تلماسه (جلد اول؛ تلماسه)
نویسنده: فرانک هربرت
مترجم: سیدمهیار فروتن فر
انتشارات: انتشارات کتابسرای تندیس
آشنایی با دنیای تلماسه
494 بازدید
این روزها به‌خاطر فیلم تلماسه (Dune) (سه‌گانه‌ی تلماسه)، داستان کتاب تلماسه بر سر زبان‌ها افتاده است. اما داستان این کتاب علمی‌تخیلی با لوکیشن‌های عجیبش، بیابان‌های برهوت و لباس‌های غریب چیست؟ داستان تلماسه که یکی از شاخص‌ترین آثار علمی‌تخیلی جهان محسوب میشود، در آینده‌ای دور، در جهانی به نام تلماسه اتفاق می‌افتد. یک شبکه‌ی سیاسی و جنگی، سیاره‌ای حیاتی به نام آراکیس را کنترل می‌کنند که دارای منبعی مهم به نام ادویه است.
(سه‌گانه‌ی تلماسه)، داستان کتاب تلماسه بر سر زبان‌ها افتاده است. اما داستان این کتاب علمی‌تخیلی با لوکیشن‌های عجیبش، بیابان‌های برهوت و لباس‌های غریب چیست؟ داستان تلماسه که یکی از شاخص‌ترین آثار علمی‌تخیلی جهان محسوب میشود، در آینده‌ای دور، در جهانی به نام تلماسه اتفاق می‌افتد. یک شبکه‌ی سیاسی و جنگی، سیاره‌ای حیاتی به نام آراکیس را کنترل می‌کنند که دارای منبعی مهم به نام ادویه است.
هربرت در این داستان عمیق، با انواع مختلف شخصیت‌ها، شجره‌نام‌های خانوادگی و تصمیم‌گیری‌های سیاسی، توانسته است الگوهای اجتماعی و سیاسی پیچیده‌ای را در داستان خلق کرده و به طور هم‌زمان به مسائلی مانند قدرت، اعتقادات، مسائل زیست‌محیطی و طبیعت انسانی بپردازد.
تلماسه داستان پل (پاول) آتریدیز (آتریدس) وارث جوان خاندان آتریدیز است. داستان با انتقال قدرت بر آراکیس از خاندان هارکونن به خاندان آتریدیز آغاز میشود. آراکیس تنها منبع ماده‌ی گرانبهای تلماسه است که به افراد ویژگی‌های بیشتری می‌دهد و طول عمر را افزایش می‌دهد. پدر پل، دوک لتو آتریدیز را به یک مأموریت می‌فرستند، اما این ماموریت حیله‌ای برای ضعیف‌کردن خاندان آتریدیز است؛ چراکه آراکیس از خطر و حقه‌های سیاسی انباشته شده است.
پل و خانواده‌اش به آراکیس می‌رسند و با محیط بیابانی سخت و فرمن‌ها، مردم بومی که در عمق بیابان زندگی می‌کنند، روبه‌رو می‌شوند. هر چقدر که پل بیشتر درباره‌ی آراکیس و مردمش می‌فهمد، متحول میشود، قدرت‌های نهفته‌ی خود را کشف می‌کند و مسیر خود را به عنوان یک منجی درمی‌یابد.
در همین حال، خاندان آتریدیز با خیانت و حمله از سوی رقیبش، خاندان هارکونن، مواجه میشود. دوک لتو کشته میشود و پل و مادرش، بانو جسیکا، در میان فرمن‌ها پناه می‌جویند.
با کمک فرمن‌ها، پل در جایگاه یک رهبر و جنگجویی بلندپایه ارتقا پیدا می‌کند، اعتماد آن‌ها را جلب کرده و به یکی از اشخاص مرکزی در شورش آن‌ها علیه هارکونن‌ها و امپراتور تبدیل میشود. در طول راه، پل رازهایی را در مورد تلماسه، توانایی‌های خود و حقیقت واقعی اقتدار در کهکشان کشف می‌کند.
همانطور که اقتدار پل بیشتر میشود، او در یک مناقشه‌ی کیهانی بزرگ‌تر، با چالش‌های درونی و بیرونی مواجه میشود. سفر او یکی از بزرگ‌ترین نقاط عطف داستان است… .
در این یادداشت از وبلاگ طاقچه با کتاب تلماسه و دنیای عمیق و فلسفی‌سیاسی آن بیشتر آشنا می‌شویم.
