الهه سوداچی

21,601 بازدید

شعر معاصر عرب دوشادوش شعر جهان در حال تحول است و همچون شعر پیشرو در دیگر کشورهای جهان در حال ترقی است. شاعران با توجه به موقعیت سیاسی و اجتماعی عصرشان زبان ویژه‌ی آن روزگار را انتخاب می‌کنند. بنابراین، تجربه‌های زبانی و تصویری و زمینه‌های انسانی تازه‌ای در خلال این شعرها به چشم می‌خورد. در این یادداشت به صورت شعری و موضوعات چند تن از اثرگذارترین و معروف ترین شاعران عرب می‌پردازیم.

درباره شعر معاصر عرب

در شعر معاصر عرب، علاوه بر قالب‌ و ساختار، نحوه‌ی کاربرد تعابیر و واژگان، وسعت خیال، تصویرآفرینی و… کاملاً متفاوت از گذشته شده است. از نظر محتوایی هم حاوی توصیفات طبیعی، عاشقانه‌ها، توجه به زن و مشکلات اوست. مسائل روز نظیر جنگ جهانی اول و دوم، مقاومت فلسطین، جنگ شش روزه‌ی اعراب، استعمار، آشنایی با دنیای غرب و به تبع آن تغییرات بنیادین در نوع زندگی نحوه‌ی نگاه اعراب به جهان پیرامون را به کلی تغییر داده است. در واقع، شعرا با سلاح قلم و شعر و احساس وارد عرصه شدند و به مبارزه با ناهنجاری‌ها پرداختند و  به ملت‌ها در برابر آن هشدار دادند.

در حوزه‌ی موسیقی هم آن قالب‌ها و وزن‌های ثابت کمرنگ شده و اندازه‌ی اندیشه است که قالب‌های جدیدی را شکل داده. شعرِ معاصرِ عرب را می‌توانیم به شاهکارهای بی‌بدیلِ دیوان‌های قدیمی ترجیح دهیم. در واقع، شعر معاصر صدای بی‌صدای شاعران نیست، بلکه فریاد خشمگین مردم ستمدیده و رنج‌کشیده است.

‌

سعاد صباح

متولد ۱۹۴۲ و اهل کویت است. در رشته‌ی علوم سیاسی و اقتصاد دکترا گرفت. صباح دختر شیخ محمد الصباح، نوه‌ی محمد الصباح، پادشاه کویت، است. سعاد الصباح توانست جوایز بسیاری از کشورهای گوناگون در زمینه‌های شعر، دستاوردهای ادبی، سیاست و اقتصاد دریافت کند.

شعر صباح لطیف و ساده و روان است و رگه‌هایی از رئالیسم و رمانتیسم و ناسیونالیسم و فمنتیسم در آن دیده می‌شود. یکی از درون‌مایه‌های شعری او اجتماع و مسائل مربوط به آن است. مضامینی همچون دفاع از حقوق انسان‌ها، مبارزه با مردسالاری حاکم بر جامعه، انسان‌دوستی و عدالت‌خواهی، احقاق حقوق انسان و زن، احیای هویت زن و دفاع از کیان زنان، مبارزه با نابه‌سامانی‌های اجتماعی از جمله تبعیض میان زن و مرد در جوامع مردسالار، آزادی‌خواهی… مهم‌ترین دغدغه‌های او در شعر است.

صباح از ابزار سوررئال برای خلق شعر خود استفاده می‌کند که فضایی وهمی، ذهنی، فرا واقعیّت می‌آفریند و ماهرانه از عناصر عینی بهره می‌برد و با استفاده از عناصر آشنا و اشیای پیرامون خود، فضایی ذهنی و ناآشنا تولید می‌کند. این همراهی ذهنی و واقعی در شعرش یک نوع تناقض و طنز تلخ به وجود آورده است.

‌‌

‌

صباح زن و عواطف زنانه را در شعرش به کار می‌برد؛ موضوعاتی از قبیل عشق، مهر مادری، آرمان‌خواهی، ظلم‌‌ستیزی و اعتراض به تحقیر زن از مهم‌ترین مضامین سروده‌های عاطفی صباح است. این موضوعات حاصل تجربه‌های درونی شاعر است که در نهایت روانی و رسایی منتقل می‌شود. در مفاهیم اجتماعی و سیاسی فرهنگ و تفکری عمیق دارد که ریشه‌های آن به زمان‌های بسیار دور باز می‌گردد. او گذشته را به خوبی می‌داند و گاهی در شعر خود آن را به استهزا می‌کشاند.

