معرفی بهترین کتاب‌های الکساندر دوما و ترتیب خواندن کتاب‌های او

کنت مونت کریستو به شرح داستان حماسی از زندانی ناعادلانه، ماجراجویی و انتقام می‌پردازد. ادمان دنتس به خاطر جرمی که مرتکب نشده، به زندان انداخته شده و در قلعه‌ی تاریک ایف محبوس می‌شود. در آنجا، او از گنجینه‌ای بزرگ که در جزیره‌ی مونت کریستو پنهان شده، مطلع می‌شود و مصمم می‌شود نه‌تنها فرار کند، بلکه از این گنجینه برای طرح انتقام از سه مردی که مسئول زندانی‌شدن او هستند، استفاده کند. این داستان (۱۸۴۴) به‌دلیل دارا بودنِ مضامین عمیق انتقام، عدالت و رستگاری، همواره جذابیت خاصی برای هنرمندان و مخاطبان داشته و تاکنون دستمایه‌ی اقتباس‌های زیادی قرار گرفته است. اولین اقتباس سینمایی در سال (۱۹۱۲) و صامت بوده است. تازه‌ترین اقتباس نیز که دقیقاً هم‌نام رمان دوما است کنت مونت کریستو (۲۰۲۴) نام دارد. 

سه تفنگدار داستانی پرهیجان از دوستی‌ها است که به موضوعاتی چون عشق، وفاداری و ماجراجویی می‌پردازد. جمله‌ی معروف «یکی برای همه و همه برای یکی» از دل این داستان سربلند کرده و نمادی از روحیه‌ی قهرمانی، اتحاد و دوستی است. داستان در قرن هفدهم میلادی در فرانسه و دوران سلطنت لویی سیزدهم رخ می‌دهد. دارتانیان، جوانی شجاع و بلندپرواز، از روستای خود به پاریس می‌رود تا به گاردهای سلطنتی بپیوندد. او به‌زودی با سه تفنگدار مشهور، آتوس، پورتوس و آرامیس، آشنا می‌شود و با آن‌ها دوستی عمیقی برقرار می‌کند. دارتانیان و تفنگداران درگیر توطئه‌های سیاسی و ماجراجویی‌های خطرناک به‌ویژه در برابر کاردینال ریشلیو می‌شوند. داستان شامل نبردها، دوئل‌ها، خیانت‌ها و وفاداری‌ها است و درنهایت نشان‌دهنده‌ی اهمیت دوستی و شجاعت در برابر چالش‌های زندگی است.  

پولین یا پائولین (۱۸۴۸) داستانی عاشقانه و احساسی که به بررسی موضوعات عشق، فداکاری و روابط انسانی می‌پردازد. پائولین، دختری زیبا و حساس که در یک خانواده مرفه بزرگ شده و درگیر یک مثلث عاشقانه می‌شود. پائولین عاشق مردی به نام لویی است، اما درعین‌حال، یک خواستگار دیگر به نام فرانسوا نیز دارد. داستان به چالش‌های عاطفی و اجتماعی پائولین می‌پردازد. اما راز پائولین چیست؟ چرا از نگاه دیگران دوری می‌کند؟ چه وضعیت عاطفی یا روانی شدید و پیچیده‌ای چهره پائولین را از شادابی تهی کرده است؟ «هیچکس نمی‌داند خطر ناشناخته هزار بار بیشتر از خطر قابل مشاهده و مادی ترسناک و وحشتناک است»، این را پولین یا پائولین می‌گوید. از این رمان تنها یک ترجمه فارسی توسط محمود گودرزی انجام شده و در انتشارات افق در دسترس است. 

گابریل لامبر (۱۸۴۹) رمان کمترشناخته‌شده‌ی الکساندر دوما است. این رمان به دنبال لمبرت است، شخصیتی جذاب و درعین‌حال از نظر اخلاقی مبهم با سابقه جعل و کلاهبرداری. علی‌رغم استعداد و هوشش، او به‌طور مداوم انتخاب‌های ضعیفی انجام می‌دهد که او را به سمت یک زندگی جنایتکارانه سوق می‌دهد. اقدامات او در نهایت به او برمی‌گردد و او در شرایط سخت قانونی قرار می‌گیرد. این داستان به تلاش‌های او برای فرار از عدالت و عواقب اعمالش می‌پردازد و به این موضوع تمرکز دارد که چگونه تصمیمات شخصی می‌تواند سرنوشت فرد را شکل دهد. گابریل که می‌خواهد خود را به‌عنوان یک فرد نجیب جا بزند، تا حدی ترسو است که حتی در تلاش ناکامش برای خودکشی، کسی فریبش را نمی‌خورد. مترجم فارسی رمان محمود گودرزی بوده و انتشارات افق آن را روانه بازار کرده است. 