معرفی مجموعه کتاب تلماسه
پیش از آنکه در مورد تلماسه توضیحی دهیم، مقدمه‌ای از خود هربرت را نقل می‌کنیم که واضح‌تر از هر شرح دیگری، نشان می‌دهد که او به چه هدفی این داستان را نوشته است:
«… شش سال پژوهش لازم بود تا بالاخره روزی نشستم و داستان را منسجم کردم. لایه‌های متعددِ پیرنگِ داستان چنانکه نقشه‌اش را پرورانده بودم به میزانی از تمرکز نیاز داشت که هرگز تا آن زمان تجربه نکرده بودم.
باید قصه‌ای می‌بود در کارِ کاوشِ اسطوره‌ی مسیحا. می‌بایست نظرگاهِ دیگری از یک سیاره‌ی تحتِ اشغالِ انسان به‌مثابه‌ی دستگاهِ انرژی پدید می‌آوردم. می‌بایست در سازوکارِ درهم‌تنیده‌ی سیاست و اقتصاد رخنه می‌کرد. می‌بایست بررسیِ پیشگوییِ مطلق و خطراتش می‌بود. می‌بایست یک دارو یا ماده‌ی آگاهی در آن می‌بود و از این می‌گفت که وابستگی به چنین ماده‌ای باعثِ چه اتفاقاتی میشود. آبِ آشامیدنی می‌بایست قیاسی از نفت و نیز از خودِ آب می‌بود، یعنی ماده‌ای که عرضه‌اش هر روز کمتر میشود.
پس می‌بایست رمانی محیط‌زیستی می‌بود با بسیاری رگه‌های پنهان و آشکارِ دیگر، و نیز قصه‌ای درباره‌ی مردم و نگرانی‌های انسانی‌شان برای ارزش‌های انسان. باید در تک‌تکِ مراحلِ این کتاب به این سطوحِ مختلف توجه نشان می‌دادم و زیر نظر می‌گرفتم‌شان.
در مغزم جای چندانی نمانده بود که به چیزِ دیگری فکر کنم. پس از اولین چاپ، گزارش‌های ناشرانم کُند و چنانکه بعداً معلوم شد، نادقیق بود. منتقدها کتاب را کوبیدند. دست‌کم دوازده ناشر کتاب را برای چاپ نپذیرفته بودند. هیچ تبلیغی در کار نبود. ولی در عالمِ واقع داشت اتفاقی می‌افتاد.
دو سالِ تمام، کتابفروشی‌ها و خواننده‌ها مدام گِلِه می‌کردند که کتاب را نمی‌توانند پیدا کنند. مجله‌ی هوُل اِرث کاتالوگ ستایشِ کتاب نوشت. مدام آدم‌ها به من زنگ می‌زدند و می‌پرسیدند که آیا می‌خواهم فرقه برای خودم راه بیندازم.
جواب: «به خدا نه!»
چیزی که توصیف کردم بُروزِ کُندِ موفقیت بود. وقتی سه کتابِ اولِ تلماسه تمام شد، جای شک و تردیدِ چندانی نبود که کارِ محبوبی میشود؛ آن‌طور که شنیده‌ام یکی از محبوب‌ترین‌ها در کلِ تاریخ که حول و حوشِ ده‌میلیون نسخه در سرتاسرِ جهان فروخته است [طبعاً این آمار قدیمی است و امروز این رقم چندین‌برابر شده]. حالا بیشترین سؤالی که آدم‌ها از من می‌پرسند این است: «این موفقیت برایت چه معنایی دارد؟»
متعجبم می‌کند. البته توقعِ شکست خوردنِ کتاب را هم نداشتم. یک کتاب بود و من هم نوشتمش… .»
میراث ماندگار تلماسه
تلماسه نوشته‌ی فرانک هربرت که اولین بار در سال ۱۹۶۵ منتشر شد، چیزی بیش از یک رمان علمی‌تخیلی است. این کتاب که به‌عنوان یک اثر علمی‌تخیلی و فلسفی عمیق شناخته میشود، بر طیف گسترده‌ای از ژانرها تأثیر گذاشته و نقطه‌ی مرجع برای بحث‌هایی درباره‌ی بوم‌شناسی، سیاست و مذهب است. علی‌رغم اینکه بیش از بیست ناشر این کتاب را در ابتدا رد کردند، داستان حماسی هربرت در نهایت پذیرفته شد و از آن زمان به بعد میلیون‌ها نسخه فروخته و جایگاه خود را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رمان‌های علمی‌تخیلی ثبت کرده است.