‌

‌

بخشی از کتاب صوتی در آغاز زن بود را بشنوید.

در آغاز زن بود

نویسنده: سعاد الصباح

گوینده: هما الهی

انتشارات: واوخوان

خرید کتاب صوتی

‌

بستن تبلیغ

نزار قبانی

نزار قبانی مشهورترین شاعر سوری و حتی شاید معروف ترین شاعر زبان عرب در عصر جدید است. دیوان‌های او به اکثر زبان‌های دنیا ترجمه و تعداد طرافدارانش از مرز عرب‌زبان‌ها عبور کرده و در سراسر دنیا پراکنده شده است. نزار در روز ۲۱ مارس ۱۹۲۳ در دمشق متولد شد. آشنایی با چند زبان فرنگی و ادب و فلسفه و بزرگان فرهنگ و ادب اروپا سبب عمق‌بخشیدن به شعرش شد. استفاده از محضر استادی چون خلیل مردم بک سبب انس او با شعر عرب بود.

او «شاعر زن»‌ است، چرا که در اشعارش عشق مهم‌ترین مضمون است. مفاهیم دیگری نظیر مسائل اجتماعی و سیاسی و وطن در اشعار او دیده می‌شود. در نگاه او زن چیزی متفاوت از وطن نیست؛ در واقع وطن ترکیبی است از میلیون‌ها چیز. وطن در نظر او: «از قطره باران تا برگ درخت تا قرص نان و ناودان و نامه‌های عاشقانه، و بوی کتاب‌ها و شانه‌ای که در گیسوان معشوق من سفر می‌کند و سجاده نماز مادرم و زمانی که بر چهره‌ی پدرم شیار افکنده است. من از این چشم‌انداز پهناور است که وطن را می‌بینم. نوشتن درباره‌ی وطن موعظه‌کردن نیست و خطبه‌خواندن نیست، سرمقاله‌ی روزنامه نیست».

‌

‌

‌

نزار یک دروه‌ی  گذار از شعر عاشقانه به شعر سیاسی داشته است، اما این تحول و دوره‌ی گذار را نتیجه یک حرکت درونی می‌داند. سبک شعری او ساده و ظریف و شامل موضوعاتی همچون عشق، اروتیسم، فمینیسم، دین، ناسیونالیسم است. عاشقانه‌های معروفش را خوانندگانی همچون عبدالحلیم حافظ، نجات صغیره، ماجده الرومی و کاظم الساهر خوانده‌اند.

‌

محمود درویش

محمود درویش در ۱۳ مارس ۱۹۴۱، در دهکده‌ای از دهکده‌های فلسطین اشغالی به نام بروه متولد شد. در هفت سالگی و در پی حملات اسرائیل به بروه همراه با صدها تن از مردم روستا از میان بیشه‌ها فرار و به لبنان مهاجرت کرد. درویش می‌گوید: «احساس می‌کنم آن شب مرزی بود میان دوران خوش کودکی من و ناگهان احساس کردم که دیگر جزء بزرگ‌ها شده‌ام، و وقتی که در صف پناهندگان برای گرفتن غذا می‌ایستادم، کلماتی از قبیل وطن، جنگ، اخبار، پناهندگان، مرز و… را شنیدم، که مرا از طفولیتم محروم کرد».

چندین بار در زندان‌های درازمدت اسرائیل به سر برد و بسیاری از زیباترین شعرهای او محصول همین زندان‌هاست. سال‌ها در قاهره، بیروت، تونس و پاریس در تبعید بود. درویش در آوارگی‌ها و ناامید‌ی‌ها همواره وطن را به یاد داشته و در دوره‌هایی که بیرون از زندان بوده درباره‌ی قومیت و مبارزه مضامینی عمیق سروده است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر درویش مسئله‌ی به مبارزه طلبیدن است؛ آن چیزی که شاعر با استفاده از تصویر به بیان قهرمانی‌ها و فداکاری‌ها در نبرد با ظلم و بیداد می‌پردازد یا با تأکید بر نقش شعر مفاهیم مبارزه را عرضه می‌کند یا جوهر فرهنگ انسانی را مبارزه با ظلم و زیبایی‌بخشیدن به زندگی انسان می‌داند. مسئله‌ی فلسطین مضمون پررنگ اشعار اوست که باعث شده او را «شاعر مقاومت فلسطین» و «شاعر سرزمین‌های اشغالی» بنامند. سال ۱۳۹۰ محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، شعری از محمود درویش را در سازمان ملل خواند:

