند. 

کتاب در کربلا چه گذشت نوشته‌ی شیخ عباس قمی و ترجمه‌ی محمدباقر کمره‌ای شامل شرح رموز نهضت حسینی و متنی جامع و معتبر و کامل است؛ مترجم کتاب ترجمه‌ای روان و درخشان از کتاب نفس‌المهموم ارائه کرده است. مؤلف اصلی کتاب تا جایی که توانسته از منابع معتبر نقل کرده و مترجم هم در ترجمه‌ موازین امانت‌داری را به دقت رعایت کرده و همه‌ی متن اصلی را آورده است؛ حتی اشعار متن اصلی را هم با شعری فارسی جایگزین کرده است. به گفته‌ی مترجم «این کتاب از نظر رموز بسیاری که هر کدام در موقع خود بیان شده و از نظر ترجمه‌ی همه‌ی اشعار مقتل به پارسی دارای ابتکار مفیدی است که ارزش آن بر اهل فن پوشیده نیست». کتاب در کربلا چه گذشت در پنج بخش نوشته شده است:

باب اول: در مناقب امام حسین (ع) و ثواب گریستن بر آن حضرت؛

باب دوم: وقایع پس از بیعت مردم با یزید بن معاویه؛

باب سوم: در وقایع پس از شهادت؛

باب چهارم: پس از شهادت حضرت ابی‌عبدالله‌الحسین (ع)؛

باب پنجم: در ذکر فرزندان امام حسین (ع) و زوجات آن حضرت؛

خاتمه: در شرح حال توّابین و خروج مختار؛

کتاب رحمت واسعه نوشته‌ی آیت‌الله محمدتقی بهجت است که در خصوص ویژگی رحمت واسعه‌‌ی خداوند و حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام مطالبی آورده. این کتاب سه بخش دارد: بخش اول، روایتی کوتاه از سیره و روش آیت‌الله بهجت که حاصل ساعت‌ها مصاحبه با اطرافیان ایشان و مصاحبه‌های مجزا برای چاپ و انتشار این کتاب بوده است. همه‌ی مصاحبه‌ها و مجموعه نکات رفتاری و الگوی عملی به‌دست‌آمده از این بررسی‌ها، نیازمند تحلیل و بررسی جامع‌تری بود که چکیده‌ی آن در این کتاب جمع‌آوری و منتشر شده است. بخش دوم، گزیده‌ای از بیانات آیت‌الله العظمی بهجت که شامل منابع شفاهی و مکتوب می‌شود. منابع شفاهی عبارت‌اند از صوت‌ها و تصویرهای درس خارج و دیدارهای ایشان و منابع مکتوب یادداشت‌هایی است که از شاگردان و اطرافیان وی از کلاس‌های درس باقی مانده است. بخش سوم، مجموعه‌ای از پرسش‌ها و پاسخ‌هاست که عمدتاً از مجموعه استفتائات، مکاتبات، سؤال‌های مطرح‌شده در جلسات درس خارج فقه و اصول انتخاب شده است.

این کتاب نوشته‌ی محمد محمدیان است که شرح زندگی و زمانه‌ی امام سوم شیعیان از زبان خود امام علیه‌السلام را به تصویر می‌کشد. انتخاب امام حسین علیه‌السلام به عنوان راوی بر جذابیت‌های کتاب افزوده است. در کتاب حسین از زبان حسین مطالبی مستند و واقعی پیرامون ویژگی‌های شخصیتی امام حسین علیه‌السلام و ماجرای کربلا و حرکت ایشان به سمت کربلا و اسارت حضرت زینب و… آمده است.

حسین از زبان حسین هشت فصل دارد که همه‌ی زندگی سیدالشهداء را به صورت گزارشی تاریخی سالم و پاکیزه بیان کرده و ارجاعات آن را در پاورقی‌ها آورده است. «همچنین خداوند از گروهی از مردم که ستمکاران روی زمین آنان را نمی‌شناسند، و در عین حال در آسمان‌ها معروف هستند، پیمان گرفته است که در این صحرای کربلا حضور یافته و پیکر پاک شهیدان را جمع آوری نموده و بدن‌های خون‌آلود آنان را به خاک بسپارند، و در این سرزمین برای قبر سیدالشهداء(ع) علامتی نصب کنند که هیچ‌گاه اثرش کهنه نگردد و گذشت شب و روز آن را محو نکند. گرچه رهبران کفر و الحاد و رهروان جاده گمراهی سعی فراوانی در نابود کردن آن حرم خواهند داشت، اما نتیجه‌ای نخواهند گرفت و به جای این که آن حرم از بین برود، عظمت و شکوه آن افزوده‌تر خواهد گشت و آثار آن آشکاتر می‌گردد».

کتاب سقای آب و ادب حاوی ده فصل به نام شخصیت‌های متفاوت است که هر فرد از زاویه‌ای به حضرت عباس نگاه می‌کند؛ فصل‌های کتاب عبارت‌اند از عباسِ علی؛ عباسِ ام البنین؛ عباسِ عباس؛ عباسِ سکینه؛ عباسِ مواسات؛ عباسِ زینب؛ عباسِ ادب؛ عباسِ حسین؛ عباسِ فرشتگان؛ عباسِ فاطمه. در این کتاب صحنه‌های احساسی و جمله‌های زیبای عاطفی فراوان است و نمایشی زیبا از ماموم و امام را به تصویر می‌کشد. متن کتاب روان و ساده است و روضه گون بودن محتوا از ویژگی‌های بارز کتاب است.