بستن تبلیغپیدایش تلماسه
در اواخر دهه‌ی ۱۹۵۰، فرانک هربرتِ نویسنده که علاقهی شدیدی به بوم‌شناسی داشت، یک پروژه‌ی تحقیقاتی درباره‌ی تلماسه‌های اورگان را آغاز کرد. این پروژه که در ابتدا برای درک چگونگی تثبیت تلماسه‌های متحرک با علف‌های ساحلی اروپایی طراحی شده بود، به چیزی بزرگ‌تر تبدیل شد. شیفتگی هربرت به بیابان‌ها و امکان تبدیل این مناظر بی‌ثمر به اکوسیستم‌های حاصل‌خیز، بذرهایی را برای آنچه که به «تلماسه» تبدیل می‌شد، کاشت. کنجکاوی بی‌وقفه هربرت و تحقیقات دقیق او در زمینه‌ی بوم‌شناسی و فرهنگ‌های بیابانی زمینه‌ای غنی برای روایت او فراهم کرد.
علاقهی هربرت به بوم‌شناسی صرفا آکادمیک نبود؛ بلکه عمیقا شخصی بود. تحقیقات اولیه‌ی او شامل پرواز بر فراز تلماسه‌ها با یک هواپیمای سبک و مشاهده‌ی الگوها و رفتارهای تلماسه‌های متحرک بود. این تجربه‌ی دست‌اول با قدرت و غیرقابل پیش‌بینی‌بودن طبیعت، بعدها در منظره‌ی آراکیس، سیاره‌ی بیابانی که در مرکز داستان تلماسه قرار دارد، منعکس شد. کنترل و تغییر محیط‌زیستِ «سخت»، تسلیم طبیعت به اراده‌ی انسانی درحالی‌که به قدرت ذاتی آن احترام گذاشته میشود، به سنگ‌بنای ساختاری رمان تبدیل شد.
بنمایههای مذهبی و بوم‌شناسی در تلماسه
تلماسه (جلد دوم؛ مسیحای تلماسه)
نویسنده: فرانک هربرت
مترجم: سیدمهیار فروتن فر
انتشارات: انتشارات کتابسرای تندیس
تلماسه در آینده‌ای دور اتفاق می‌افتد که در آن خانه‌های اشرافی تحت نظارت امپراتور کهکشانی برای کنترل مبارزه می‌کنند. قهرمان داستان، پل آتریدیز، باید پس از اینکه خانواده‌اش مجبور به نقل مکان به سیاره بیابانی آراکیس شدند، در چشم‌انداز سیاسی خطرناکی قدم بگذارد. این سیاره تنها منبع ماده‌ای ارزشمند به نام «ادویه» است. این ماده برای سفر فضایی حیاتی است و آراکیس را به کانون سیاست‌ها و درگیری‌های بین‌کهکشانی تبدیل کرده است.
بنمایههای بوم‌شناسی و مذهب به طور عمیقی در تلماسه در هم تنیده شده‌اند. هربرت از محیط خشن بیابانی آراکیس و مردم بومی آن، فرمن‌ها، برای بررسی رابطه‌ی انسان با طبیعت و تأثیر دستکاری بوم‌شناسی استفاده می‌کند. شیوه‌ی زندگی فرمن‌ها که به‌شدت از فرهنگ بدوی و عناصر ذن بودیسم الهام گرفته شده، تعادل ظریف بین بقا و مدیریت محیطی را نشان می‌دهد.
مذهب در تلماسه به عنوان نیرویی قدرتمند که قادر به شکل‌دادن به جوامع است، به تصویر کشیده شده است. خواهران مخفی بنه جزریت (بنه‌جسریت)، با آموزش‌های ذهنی و جسمی پیشرفته، مدت‌هاست که به دستکاری نژادها برای تولید یک فوق‌انسان پیش‌بینی‌شده پرداخته‌اند. صعود پل آتریدیز به قدرت به‌عنوان مسیح فرمن‌ها؛ معاد، خطرات احتمالی تعصب مذهبی و پرستش قهرمانان را برجسته می‌کند. سفر او یک تعامل پیچیده از سرنوشت و اراده‌ی آزاد است و خوانندگان را به تفکر در مورد ماهیت واقعی نقش مسیحایی او دعوت می‌کند.