‌

‌

‌

نازک صادق الملائکه

نازک‌الملائکه در بغداد، به سال ۱۹۲۳، در یک خانواده‌ی مرفه و ثروتمند و شیعه‌ی عراقی متولد شده است. پدر و مادرش هر دو شاعر بودند و دیوان شعر دارند. مجموعه‌های شعری نازک الملائکه عبارت‌اند از عاشق شب؛ شراره‌ها و خاکسترها؛ ژرفای موج؛ درخت ماه؛ سوگنامه زندگی و سرودی برای انسان. او برای اولین بار قوالب وزن عروض کلاسیک را درهم شکسته و در عروض آزاد شعر سرود. می‌گوید: «در شعر… قاعده‌ناپذیری، قاعده اصلی است؛ زیرا شعر مولود حوادث زندگی است و زندگی قاعده معینی ندارد و سلسله حوادث آن را نمی‌توان دنبال کرد» یا «در این شعرها آزادی عجیبی داشته‌ام و هزاران قید و بند را از بال شعر خود گشوده‌ام». شعر نازک‌الملائکه رقیق و رمانتیک و ساده و روشن و دور از هرگونه پیچیدگی است.

‌

‌

‌

احمد مطر

احمد مطر زاده ۱۹۵۶ روستای التنومه در حومه‌ی شهر بصره است. او یکی از مروف‌ترین شاعران عرب و عراقی است و به خاطر شعرهای گزنده و طنزآمیزش شهرت دارد. از چهارده سالگی به سرودن شعر پرداخت. شهامتش در معرفی ظلم و ستم ظالمان او را به عنوان «شاعر انتحاری» معروف کرده است.

مطر اهل مبارزه و مقاومتِ خشمگین با نادانی ظالمانه‌ی حکمرانان و استعمار سرزمین‌های عرب است. احمد مطر خواسته یا ناخواسته براثر تجربه‌ی زیسته‌اش همواره حرکت به سمت خلق جامعه‌ای مطلوب را پیش رو قرار داده و از وقتی خود را شناخت و معلوماتش وسعت گرفته چاره‌ای جز رویارویی با واقعیت نداشته است. مطر می‌گوید: «نوشتن و سرودن برای من، نوعی اعتراض علیه اوضاع نابسامان جهان عرب است. تلاشی است برای بازپس‌گرفتن انسانیت به غارت رفته‌ام….».

احمد مطر به خاطر شعرهایش که بی‌پروا در فضای خفقان‌آور حکومت بعث گفته می‌شد از عراق اخراج شد و به کویت رفت. در کویت با ناجی علی، کاریکاتوریست مشهور فلسطینی، همراه و همکار شد. علی ناجی برای قصاید تند مطر کاریکاتور می‌کشید و منتشر می‌کرد. به همین علت هر دو از کویت اخراج و روانه لندن شدند.

احمد مطر برخلافِ دیگر شاعران بزرگ عرب به شعرگفتن از سرِ تفنّنی روشنفکرانه یا از سرِ دردی زودگذر بسنده نکرده‌ است. شــعر مطــر گــامی اســت بــه ســوی آزادی مــردم عــرب از قیــد و بنــدهای سـلطه‌ی نـادانان. دربـاره‌ی عـشق چیـزی نمـی‌گویـد، امـا در دیوانش سـخن همـه از عشق به وطن و آزادی انسان در برابر ظلم است. از آثار مطر می‌توان به مجموعه‌های پلاکارد، چه دشوار است سخن، سربه دارم و دیوان ساعت اشاره کرد.

