معرفی بهترین کتاب‌های فن بیان

بعضی‌‌ها گمان می‌‌کنند افرادی که کاریزماتیک هستند و در یک جمع بزرگ خوب سخنرانی می‌‌کنند، به شکل مادرزاد و ذاتی از این مهارت برخوردارند. اما آیا واقعا چنین چیزی درست است؟ دِیل کارنگی در «آیین سخنرانی» چنین موضوعی را رد می‌‌کند و مهارت‌‌های سخنرانی را همگانی می‌‌داند. کارنگی معتقد است که برقراری ارتباط خوب یک عنصر اساسی موفقیت است و دانستن نحوه‌‌ی ارائه یا سخنرانی بخشی جدایی‌‌ناپذیر از آن است. کارنگی یک سخنران خوب در جمع را دارای ده ویژگی می‌‌داند. اساسا او معتقد است که وقتی فرد در یک جمع صحبت می‌‌کند، این موارد برای وی اتفاق می‌‌افتد: صحبت در جمع باعث از بین رفتن ترس‌‌های خود می‌‌شود؛ صدای فرد، راحت و کنترل‌‌شده می‌‌شود و فرد در طول گفتگو لحن بهتری به خود می‌‌گیرد؛ کاریزمای بیش‌‌تری در فرد ایجاد می‌‌شود؛ اعتماد به نفس رشد می‌‌کند؛ صحبت در جمع به توسعه‌‌ی مهارت‌‌های ارتباطی عمومی فرد کمک می‌‌کند؛ وضعیت ذهنی تبدیل به وضعیت عینی می‌‌شود و فرد رؤیای خود را عینیت می‌‌بخشد؛ شبکه‌‌ی ارتباطی فرد با افراد دیگر در جمع وسعت می‌‌یابد؛ کسب‌‌و‌کار و حرفه‌‌ی فرد رونق می‌‌یابد؛ این‌‌گونه صحبت کردن در جمع باعث می‌‌شود که دیگران از فرد الهام بگیرند و در نهایت فرد در مهارت‌‌های بازاریابی خود ارتقا می‌‌یابد.

حتما برای شما هم پیش آمده وقتی در یک جمع مثلا در محیط کار حاضر هستید، بعضی از افراد به سرعت با لحن و بیانشان در ارتباط‌‌گیری با شما بسیار تأثیرگذار ظاهر می‌‌شوند. عکس این افراد را نیز ملاقات کرده‌‌اید؛ افرادی که در محیط کاری نه آن‌‌قدر با شما ارتباط می‌‌گیرند و نه می‌‌توانند در یک گفتگو بر روی شما تاثیر بگذارند. طبیعتا شما با افرادِ اول راحت هستید. «ارتباط موثر به زبان آدمیزاد» اثر مارتی برونستاین، کتابی راهنما در جهت تبدیل شدن به افراد دسته‌‌ی اول است. برونستاین در این اثر تأکید می‌‌کند که به کار بردن دانش و مهارت در شغل هر کسی، کار آسانی است؛ آن‌‌چیزی که در محیط کاری اغلب دشوار به نظر می‌‌رسد، ارتباط‌‌گیری با دیگران و تاثیرگذاری روی آن‌‌هاست. این کتاب راهنمایی مفید است که به شما این امکان را می‌‌دهد تا تعاملات و ارتباطات خود را در محیط‌‌های مختلف به حداکثر برسانید. تکنیک‌‌هایی همچون درگیر نگه داشتن شنونده در یک فرآیند گفتگو یا آموزش برای تبدیل شدن به یک شنونده‌‌ی بهتر، از جمله مهارت‌‌هایی است که برونستاین در این کتاب روی آن‌‌ها متمرکز شده است.