تصویر پیچیده‌ی هربرت از این تم‌ها بازتاب نگرانی‌های گسترده‌تر او در مورد وضعیت انسانی است. تحول پل آتریدیز از یک نجیب‌زاده‌ی جوان به یک رهبر مذهبی و سیاسی با ابهامات اخلاقی و معضلات اخلاقی همراه است. داستان خوانندگان را به اندیشیدن در مورد عواقب قدرت مطلق و پویایی‌های پیچیده بین رهبری و خدمتکاری دعوت می‌کند. هربرت از بهتصویرکشیدن جنبه‌های تاریک صعود پل، از جمله خشونت ابایی ندارد.
استعاره‌های سیاسی در تلماسه و شباهت‌های واقعی آن با دنیای سیاست
دیدگاه‌های منطبق بر لیبرالیسمِ هربرت و شکاکیت او نسبت به اقتدار متمرکز و تمامیت‌خواهی، در سراسر رمان مشهود است. تلماسه امپریالیسم و استعمار را نقد می‌کند و شباهت‌هایی بین استثمار آراکیس برای ادویه و استثمار واقعی منابع طبیعی در کشورهای در حال توسعه ترسیم می‌کند. این روایت با مسائل جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیکی) معاصر، مانند وابستگی جهانی به نفت و تحولات اجتماعی-سیاسی در خاورمیانه، همخوانی دارد.
شخصیت پل آتریدیز تجسم نوعی فانتزی استعماری از تبدیل‌شدن به خدا-شاه برای یک قوم‌قبیله است که ماجراجویی‌های ت.ا. لارنس در عربستان را به یاد می‌آورد. با این حال، هربرت از بهتصویرکشیدن فرمن‌ها به‌عنوان بربرهایی ساده که نیاز به تمدن دارند، اجتناب می‌کند. در عوض، آن‌ها به‌عنوان قومی پرغرور و مقاوم با ارتباط عمیق با سرزمین خود و فرهنگی پیچیده نشان داده شده‌اند.
چشم‌انداز سیاسی تلماسه پیچیده و چندوجهی است. خانه‌های اشرافی رقیب، بنه جزریت حیله‌گر و انجمن فضایی دست‌نشانده همگی نماینده‌ی جنبه‌های مختلف قدرت و کنترل هستند. تصویر هربرت از این جناح‌ها بر طبیعتِ دسیسه‌آمیزِ سیاست و مبارزه‌ی مداوم برای تسلط تأکید می‌کند. توصیف سیاست‌های بین‌کهکشانی رمان، نقدی از فساد، جاه‌طلبی و طبیعت اغلب مخرب قدرت ارائه می‌دهد.
بصیرت هربرت در بهتصویرکشیدن نگرانی‌های بوم‌شناسی و کمبود منابع نیز یک لایه‌ی دیگر معنایی به تلماسه می‌افزاید. تمرکز رمان بر ادویه‌ی گران‌بها و پیامدهای انحصار آن، منعکس‌کننده‌ی نگرانی‌های مدرن درباره‌ی منابع انرژی و تخریب محیط‌زیست است. مبارزه برای کنترل آراکیس و ادویه‌ی آن، شباهت‌های تاریخی و جاری به درگیری‌ها بر سر نفت را نشان می‌دهد و تلماسه را به یک بررسی پیشگویانه از جغرافیای سیاسی جهان به‌ویژه درمورد منابع غنی تبدیل می‌کند.
نقد مجموعه کتاب تلماسه، با نگاهی عمیق‌تر
چه اقتباس‌هایی از تلماسه شده است؟
از زمان انتشار، تلماسه منجر به تعداد زیادی از دنباله‌ها، اقتباس‌ها و تحلیل‌های علمی شده است. تأثیر آن در بسیاری از آثار علمی‌تخیلی بعدی، به‌ویژه در جنگ ستارگان اثر جورج لوکاس قابل مشاهده است. عناصری مانند سیاره‌ی بیابانی «تاتویین»، قدرت‌های اسرارآمیز «جدای» و مهم‌تر از همه، وجود یک امپراتوری کهکشانی در جنگ ستارگان، شباهت‌های قابل توجهی با جهان هربرت دارند.