‌

‌‌

‌

غاده السمان

غاده السمان یکی از برجسته‌ترین بانوان نویسنده و معروف ترین شاعران زن عرب است که از دهه‌ی شصت قرن بیستم شروع به نوشتن کرد و تاکنون بیش از ۴۵ رمان، مجموعه داستان، دیوان شعر و مجموعه مقالات منتشر کرده است. ایرانیان او را بیشتر با سروده‌هایش می‌شناسند، ولی در جهان عرب رمان‌ها و داستان‌های کوتاهش شهرت دارد. غاده السمان موجودی پر از تناقض است و تک‌بعدی نیست. شاعری تغزلی و همواره در پی آزادی و سرودن از موقعیت زنان عرب که آزادی را در معنای انسانیش برایشان می‌خواهد. در آثارش به همان اندازه که از عشق و زنانگی می‌نویسد از مفهموم مقاومت و وطن هم می‌نویسد. او زن است، اما از مردان هم می‌گوید.

از ویژگی‌های غاده السمان جسارت اوست که مفهوم زن بودن را وارد شعر عرب کرد، چون در فرهنگ عرب زن در محیطی بسته بود و نمی‌توانست بسیاری از احساسات درونی خود را ابراز کند. غاده السمان با چهارچوب‌های همیشگی مخالفت می‌کند و از ناگفته‌ها می‌گوید. سطرهای شعرهای او کوتاه‌اند، اما عمق و ژرفای بسیاری دارند. کلمات شعرش در ارتباط تنگاتنگ با هم هستند. اگرچه در شعرهایش مفهوم یا واژه‌ای را تکرار می‌کند موضوع تکراری نیست. شعر حول محوری مشخص حرکت می‌کند و در نهایت پس از چند دور دوباره به مفهوم اول بازگردد.

غاده‌ السمان در ۱۹۴۲ در دمشق و در خانواده‌ای فرهیخته به دنیا آمد. پدرش، دکتر احمد السمان، مردی بود خودساخته و رئیس دانشگاه دمشق و وزیر علوم سوریه. السمان زیر نظر پدرش از همان کودکی زبان فرانسه را آموخت و با قرآن مأنوس شد. در ۱۹۶۳ در سوریه لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی گرفت و در ۱۹۶۴ برای ادامه‌ی تحصیل در مقطع فوق لیسانس به لبنان رفت و بعدها و در سال ۱۹۶۶ برای ادامه‌ی تحصیل در مقطع دکترا به لندن رفت. در همین سال، پس از انتشار شام غریبان، هم پدرش را از دست داد و هم شغل خبرنگاریش را در یک مجله‌ی لبنانی. پس از آن، غربت در لندن و درگیری با مشکلات مالی از ادامه‌ی تحصیل منصرفش کرد.

‌

‌

‌

آدونیس

ادونیس، نام مستعار علی احمد سعید اسبر، شاعر سوری است. او در سال ۱۹۳۰ در خانواده‌ای علوی و در یکی از روستاهای سوریه به نام قصابین متولد شد. تا چهارده سالگی در همان جا نزد پدرش و در خانه به آموختن مقدمات زبان و ادب و حفظ‌کردن شعرهای شعرای عرب پرداخت. ادونیس یکی از متجددترین شاعران عرب است. ادبیات غرب را به خوبی‌ می‌شناسد و جریان‌های مدرن شعر غربی را درک کرده است. ادونیس بی‌مهابا مرزهای تجدد را در هم‌ می‌شکند. از نظر او سنت‌شکنی فقط در شعر و هنر نباید اتفاق بیفتد بلکه همه چیز را می‌تواند در کام خود بکشد و امری نو خلق کند.

شعر ادونیس حاصل تفکر در جهان درون و بیرون است. او شعر را نوعی ماجراجویی هستی‌شناسانه می‌داند تا به کشفی جدید دست بزند و با بیانی شاعرانه بیان کند. در اشعار او مضامین رمانتیک و تغزلی، تعابیر چند پهلو و پیچیده، تجربه‌های عرفانی و هستی‌شناختی، مفاهیم اسطوره‌ای و تاریخی دیده می‌شود. از آثار او می‌توان به مجموعه نخستین شعرها، پس از آن برگهایی در باد، سرودهای مهیار دمشقی، تحولات و هجرت در اقالیم شب و روز، تئاتر و آینه‌ها، زمانی میان خاکستر و گل سرخ اشاره کرد.