قرار است شما در یک جمع سخنرانی کنید. زمانِ سخنرانی چه حسی به شما دست می‌‌دهد؟ آیا ترس و عدم اعتماد‌ به‌ نفس به سراغ شما می‌‌آید؟ متنِ سخنرانی‌‌تان را براساس چه متر و معیاری تنظیم کرده‌‌اید؟ تا به حال شده پس از سخنرانی احساس خجالت به شما دست بدهد؟ و… تمام این حالات و سوالاتی که می‌‌توان در نظر گرفت، موضوع کتاب «فن بیان» اثر احمد حلت و رضا یادگاری است. حلت و یادگاری در این کتاب اصول بنیادین سخنرانی در جمع را به زبانی ساده و به صورت گام‌به‌گام آموزش می‌‌دهند. آن‌‌ها برای غنای هرچه بیش‌‌تر مطالب کتاب، از نمونه سخنرانی‌‌های حلت به عنوان ابزاری کاربردی، مثال می‌‌زنند. بخش‌‌هایی از کتاب به روش‌‌های مختلف تولید و سازمان‌‌دهی متن سخنرانی می‌‌پردازد. در این مورد ویژگی‌‌های سه بخش اصلی سخنرانی یعنی آغاز، میانه و بدنه سخنرانی نیز تشریح می‌‌گردد. نکته‌‌ی جالب درباره‌‌ی کتاب این است که آن‌‌ها برای بهبود حالات ناخوشایند در یک فرآیند سخنرانی یعنی عدم اعتماد به نفس در قبل از سخنرانی، احساس ترس و اضطراب حین سخنرانی و احساس خجالت پس از سخنرانی مطالبی کاربردی ارائه می‌‌دهند.

وقتی یک فرآیند گفتگو پیش می‌‌آید، به‌‌خصوص زمانی که گفتگو به حالت پرسش و پاسخ صورت پذیرد یکی از جذاب‌‌ترین ابزار گفتگویی خود را نشان می‌‌دهد. بداهه؛ ابزاری جذاب و غافلگیرکننده در یک فرآیند گفتگویی است. وقتی اسم بداهه و عمل بداهه‌‌گویی در نظرمان می‌‌آید، به دلیل ماهیت معنایی آن، گمان می‌‌بریم که بداهه نوعی عمل پیش‌‌بینی‌‌نشده و بدون ساختار و سازمان است ولی آندری سدنیف در کتاب «جادوی بداهه‌‌گویی» این مورد را نادرست می‌‌داند. او برای بداهه‌‌گویی، ساختار و ویژگی‌‌هایی برمی‌‌شمرد که تا حدود بسیار زیادی اکتسابی هستند. کتاب از ساختار گفتار حرف می‌‌زند. سدنیف معتقد است که گفتار بدون ساختار، شنونده نخواهد داشت و بداهه‌‌گویی در این گفتار عملا بی‌‌فایده است.

آیا مبحث فن بیان مبحثی سخت و تخصصی است و کسانی که برای اولین‌بار با چالش مهمی همچون بهبود فن بیان آشنا می‌‌شوند، نمی‌‌توانند آن را راحت بیاموزند؟ کتاب «فن بیان را قورت بده» اثر مجتبی مصطفایی به این سؤال پاسخ منفی داده و آموزش فن بیان را به ساده‌‌ترین شکل ممکن به خواننده ارائه می‌‌دهد. از عنوان کتاب گرفته تا بخشِ تکرارشونده‌‌ی لقمه‌‌ی فن بیان -که در انتهای هر فصل از این کتاب آمده است- جملگی ترفندهای عامی است که نویسنده از آن‌‌ها استفاده کرده است تا با خواننده‌‌ی اثر بیش‌‌تر ارتباط بگیرد. مصطفایی در ابتدای کتاب و در بخش «لطفا این کتاب را فقط نخوانید» حواس خواننده را به این نکته جلب می‌‌کند که این کتاب صرفا خواندنی نیست و باید به‌‌طور مداوم و مکرر تمرین‌‌های درون آن انجام و تکرار شود. اساسا رویکرد کتاب این است که شما به یکباره نمی‌‌توانید سخنران خوبی شوید و باید با تمرین و ممارست به این مهم دست پیدا کنید. اهمیت تمرین و تکرار در این کتاب به‌‌حدی است که نویسنده در انتهای هر فصل، تمرین‌‌هایی را برای بهبود تکنیک‌‌های فن بیان به خواننده ارائه می‌‌دهد و تأکید می‌‌کند که باید این تمرین‌‌ها را بارها و بارها تجربه کرد.