علی‌رغم چندین تلاش، اقتباسی قطعی از تلماسه از هالیوود دور مانده است. پروژه‌ی بلندپروازانه اما نهایتاً محکوم به شکست آلخاندرو جودوروفسکی در دهه‌ی ۱۹۷۰ به عنوان یک «چه می‌شد اگرِ» افسانه‌ای در تاریخ سینما باقی مانده است. اقتباس دیوید لینچ در سال ۱۹۸۴، اگرچه از لحاظ بصری چشمگیر بود، توسط منتقدان محکوم شد و نتوانست عمق رمان را به تصویر بکشد. تلاش‌های اخیر، از جمله اقتباس جاری دنی ویلنوو، به دنبال زنده‌کردن دنیای پیچیده هربرت با تکنیک‌های سینمایی مدرن هستند.
تأثیر فرهنگی تلماسه فراتر از ادبیات و فیلم است. تم‌ها و ایده‌های آن به اشکال مختلف رسانه و فرهنگ پاپ نفوذ کرده‌اند. بررسی رمان از ظرفیت انسان‌ها، الهام‌بخش بحث‌ها و تفسیرهای بی‌شماری شده است و آن را به موضوعی محبوب برای مطالعات آکادمیک تبدیل کرده است. خلق یک دنیای دقیق و وسیع توسط هربرت استانداردی برای ساخت جهان در قالب علمی‌تخیلی و فانتزی تعیین کرده و نسل‌هایی از نویسندگان و خالقان را تحت تأثیر قرار داده است.
افتخارات تلماسه
مجموعه کتاب‌های تلماسه از پرفروش‌ترین و معروف‌ترین کتاب‌های دنباله‌ای علمی‌تخیلی جهان به شمار می‌روند. به‌ویژه اولین کتاب این مجموعه، تلماسه که در سال ۱۹۶۵ موفق به کسب نخستین جایزه‌ی نبولا برای بهترین رمان علمی‌تخیلی شد، در سال ۱۹۶۶ جایزه‌ی هوگو را به صورت مشترک با کتاب …راستی، اسمم کُنراد است نوشته‌ی راجر زِلازنی از آن خود کرد و در سال ۲۰۰۳ لقب پرفروش‌ترین رمان علمی‌تخیلیِ تمام اعصار را به خود اختصاص داد ـ از موفقیت انتقادی و مالی چشمگیری برخوردار بوده و هست. هربرت در این کتاب که شاید بتوان آن را نخستین رمان علمی‌تخیلیِ بوم‌شناختی جهان به حساب آورد، درون‌مایه‌هایی گوناگون و فراگیر را از دید شخصیت‌های مختلف کتاب بررسی کرده و آن‌ها را به هم پیوند می‌دهد، تکنیکی که در بسیاری از آثار دیگر او نیز به چشم می‌خورد.
درون‌مایه‌های تلماسه
درون‌مایه‌های کلیدی مجموعه کتاب تلماسه را در فهرست زیر می‌توان خلاصه کرد:
-دغدغه نسبت به پیشوایان جوامع بشری: هربرت در بسیاری از آثارش به بررسی تمایل نوع بشر به پیروی کورکورانه و برده‌وار از پیشوایان کاریزماتیک و نیز بررسی عمیق کاستی‌ها و توانایی‌های بالقوه‌ی نظام دیوان‌سالاری و حاکمیت دولت‌ها پرداخت.
-شاید هربرت اولین رمان‌نویس علمی‌تخیلی باشد که به ترویج ایده‌های مربوط به بوم‌شناسی و تفکر سیستمی در آثار خود پرداخت. او تأکید ویژه‌ای بر نیاز انسان‌ها به تفکر به هر دو شیوه‌ی نظام‌مند و بلندمدت داشت.
-بقا و تکامل نوع بشر: هربرت از حُرّه‌مردان، ساردوکارها و دوسادی‌ها می‌نویسد، اقوامی که با وفق‌دادن خود با شرایط وحشتناک محیط زندگی‌شان به اَبَرنژادهایی مخوف تبدیل شده‌اند.
-استعدادها و توانایی‌های بالقوه‌ی نوع بشر: هربرت از مادران روحانیِ بنه‌جسریت، رایمَندها و ناوبران اتحادیه‌ی فضاپیمایی سخن می‌گوید، گروه‌هایی از انسان‌ها که قدرت‌های نهفته‌ی بشری در هر یک از آن‌ها به نحوی متجلی شده است.