ژوزف بالسامو (۱۸۴۸) رمانی عاشقانه و تاریخی در ۴۶ فصل است. بالسامو براساس شخصیتی واقعی به نام کالیوسترو ساخته شده که در تاریخ به‌عنوان یک ماجراجو و عاشق معروف است. داستان اصلی رمان بیشتر حول محور شخصیت ژوزف بالسامو و ماجراجویی‌های او می‌چرخد، اما تعاملات و روابط او با شخصیت‌هایی مانند ماری آنتوانت در پیشبرد داستان نقش دارند. بخش‌هایی از فصل اول با عنوان «کوه صاعقه» ترجمه‌ی ذبیح‌الله منصوری را با هم می‌خوانیم: «در ساحل چپ رودخانه معروف (رن) واقع در مغرب اروپا و در نزدیکی شهر (وورمس) مبداء کوه‌هایی واقع شده، در دامنه‌ی این کوه‌ها، آبادی خیلی کم می‌باشد، به‌طوری که می‌توان گفت خالی از سکنه است و از ازمنه‌ی قدیم، هریک از قلل مزبور نام مخصوص پیدا کرده، از قبیل کرسی شاه-قلعه عقاب-کوه مار – و غیره. ولی از همه مرتفع‌تر کوهی موسوم به کوه صاعقه است که بالای آن نیز آثار خرابه‌هایی دیده می‌شود.» 

عشق صدر اعظم دنباله‌ای بر رمان معروف سه تفنگدار است. رمان درست از جایی که سه تفنگدار متوقف شدند شروع شده و داستان‌های کاردینال ریشلیو، ملکه «آن» و پادشاه لوئی سیزدهم را ادامه می‌دهد و البته یک قهرمان جذاب جدید، کنت دو مورت؛ یک شخصیت واقعی تاریخی از آن دوره را معرفی می‌کند. مورت یک سواره‌نظام جوان است که به‌تازگی به پاریس آمده و پسر نامشروع پادشاه سابق و درنتیجه برادر ناتنی شاه لوئیس است. دارتانیان که دیگر او را در سه تفنگدار شناخته بودیم و همچنین آتوس، پورتوس و آرمیس نیز در این رمان حضور دارند. جالب است بدانیم رمان «عشق صدراعظم» با ۸۰۰ صفحه از جمله آثار ناتمام مانده‌ی الکساندر دوما محسوب می‌شود؛ آیا دوما نمی‌توانست تنها، تنها چند صفحه دیگر را مدیریت کند تا داستان را به پایان برساند؟ 

مردی با نقاب آهنین (۱۸۵۰) داستانی تاریخی و تخیلی که به ماجرای یک زندانی مرموز در قلعه باستیل می‌پردازد. این زندانی به خاطر هویت ناشناخته‌اش و پوشیدن نقاب آهنین، به یکی از بزرگ‌ترین معماهای تاریخ تبدیل شده است. داستان در زمینه تاریخی فرانسه در قرن هفدهم روایت شده و دارتانیان، آتوس، پورتوس و آرمیس در آن حضور دارند. آرامیس یک کشیش در زندان باستیل است و پس از گوش دادن به اعترافات زندانی نقاب آهنین که به او می‌گوید برادر دوقلوی پادشاه فرانسه است، متقاعد می‌شود که اگر بتواند به او کمک کند تا پادشاه شود… دارتانیان می‌کوشد تا حقیقت هویت مرد نقاب‌دار را کشف کند. مهم‌ترین اقتباس سینمایی از داستان توسط رندل والاس در سال ۱۹۹۸ کارگردانی شده و لئوناردو دی‌کاپریو نیز در نقش لوئی چهاردهم ظاهر شده است.  

لاله سیاه (۱۸۵۰) در دوران جمهوری هلند و در قرن ۱۷ حول تلاش برای پرورش یک لاله سیاه نادر می‌چرخد. کورنلیوس ون بائرل، پرورش‌دهنده گل، به‌خاطر جاه‌طلبی‌ و تلاش برای کشف این لاله سیاه، با چالش‌های زیادی مواجه شده و نسبت به همسایه‌اش آیزاک باکستل حسادت دیوانه‌واری دارد. روزی نور خورشید را از باغ باکستل قطع می‌کند و باکستل از خشم تقریباً دیوانه می‌شود. دولت اعلام می‌کند به باغبانی که بتواند یک لاله سیاه بی‌عیب و نقص تولید کند پاداش خواهد داد. باکستل، با باغ سایه‌دار خود، می‌داند که اکنون هیچ شانسی برای شکست دادن کورنلیوس ندارد و … نکته‌ی طلایی داستان به سبک روایت دوما برمی‌گردد که در آن، دیوار چهارم را می‌شکند و در چندین موقعیت مستقیماً خواننده را مورد خطاب قرار می‌دهد. 