ما در روزگاری زندگی می‌‌کنیم که به دلیل پیشرفت تکنولوژی و دسترسی به ابزارهای گوناگون ارتباطی، شیوه‌‌های سخنرانی‌‌مان نیز تغییر کرده است. یکی از مهم‌‌ترین و اصلی‌‌ترین تغییرات سخنرانی در قرن جدید، سخنرانی‌‌های تد است که به راحتی در بستر اینترنت قابل جستجو و دنبال کردن است. تد، تحولی نوین در فرآیند سخنرانی در قرن جدید ایجاد کرد که «اصول سخنرانی و فن بیان به روش TED» اثر کریس اندرسون به آن‌‌ها توجه کرده است. اندرسون در این کتاب توضیح می‌‌دهد که بهترین راه برای تاثیرگذاری در دنیای کنونی این است که شما بایستید و حرف بزنید. اهمیت سخنرانی به شیوه‌‌ی ایستاده و گفتاری، تأثیر بیش‌‌تری نسبت به کلام نوشتاری دارد. او نیز بر روی همین اصل توانسته است مخاطبان زیادی را در سال‌‌های گذشته به خود جذب کند. اندرسون در کتابِ تبیینی خودش به نکات کلیدی اصول سخنرانی و فن بیان تد همچون اشتراک‌‌گذاری ایده در سخنرانی‌‌های تد، ایجاد یک خط ارتباطی برای فرآیند گفتگو در این نوع سخنرانی، نوین بودن و ساختارشکنی متونِ سخنرانی‌‌های او، استفاده از تصاویر بصری در این نوع سخنرانی‌‌، استفاده از بستر اینترنت برای جلب توجه بیش‌‌تر شنوندگان در سخنرانی‌‌های او و غیره اشاره می‌‌کند.

فرض کنید که شما اعتماد به نفس دارید؛ از عهده‌‌ی ترس و اضطراب سخنرانی هم برآمده‌‌اید و از روی صحنه آمدن و سخنرانی هم خجالت نمی‌‌کشید. دردسر جدیدی در این موقع سراغ شما می‌‌آید و آن این است که چگونه کلیدی‌‌ترین مطالب را در قالب سخنرانی به شنوندگان ارائه دهید. کتاب «قدرت بیان» برایان تریسی به این موضوع می‌‌پردازد. تریسی در این کتاب آموزش می‌‌دهد که یک سخنران خوب، برای ثانیه به ثانیه‌‌ی سخنرانی‌‌اش برنامه‌‌ریزی می‌‌کند. از دید او یک سخنران خوب، کسی است که در سخنرانی‌‌اش به جای بیان ریز و درشت مطالب، بر روی ایده‌‌ها -بهتر است بگوییم تک ایده‌‌ها- تمرکز می‌‌کند. تریسی پیشنهاد می‌‌دهد که متن سخنرانی را باید بارها و بارها تمرین کرد تا هم بر متن مسلط شد و هم اینکه نکته‌‌های کلیدی متنِ سخنرانی را از آنِ خود کرد. نویسنده‌‌ی کتاب مطرح «قورباغه‌‌ات را قورت بده» توصیه‌‌ی جالبی به سخنرانان می‌‌کند. او در بخشی از کتاب می‌‌گوید که شما باید به مخاطب خود احترام بگذارید و هرگز وقت او را تلف نکنید؛ پس تا می‌‌توانید تمرکزتان را روی ارائه‌‌ی هرچه بهتر و مفیدتر سخنرانی‌‌تان بگذارید.

انسان ذاتا موجودی اجتماعی است. همین گزاره نشان می‌‌دهد که ما تا چه حد نیازمند این هستیم که مانند یک شطرنج‌‌باز در صفحه‌‌ی شطرنج زندگی رفتارهایی از خود بروز دهیم تا بتوانیم به موفقیت دست پیدا کنیم. ما چون اجتماعی هستیم، به تنهایی نمی‌‌توانیم موقعیت‌‌های معمول و غیرمعمول زندگی را ایجاد کنیم. برای چنین موردی، ارتباط با افراد دیگر ما را درون موقعیت‌‌هایی قرار می‌‌دهد که ما بخشی از خودمان را که تا به حال بروز نداده‌‌ایم، بروز می‌‌دهیم. کتاب «ابراز وجود» کال لمون پیرامون همین نکته نوشته شده است. ما چگونه می‌‌توانیم رفتارهایمان را در موقعیت‌‌های پیش‌‌بینی‌‌نشده‌‌ای که دیگران آن‌‌ها را ایجاد کرده‌‌اند، کنترل کرده و در عین حال با بهترین وجه ممکن خود را بروز دهیم؟ احتمالا برای پاسخ به این سؤال نیاز به این داریم که مراحل مورد نظر لمون در این کتاب را طی کنیم.