-ماهیت عقل سلیم و جنون: فرانک هربرت علاقهی خاصی به کارهای توماس زاز و جنبش ضدِ روان‌درمانی نشان می‌داد. او در کارهای خود به صورت ضمنی این سؤال را مطرح می‌کند که «عقل سلیم به چه معناست؟» و گرچه بعضی از شخصیت‌های او به وضوح رفتارهای روان‌پریشانه و بیمارگون از خود نشان می‌دهند (مانند پایتر دو وریز در تلماسه)، ولی او در کل سعی در پیش‌نهادن این دیدگاه دارد که عبارات «عادی» و «غیرعادی» عباراتی نسبی هستند و انسان‌ها معمولاً حق نسبت‌دادن آن‌ها به یکدیگر را، به‌ویژه بر پایه‌ی نظم آماری، ندارند.
-تأثیرات و عواقبی که استفاده از مواد روان‌گَردان، مانند «ادویه» در تلماسه، می‌تواند بر انسان داشته باشد.
-چگونگی شکل‌یافتن افکار به دست زبان. مبحث معناشناسی عمومیِ آلفرد کورزیبسکی تأثیر ویژه‌ای بر نظرات هربرت در این زمینه داشت.
-زیست‌شناسی اجتماعی و تأثیر ناخودآگاهِ غرایز بر رفتار و روابط اجتماعی ما.
-آموزش، یادگیری و تفکر.
بخشی از کتاب صوتی تلماسه را بشنوید.
تلماسه
نویسنده: فرانک هربرت
گوینده: آرمان سلطان زاده
انتشارات: آوانامه
تلماسه چه ارتباطی با دنیای امروز ما دارد؟
ارتباط ماندگار تلماسه با دنیای امروز را می‌توان به بررسی عمیق آن از تم‌های جهانی و توانایی آن در همخوانی با مسائل معاصر نسبت داد. تمرکز رمان بر مدیریت محیطی و استفاده‌ی اخلاق‌مدارانه از قدرت در عصری از تغییرات اقلیمی و ناآرامی‌های سیاسی همچنان مربوط است. چشم‌انداز هربرت از آینده‌ای شکل‌گرفته توسط نیروهای بوم‌شناسی و سیاسی، هم به‌عنوان یک هشدار و هم منبع الهام عمل می‌کند.
تلماسه خوانندگان را دعوت می‌کند تا به پیچیدگی‌های طبیعت انسانی و پویایی‌های ظریف بین افراد و محیط‌های آن‌ها فکر کنند. تصویر هربرت از سیاره‌ی بیابانی آراکیس به عنوان یک استعاره‌ی قدرتمند برای چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی سیاره‌ی خودمان عمل می‌کند. بررسی رمان از پیامدهای اقدامات انسانی و اهمیت زندگی پایدار همچنان مرتبط است؛ درحالی‌که ما با چالش‌های جهانی محیط زیست روبه‌رو هستیم.
تصویر پیچیده‌ی هربرت از مذهب و سیاست در تلماسه نیز بینش‌های ارزشمندی در مورد ماهیت قدرت و اقتدار ارائه می‌دهد. تصویر رمان از رهبران کاریزماتیک و تأثیر آن‌ها بر جوامع، لنزی انتقادی برای بررسی جنبش‌های سیاسی معاصر و خطرات بالقوه‌ی قدرت بی‌حد و حصر فراهم می‌کند. تلماسه خوانندگان را به پرسش در مورد انگیزه‌ها و پیامدهای رهبری تشویق می‌کند و بر اهمیت حکومت اخلاقی و مسئولیت اجتماعی تأکید می‌کند.
تلماسه؛ نقطه عطفی در رمان‌های علمی‌تخیلی
تلماسه را می‌توان بنا به چندین دلیل نقطه‌ی عطفی در تاریخ رمان‌نویسی علمی‌تخیلی به حساب آورد:
-کتاب تلماسه، همانند کتاب غریبه‌ای در سرزمینی غریب نوشته‌ی رابرت هاینلاین، نماینده‌ی حرکتی بود به سمت رویکردی ادبی‌تر به رمان‌نویسیِ علمی‌تخیلی. پیش از این کتاب غالبا گفته می‌شد که داشتن ایده‌ای جالب از نظر علمی یا تکنولوژیک تنها عامل مهم موفقیت یک رمان علمی‌تخیلی است و شخصیت‌پردازی و داستان‌پردازی را دارای جایگاهی فرعی و کم‌اهمیت می‌دانستند.
-تلماسه را می‌توان طلایه‌دار رمان‌های علمی‌تخیلی غیرتخصصی به حساب آورد. هربرت به‌عمد تکنولوژی را در جهان تلماسه محدود کرد تا بتواند به جای پرداختن به آینده‌ی تکنولوژی بشری، بر آینده‌ی نوع بشر و نحوه‌ی تغییر و تحول بشر و تشکیلات بشری در طول زمان تمرکز کند.