عشق و رؤیا به گفته دوما «مختصراً، طرحی از جنگ بین روس‌ها نمایندگان تمدن شمال و سکنه‌ی غیور قفقاز است.» کتاب فضایی متفاوت‌تر از دیگر آثار الکساندر دوما دارد. چراکه دیگر خبری از سه تفنگدار و بقیه اشخاص تاریخی فرانسه در قرن هفدهم نیست. با هم بخش‌هایی از فصل دوم را می‌خوانیم: «… در این میان تاتارها فریاد زدند: آه، این احمدخان است؟ و مؤدبانه سلام و تعظیم کردند. احمدخان با کمال عصبانیت ایستاد و گفت: خاک بر سرتان. چرا گریه می‌کنید؟ چند نفر از سواران جواب دادند: چه باید کرد؟ روس‌ها توپ و سرنیزه دارند. احمدخان گفت: وای بر شما و شرم بر مسلمانیتان، مگر شما تفنگ و خنجر ندارید؟ آیا شمشیر داغستان در برابر شلاق روس‌ها می‌لرزد؟»

پنج داستان مجموعه‌ای از داستان‌های دوما که توسط همایون جوانمردی گردآوری و ترجمه شده و انتشارات جامی آن را عرضه کرده است. داستان درباره دو برادر تهی‌دست و ثروتمند است. روزی دو پسر دوقلوی تهی‌دست سرزده به خانه عموی ثروتمندشان رفته و متوجه شدند که پرنده‌ای درحال بریان شدن است. هر دو تکه‌هایی از گوشت را خورده و پس از آن هرشب در تخت خوابشان سکه‌های طلا پیدا می‌کردند. پدر ساده‌ی دوقلوها، داستان را به برادر ثروتمندش تعریف می‌کند. عموی بچه‌ها می‌فهمد که برادرزاده‌هایش یکی دل و یکی جگر پرنده را خورده‌اند و برای اینکه انتقام بگیرد به توصیه‌ی او، مرد بینوا تصمیم می‌گیرد آن‌ها را به جنگلی برده و رهایشان کند و ادامه‌ی ماجرا … . الکساندر دوما پیش‌تر کتاب داستانی با نام برادران کورسی (۱۸۴۴) نوشته بوده که درنتیجه سفر وی به کورسیا بوده و داستان حول دو برادر می‌چرخد که در جزیره کورسیکا زندگی می‌کنند. 

رهبر گرگ‌ها (۱۸۵۷) در زمره‌ی داستان‌هایی تحت عنوان «گرگینه» werewolf novel قرار دارد. داستان همان تم فروختن روح انسانی به شیطان را دارد؛ همانند آنچه که در دکتر فاستوس سراغ داریم. در داستان فانتزیِ رهبر گرگ‌ها، تیبو، کفاشی خوش‌اندام است. او می‌تواند بخواند و حتی کمی لاتین می‌داند. افسوس که هیولایِ نارضایتی او را می‌بلعد. تیبو دوست دارد در جهان قیام کند. البته جایی که حسادت حاکم باشد، شیطان هرگز دور نخواهد بود. همچنین هنگامی که تیبو کفاش به ناحق توسط ارباب وز مورد آزار قرار می‌گیرد، با شانسی نادر برای انتقام مواجه می‌شود. گرگ عظیم الجثه به او نزدیک می‌شود و به تیبو پیمانی پیشنهاد می‌دهد. هربار که او برای کسی آرزوی آزار می‌کند، گرگ در ازای یکی از موهای تیبو این آرزو را برآورده می‌کند و ادامه‌ی داستان… . کتاب را با ترجمه نازنین عرب و در نشر پیدایش می‌توانیم بیابیم. 