او بارها نامزد جایزهٔ نوبل ادبی شده و جایزهٔ ادبی گوته و مدال گوته را در اختیار دارد. همچنین جایزه‌ی جهانی شعر پیتسبرگ امریکا و جایزه‌ی ناظم حکمت و جایزه‌ی دوسالانه‌ی شعر لیژ بلژیک را کسب کرد.

‌

‌

عبدالوهاب البیاتی

عبدالوهاب البیاتی -شاعر نوگرای عراقی- در بغداد و در سال ۱۹۲۶ در محله‌ای نزدیک مزار صوفی معروف عبدالقادر گیلانی متولد شد. مدرس و روزنامه‌نگار بود. فعالیت سیاسی داشت و در کنار مبارزان عراقی علیه رژیم فاسد بعث قرار گرفت. او شاعری ملی و انقلابی است و به شاعرانی که در برابر ظلم و بیداد سکوت کرده‌اند انتقاد می‌کند. بعد از مدتی از عراق خارج شد و به بیروت، مصر، سوریه، وین، شوری و… رفت. امروزه به عنوان پرچمدار شعر مترقی مورد قبول همگان است و شعرش به اکثر زبان‌های زنده ترجمه شده است.

البیاتی شاعری جنجال‌برانگیر بود و شعرش را با مضامین رمانتیک شروع کرد و سپس رئالیسم، سوسیالیسم، سمبلیسم و سوررئالیسم را پشت سر گذاشت. یکی از ویژگی‌های شعرش بیان مقاومت و اسلوب سخریه است به همین جهت سروده‌های انقلابیش، نه تنها در عراق، بلکه در سایر کشورها شهرت پیدا کرده است. یکی دیگر از درونمایه‌های شعرش سفر کردن و کوچ است. سفری که پایانی ندارد، چون زندگی و تکامل پایانی ندارد. البیاتی تجربه‌ی شاعر را سفر در اعماق حیات و سفر از افقی به افق دیگر می‌داند. این برداشت با زندگی شخصی او هماهنگ است چون بیشتر عمرش در سفر است. مقدار زیادی از کلمات و صفت‌ها در شعر او هست که درگیری او را با پلیدی‌های موجود بیان می‌کند.

از آثار او می‌توان به مجموعه مرگ در زندگی، تجربه‌های شعری من، چشم‌های سگان، مرثیه‌ای برای آفتاب حزیران، نوشته برخاک، یادداشت‌های سیاست پیشه‌ای حرفه‌ای، کتاب دریا و شعرهایی عاشقانه بر دروازه‌های هفتگانه جهان اشاره کرد.

‌

‌

‌

کلام آخر

شعر معاصر عرب

شعر معاصر عرب

نویسنده: محمدرضا شفیعی کدکنی

انتشارات: انتشارات سخن

خرید کتاب

هر یک از شاعرانی که به آن پرداختیم به نحوی در تغییر و دگرگونی شعر عرب اثرگذار بودند و خالق جریان‌های شعری چه در فرم و چه در محتوا. علاوه بر این، شاعران زن هم وارد عرصه شدند و مفاهیم جدیدی را وارد شعر کردند که مطالعه درباره‌ی آن جذاب است. برای آشنایی بیشتر با اثرگذارترین و معروف‌ترین شاعران عرب می‌توان کتاب شعر معاصر عرب اثر دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی را مطالعه کرد. در این کتاب نویسنده نگاه کلی‌ای به شعر عرب انداخته و خواننده را با دگرگونی‌ها و ویژگی‌ها و درون‌مایه‌های آن آشنا می‌کند.

‌

اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید

آشنایی با ادبیات و نویسنده‌های عرب

در ۶ دقیقه بخوانید

بستن تبلیغ

الهه سوداچی

2.8 4 رای

امتیاز مطلب

اشتراک

ورود

اطلاع از

پیگیری جدید نظراتپاسخ جدید به نظرات من

Label

نام*

ایمیل*

وب سایت

Label

نام*

ایمیل*

وب سایت

1 دیدگاه

قدیمی ترین

جدیدترین بیشترین رای

بازخورد داخلی

نمایش همه کامنت ها

بیشتر