-تلماسه اولین رمان علمی‌تخیلی است که به صورت جامع به مبحث بوم‌شناسی پرداخت. فرانک هربرت به‌طور کلی یکی از بزرگ‌ترین مروجان ایده‌ها و نظرات علمی بود و بسیاری از دوستدارانش او را عامل اصلی آشنایی خود با مباحثی همچون فلسفه و روان‌شناسی می‌دانند. هربرت در تلماسه کوشید تا خوانندگانش را تا حد توان با بوم‌شناسی و بسیاری از جوانب این علم آشنا کند و به‌نوعی آن‌ها را متوجه سیاره‌ای سازد که در آن زندگی می‌کنند. هم‌زمان با افزایش محبوبیت تلماسه، هربرت شروع به ارائه‌ی خطابه‌ها و سمینارهایی در دانشگاه‌های سرتاسر آمریکا کرد تا مخاطبان را متوجه شباهت دغدغه‌های زیست‌محیطی ساکنان تلماسه با مشکلات نوع بشر در جهان واقع کند.
-تلماسه یکی از بارزترین و درخشان‌ترین نمونه‌های جهان‌آفرینی ادبی به شمار می‌آید. در نشریه‌ی لایبراری ژورنال آمده است که: «جایگاه تلماسه در ادبیات علمی‌تخیلی هم‌سنگ مقام ارباب حلقه‌ها در ادبیات فانتزی است.» هربرت به یاری ذهن خلاقش هیچ گوشه‌ای از جهانی را که در صدد آفرینش آن بود از قلم نینداخت و عاشقانه کوشید تا با افزودن دانش‌نامه‌ها و لغت‌نامه‌ها، نقل‌قول‌ها، اسناد و وقایع تاریخی، آن را برای خوانندگانش زنده و زنده‌تر کند.
دیدگاه‌ها و نظریات علمی مطرح‌شده در تلماسه
تلماسه (جلد سوم؛ فرزندان تلماسه)
نویسنده: فرانک هربرت
مترجم: حسین شهرابی
انتشارات: انتشارات کتابسرای تندیس
مباحث علمی در تلماسه، موجی از تحلیل‌های علمی را به دنبال داشته که تم‌ها، ساختار روایی و اهمیت فرهنگی آن را بررسی می‌کنند. پژوهشگران استفاده‌ی هربرت از اسطوره و کهن‌الگو، چشم‌انداز بوم‌شناختی او و نقد او از امپریالیسم را بررسی کرده‌اند. تلماسه از طریق لنزهای نظری مختلفی مانند پسااستعمارگرایی، فمینیسم و بوم‌سازگان (اکوسیستم) تحلیل شده است که هر کدام بینش‌های منحصربه‌فردی در مورد تار و پود غنی ایده‌های رمان ارائه می‌دهند.
زمینه‌ی هربرت در روزنامه‌نگاری و رویکرد روشمند او به تحقیق در ساخت دنیای دقیق و قابل‌قبول رمان مشهود است. پژوهشگران تلماسه را برای تصویر واقعی یک جامعه در آینده که بر اساس واقعیت‌های بوم‌شناختی و جامعه‌شناختی بنا شده است، ستوده‌اند. شخصیت‌های پیچیده و طرح پیچیده‌ی رمان موضوع مطالعات متعددی بوده‌اند که مهارت هربرت به‌عنوان یک داستان‌گو و توانایی او در بافتن چندین رشته روایی به یک کل منسجم را برجسته می‌کنند.
بررسی هویت و تحول در رمان نیز مورد توجه علمی قرار گرفته است. سفر پل آتریدیز از یک نجیب‌زاده‌ی جوان به یک رهبر قدرتمند و تبدیل نهایی او به یک شخصیت خداگونه، سوالاتی را در مورد هویت و ظرفیت تغییر در انسان مطرح می‌کند. تصویر هربرت از مبارزه‌های داخلی و معضلات اخلاقی پل به شخصیت عمق می‌بخشد و خوانندگان را به تفکر در مورد تأثیر قدرت بر روان انسان دعوت می‌کند.