معلم شمشیرزنی با نام کامل «معلم شمشیرزنی – زندگی در روسیه» در دهه‌ی ۱۸۲۰ فرانسه می‌گذرد که توسط انقلاب و لشکرکشی‌های ناپلئونی ویران شده است. ازسوی‌دیگر، بسیاری از اروپایی‌ها امیدوارند که وحشیانه‌ترین جاه‌طلبی‌های خود را در روسیه تحقق بخشند. در سال ۱۸۲۴، گریزیه، یک استاد جوان فرانسوی شمشیربازی، در جست‌وجوی شهرت و ثروت به سن پترزبورگ می‌رود. پس از یک سفر طاقت‌فرسا، او با لوئیز دوپوی، یک کارگر فرانسوی مهاجر و معشوقه‌اش کنت الکسیس وانینکوف، ستوان جوان در گارد شوالیه امپراتور، دوست می‌شود. با مرگ امپراتور الکساندر، توطئه‌گران، که کنت الکسیس به دلیل بیکاری به آن‌ها پیوسته، از آشفتگی ناشی از کناره‌گیری کنستانتین به نفع نیکولاس، برادر کوچک‌ترش، استفاده می‌کنند تا جمهوری را برقرار کنند. این توطئه که به نام توطئه دسامبرها شناخته می‌شود، به‌دلیل خام بودن شکست می‌خورد و … سرنوشت شخصیت‌ها نیز رقم می‌خورد. 

شرافت و شیطان (۱۸۴۴) کتابی است که الکساندر دوما با عنوان «دختر نایب‌السلطنه» خلق کرده و نخستین‌بار حسینقلی میرزاسالور (عمادالسلطنه) در عهد ناصری و با عنوان شرافت و شیطان به فارسی ترجمه و نشر جامی (مصدق) عرضه کرده است. سپس همین رمان توسط منوچهر مطیعی ترجمه شده و گوتنبرگ ۱۳۷۰ آن را با عنوان اصلی «دختر نایب‌السلطنه» نشر داده است. در بخش دوم از کتاب با عنوان «خانواده تصمیم می‌گیرد» می‌خوانیم: «مادام لادوشس دوبری» که نایب‌السلطنه عازم خانه او بود کسی بود که می‌گفتند محبوب قلب پدر خویش است و همه می‌دانستند که او نزد پدر خود دوک دورلئان نایب السلطنه بسیار عزیز و گرانمایه است. او وقتی هفت‌ساله بود به نوعی بیماری غیر قابل علاج مبتلا شد که کلیه پزشکان زمان از درمان او عاجز ماندند…»

آموری (۱۸۴۴) رمانی عاشقانه که در آن دوما تلاش می‌کند حسادت را تشریح کند و نتیجه می‌گیرد بهتر است برای عشق زندگی کنیم تا برای آن مردن. آموری دو لئوویل، جوانی ثروتمند و یتیم توسط مسیو داورینی، یکی از دوستان پدرش، در کنار دختر مسیو داورینی به نام مادلین، و یک یتیم دیگر، با نام آنتوانت بزرگ شد. آموری از مسیو داورینی می‌خواهد که با دختر او ازدواج کند، اما پدر مادلین موافق نبوده و آموری از خانه دوران کودکی‌اش بیرون رانده می‌شود، زیرا، مسیو دوارینی به عشق مادلین به آموری حسادت می‌کند. وی پس از دوره‌ای، اجازه عروسی را می‌دهد. اما متأسفانه، مادلین از (سل) در حال مرگ است، بنابراین عروسی هرگز رخ نمی‌دهد. با مرگ مادلین، آموری قسم می‌خورد که هرگز ازدواج نخواهد کرد. در داستان می‌خوانیم: «آموری آهسته گفت: مادلن عزیز، این چه رنج جانکاهی است که مجبوریم همدیگر را فقط روزی یک‌بار ملاقات کنیم؟» 

مادام کاملیا داستانی است که توسط پسر الکساندر دوما (۱۸۲۴-۱۸۹۵) نوشته شده است. دومای پسر را با عبارت (fil) معادل (Son) در انگلیسی در انتهای نام خانوادگی‌اش می‌شناسند. داستان مادام کاملیا رابطه‌ی عاشقانه غم‌انگیز مارگریت گوتیه و آرماند دووال، یک جوان بورژوا را روایت می‌کند. آرماند عاشق مارگریت می‌شود و در نهایت معشوق او می‌شود. آرماند، مارگریت را متقاعد می‌کند که زندگی خود را به‌عنوان یک روسپی و ولگرد ترک کند و با او در روستا زندگی کند. پدر آرماند که نگران رسوایی ناشی از این رابطه نامشروع است و ترس از اینکه شانس ازدواج خواهر آرماند از بین خواهد رفت، مارگریت را متقاعد می‌کند که پسرش را ترک کند و …. وی در نمایشنامه‌هایش برای مثال «نیمه‌ی جهان» که در سال ۱۸۵۵ اجرا شد، به تهدیدی که توسط روسپی‌ها برای نهاد ازدواج ایجاد می‌شد، پرداخت.