نامیرا رمانی است با محوریت واقعه‌ی عاشورا و اثر صادق کرمیار. نامیرا روایت چگونگی تغییر و تحول اوضاع کوفه در فاصله‌ی دعوت از امام حسین (ع) تا رسیدن کاروان آن حضرت به نزدیکی کوفه است. اینجاست که فتنه‌ای رخ می‌دهد و در آن همه‌ی عناصر فتنه حضور دارند: رعب و وحشت، ناتوانی در تشخیص حق از باطل، ریزش دوستان و قدرت گرفتن دشمنان. 

درونمایه‌ی داستان جریان پیوستن مردی از قبیله‌ی بنی کلب به نام عبدالله بن عمیر به سپاه حسین بن علی است. عبدالله بن عمیر در جدال میان حق و باطل به یاری امام حسین علیه‌السلام در کربلا رفت. نامیرا ماجرای ندای امام زمان علیه‌السلام و عکس‌العمل امت را به خوبی به تصویر می‌کشد. نویسنده‌ نامیرا را روان و به زبان امروزی نوشته طوری که مخاطب را به خود جذب می‌کند. نویسنده برای روایت داستان، از سوم شخص مفرد یا همان دانای کل استفاده کرده است.

کآشوب کتابی است با بیست‌وسه روایت از سبک زندگی افرادی که تجربیات خود را با محرم بیان می‌کنند. بیست‌وسه روایت از افراد گوناگون در وصف احوالات زندگی در تعامل با روضه و عزاداری. بیست‌وسه روایت از روضه‌های حسینی که با زندگی‌‌های‌مان عجین شده. بیست‌وسه روایت از گنج‌های مگوی آدم‌ها که اندکی از آن در این کتاب سرباز کرده است.

محرم و عاشورا مشخصاً درونمایه‌ی اصلی داستان‌ها نیست و گزارشی از نگاه نویسنده است به امام حسین علیه‌السلام و عزاداری او؛ گزارشی مستند، صادقانه، عینی از نسبت نسل‌های متفاوت امروز با واقعه‌ی عاشورا. هر داستان از این مجموعه یک نویسنده دارد و به سرپرستی نفیسه مرشدزاده گردآوری و منتشر شده است.

رست‌خیز، کتاب دوم از مجموعه‌ی «کآشوب» است؛ مجموعه‌ای که از منظری دیگر و آدم‌هایی دیگر به حال و هوای امروز ما و روضه‌ها نگاه کند. رست‌خیز شرح «اشک‌هایی که از شوقِ یافتنِ حقیقت در گوشهٔ چشم جمع می‌شوند این روزها کم شده‌اند و رست‌خیز، روایتِ فروریختن چشم‌ها در ثانیهٔ روبه‌رویی با حقیقت است».

رستخیز صرفاً اثری روایی نیست؛ در واقع یک منبع شناختی است از رابطه مأموم با امام. این کتاب «شرحِ زنده‌شدن ذره‌ای از درون انسان در فراخوانِ هر ساله‌ی محرم است. داستان شنونده‌هایی که از مجلس روضه، خرده‌ای اندیشه، اندکی شهود یا تغییری کوچک غنیمت می‌برند». رست‌خیز حاوی بیست‌وچهار داستان است که نویسندگان آن از شرح تجربیات خود با امام حسین علیه‌السلام می‌گویند. این مجموعه در خود روضه، روایت، داستان، گزارش مستند،… دارد. 

کتاب زان تشنگان همچون مجموعه‌های گذشته حاوی روایت‌های بیست‌وچهار نفر از کسانی است که نسبت خودشان را با واقعه‌ی عاشورا بیان کرده‌اند؛ تجربه‌های واقعی، صادقانه، عینی، احساسی و عاطفی. زان‌تشنگان کتاب سوم از مجموعه‌ی «کآشوب» است؛ برخی روایت‌ها به تأثیر واقعه‌ی عاشورا و مراسم مرتبط با آن بر زندگی خود راوی یا اطرافیان وی می‌پردازند ولی بعضی از آن‌ها ارتباط حداقلی با عاشورا دارند که توصیف مستقیم این ارتباط در تعدادی از روایت‌ها بسیار کم است.

رهیده جلد چهارم از مجموعه کآشوب است، با هجده روایت از روضه‌هایی که زندگی می‌کنیم. روایت‌هایِ عاطفی و دلنشین که از دل برآمده و بر دل می‌نشیند. با رهیده می‌توان مدت‌ها همذات‌پنداری کرد و روضه خواند و گریه کرد. در کتاب رهیده، هجده نفر از تجربه‌هایی نوشته‌اند که از عزاداری و روضه‌خوانی و مجالس امام حسین علیه‌السلام برآمده است. «رهیده روایت جست‌وجوگران سرگردان و لرزان است. دورترهایی که می‌خواهند جلوتر بیایند، دست‌شان برسد به یک مفهوم، و مضمونی را زیارت کنند. روایت روح‌های ناآرامی که تکرار و عادت اقناع‌شان نمی‌کند و می‌خواهند خودشان آن آزادگی را لمس کنند. رهیده روایت آن‌ها است که از مسیر گزارش صادقانه‌ی احوال‌شان می‌خواهند به رهایی لایزال حضرتش نزدیک‌تر شوند».