سرنوشت مجموعه کتاب‌های تلماسه پس از مرگ هربرت
در سال‌های اخیر، پسر بزرگ هربرت، برایان (فرزند هربرت) که خود نیز یک رمان‌نویس است، تلاش کرده تا با همکاری رمان‌نویس دیگری به نام کوین جِی اندرسون و با کمک یادداشت‌های به‌جامانده از پدرش که به گفته‌ی او وجودشان پس از گذشت بیش از یک دهه از مرگ هربرت فاش شد ـ جهان تلماسه را گسترش دهد. حاصل این تلاش عبارت است از دو سه‌گانه‌ی مقدمه‌وار سه‌گانه‌ی «پیش‌درآمد تلماسه»، شامل خاندان آتریدیز، خاندان هارکونن و خاندان کورینو و سه‌گانه‌ی «افسانه‌های تلماسه» که به کاوش در تاریخ جهانِ تلماسه پیش از وقایع اولین کتاب مجموعه می‌پردازد و دو رمان دیگر (شکارچیان تلماسه و ماسه‌کرم‌های تلماسه) که سیر داستانی مجموعه را تکمیل می‌کنند و بر پایه‌ی یادداشت‌های فرانک هربرت از طرح کلی مورد نظرش برای ادامه‌ی داستان نوشته شده‌اند.
تلماسه، آینده‌ی جهان و پایان همه چیز
تلماسه پایدار است؛ زیرا به تم‌های جهانی و نگرانی‌های انسانی می‌پردازد که از چارچوب علمی‌تخیلی آن فراتر می‌روند. این رمان، تمرکز و مدیتیشنی بر قدرت، مذهب، بوم‌شناسی و ظرفیت انسانی است. چشم‌انداز هربرت از آینده‌ای که توسط نیروهای بوم‌شناسی و سیاسی شکل گرفته است، هم به‌عنوان یک هشدار و هم منبع الهام عمل می‌کند. درحالی‌که جهان همچنان با چالش‌های محیطی و ژئوپلیتیکی دست‌وپنجه نرم می‌کند، تلماسه به‌عنوان یک شاهکار مرتبط و تفکربرانگیز باقی می‌ماند. روایت چندلایه و شخصیت‌های پیچیده‌ی آن، خوانندگان را به تفکر درباره‌ی احتمالات و خطرات جاه‌طلبی انسانی و تعاملات غیرقابل اجتناب بین بشریت و محیط آن دعوت می‌کند.
تلماسه بیش از یک رمان است؛ این کتاب یک لنز است که از طریق آن می‌توان پیچیدگی‌های دنیای خودمان و تار و پود پیچیده‌ی عواملی که وجود ما را شکل می‌دهند، مشاهده کرد. بررسی آن از قدرت، بوم‌شناسی و ظرفیت انسانی بینش‌های فرا‌زمانی ارائه می‌دهد و همچنان خوانندگان و خالقان را الهام می‌بخشد. درحالی‌که ما با چالش‌های قرن ۲۱ روبه‌رو هستیم، درس‌ها و هشدارهای موجود در تلماسه به اندازه‌ی همیشه مرتبط به ما هستند و به ما یادآوری می‌کنند که تعادل ظریف بین پیشرفت و حفظ، جاه‌طلبی و مسئولیت را محترم بشماریم.
با اکران نسخه‌ی جدیدی از فیلم تلماسه که با بازی بازیگران مشهوری چون تیموتی شالامی بین مردم یک بار دیگر محبوب شده و بر سر زبان‌ها افتاده است، ما نه‌تنها تأثیر آن بر ژانر علمی‌تخیلی، بلکه اهمیت فرهنگی و فکری گسترده‌تر آن را نیز اذعان می‌کنیم. شاهکار فرانک هربرت به قدرت داستان‌گویی و ارتباط ماندگار داستان‌های تخیلی در بررسی وضعیت انسانی شهادت می‌دهد. از طریق روایت غنی و تم‌های عمیق آن، تلماسه ما را به تفکر درباره‌ی دنیای خودمان و انتخاب‌هایی که می‌کنیم دعوت کرده و ما را به آینده‌ای که جاه‌طلبی‌های ما و مسئولیت‌هایمان را محترم می‌شمارد، هدایت می‌کند.
بخشی از کتاب صوتی مسیحای تلماسه را بشنوید.
مسیحای تلماسه
نویسنده: فرانک هربرت
گوینده: جمعی از گویندگان
انتشارات: آوانامه
494 بازدید
بستن تبلیغ
افسانه دهکامه
اشتراک
ورود
0 دیدگاه ها
